BAIBUL PE OBEDO BUK ME CAYAN, ENTO TITO LOK MOGO MA DANO ONONGO PUD PEYA GUNIANG IYE CON. NEN KONG LABOL MOGO MANOK.

Tika polo ki lobo tye ki acakkine?

Lucayan i kare macon onongo gitamo ni lagam pi lapeny man tye ni pe. Ento i kare-ni dong giye ni acakki me polo ki lobo tye. Baibul otito meno ka maleng wacon.​—Acakki 1:1.

Pii kono lwore nining i lobo?

I kare macon, dano onongo pud pe giniang kit ma pii lwore kwede i lobo. Ento Baibul onongo dong otito pire con cencwari mapol ata angec. “Pii ma opong i kulu ducu mol cito i nam, ento nam pe pong; pii dok cen ka ma kulu ocakke ki iye, ka cako mol ki kunnu dwogo i nam.”​—Latitlok 1:7.

Tika jami ma i dan polo gitii?

Aristotle, lacayan mo me Grik i cencwari me angwen  K.M.P., onongo pwonyo ni jami ma i lobo keken aye balle, ento jami ma i dan polo pe lokke nyo pe tii. Pwony meno onya i kin dano pi cencwari mapol. Ento i cencwari me 19, lucayan gutimo kwed matut i kom pwony meno odoco. Gunongo ni jami ducu ma i dan polo nyo i lobo gitii woko ka kare woto ki kato. Lord Kelvin , Lacayan mo acel ma omiyo kony i kwed man owaco ni Baibul loko i kom polo ki lobo ni: “Gibiti woko macalo bongo.” (Jabuli 102:25, 26) Kelvin onongo ye gin ma Baibul pwonyo, ni Lubanga twero gengo Cwecce wek pe gutii.​—Latitlok 1:4.

Cwec ma i dan polo kacel ki lobo gungabbe i kom ngo?

Aristotle onongo pwonyo ni jami ducu ma i dan polo gugurre kacel calo odilo ma kirwako i i lawote, ki dok mukene nongo tye i i meno, dok ma i dyere me agikkine aye lobo, dok dano ma i lobo nongo gitwero neno dan polo. I kine cencwari 18 K.M., lucayan gucako ye bene ni lakalatwe ki cwec ducu ma tye i dan polo pe gungabbe i kom gin mo. Ento i buk pa Yubu, ma kicoyo i cencwari me 15 K.M.P., wakwano ni Lacwecwa “pe ongabo lobo i kom gin mo.”​—Yubu 26:7.

BAIBUL PE OBEDO BUK ME CAYAN, ENTO TYE KI CIK MOGO MA DANO GINGEYO I KARE-NI MA LUBBE KI YOTKOM.

Poko kin jo ma gitye ki two ma kobo.

Cik pa Moses tito ni myero kipok kin jo ma gitye ki dobo wek pe guribbe ki jo mukene. Ludaktari onongo pe gitye ki ngec man nio wa i kine ka mwaka 500 K.M. me o i mwaka 1500 K.M., i kare ma two mo marac adada opoto, dok cik meno pud tiyo wa i karewa-ni.​—Lulevi, cura 13 ki 14.

Lwoko cing i nge gudo kom dano muto.

Wa i cencwari me 19, ludaktari onongo pud gimedde ameda ki tic i kom latwo i nge gudo kom lyel​—labongo lwoko cinggi. Tim meno oweko jo mapol guto. Ento Cik pa Moses onongo waco ni ngat mo keken ma ogudo kom lyel bibedo ma kome keni nyo nongo pe leng. Dok kimiyo cik ni myero kiti ki pii me lonyo kom ngat meno. Tim man onongo konyo me gwoko yotkom.​—Wel 19:11, 19.

Yiko cet.

Mwaka ki mwaka, lutino makato milion acel gito ki two cado, tutwalle pien dano gikonye ata. Cik pa Moses onongo waco ni ka ngat moni okonye myero oyik cete woko maber, ka mabor ki ka ma dano bedo iye.​—Nwoyo Cik 23:13.

Kare me lirre.

Cik pa Lubanga onongo waco ni myero kilir latin laco i nge nino aboro ma kinywale iye. (Lulevi 12:3) Remo pa latin ma pud kinywalo nyen cako poto maber ka en dong oo cabit acel. I kare me Baibul, ma pud peya onongo kitye ki yo me cango two maber calo i kare-ni, liro latin i nge cabit acel onongo nyuto ryeko.

Kit ma wawinyo kwede i cwinywa gudo yotkomwa.

Lucayan ki lukwed lok madok i kom yotkom giwaco ni nyig mabeco calo yomcwiny, gen, cwiny me pwoc, ki cwiny me timo kica twero kelo adwogi maber i yotkomwa. Baibul waco ni: “Yomcwiny kelo yotkom, cwercwiny miyo dano mok [doko goro] woko.”​—Carolok 17:22.