1-3. Mɛni gbalɔ nɛ je Yuda nɛ a wui e biɛ ta a pee we, nɛ mɛni je mi kɛ ba? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

BENƐ Israel matsɛ Yeroboam ngɛ nɔ yee ɔ, Yehowa tsɔ gbalɔ ko kɛ je Yuda konɛ e kɛ kojomi sɛ gbi ko ya ha lɛ. Jamɛ a be ɔ, Matsɛ Yeroboam kua hemi kɛ yemi. Gbalɔ nɛ baa e he si nɛ ɔ ngɔ Mawu sɛ gbi ɔ ya ha lɛ kaa bɔ nɛ a fã lɛ ke e pee ɔ, nɛ Yehowa po e he piɛ konɛ Yeroboam ko ye lɛ awi.—1 Ma. 13:1-10.

² Benɛ gbalɔ ɔ kpale e se kɛ yaa e we mi ɔ, e kɛ nɔmoyo ko ya kpe tlukaa ngɛ he ko nɛ e kɛ Betel he kɛ we. Nɔmoyo nɛ ɔ tsɔɔ kaa e ji Yehowa gbalɔ. E sisi niheyo ɔ, nɛ niheyo ɔ ku e hɛ ngɔ fɔ blɔ tsɔɔmi nɛ Yehowa kɛ ha lɛ ɔ nɔ. Yehowa de lɛ kaa ‘e ko ye nɔ́ ko nɛ e ko nu nyu hulɔ ngɛ Israel,’ nɛ ‘blɔ nɛ e gu nɔ kɛ ba a, e ko kpale ya gu nɔ kɛ ho’. Yehowa bua jɔɛ nɔ́ nɛ e pee ɔ he. Pee se ɔ, benɛ Yehowa gbalɔ ɔ ngɛ blɔ ɔ nɔ kɛ yaa we mi ɔ, e kɛ jata ko ya kpe nɛ jata a gbe lɛ.—1 Ma. 13:11-24.

³ Mɛni he je nɛ gbalɔ nɛ ɔ nɛ be ko nɛ be ɔ, e pee ɔ e he humi ɔ wo e he nɔ nɛ nɔmoyo ɔ sisi lɛ ɔ? Baiblo ɔ tsɔɔ we. Se eko ɔ, e hɛ je nɔ kaa e sa nɛ e kɛ Mawu nɛ nyɛɛ, nɛ e ‘ba e he si ha e Mawu’ ɔ. (Kane Mika 6:8.) Ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, Yehowa nɛ waa kɛ lɛ maa nyɛɛ ɔ tsɔɔ kaa wa maa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ̃ e nɔ, wa ma fĩ e nɔ yemi ɔ  se, nɛ waa kɛ e blɔ tsɔɔmi ma tsu ní. Nɔ nɛ pee ɔ e he humi ɔ le kaa e kɛ e Tsɛ Ope ɔ ma nyɛ maa sɛɛ ní daa, nɛ e sa nɛ e pee jã hulɔ. Jinɛ gbalɔ ɔ ma nyɛ ma bi Yehowa ke ji e tsake blɔ tsɔɔmi nɛ e kɛ ha lɛ ɔ lo, se Ngmami ɔ tsɔɔ we kaa e pee jã. Be komɛ ɔ, e he maa hia nɛ wɔ hu waa pee juɛmi ngɛ nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ he. Se eko ɔ, wa be nɔ́ tutuutu nɛ da, nɛ e sa kaa waa pee ɔ lee. Ke wa pee wa he humi nɛ wa bi Yehowa blɔ tsɔɔmi ɔ, e maa ye bua wɔ konɛ wa ko tɔ̃ tɔmihi nɛ hɛdɔ ngɛ he.

4. Mɛni wa maa kase ngɛ munyu nɛ ɔ mi?

⁴ Ngɛ munyu nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, wa kase nɔ́ he je nɛ loloolo ɔ, e sa nɛ Kristofohi nɛ a pee a he humi, kɛ nɔ́ nɛ humi peemi tsɔɔ. Se mɛni si fɔfɔɛhi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa maa pee wa he humi? Nɛ mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ ná su kpakpa nɛ ɔ konɛ ke waa kɛ haomihi ngɛ kpee po ɔ, waa pee wa he humi? Bɔ nɛ pee nɛ waa le sane bimi nɛ ɔmɛ a heto ɔ, wa ma susu si fɔfɔɛ etɛ nɛ ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa maa pee wa he humi ɔ he, nɛ wa maa hyɛ bɔ nɛ wa maa pee wa ní ngɛ nile mi ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ eko tsuaa eko mi ha.—Abɛ 11:2.

5, 6. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Barzilai pee e he humi?

⁵ Ke wɔ nitsɛmɛ wa si himi tsake, aloo a tsake wa ní tsumi nɛ wa tsuɔ ngɛ asafo ɔ mi ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa maa pee wa he humi. Benɛ Barzilai ye jeha 80 ɔ, David de lɛ ke e ba hi e matsɛ we ɔ. Kaa Barzilai kplɛɛ David nine fɔmi ɔ nɔ ɔ, jinɛ lɔ ɔ ma ha nɛ e maa ya nɔ nɛ e kɛ Matsɛ David maa bɔ. E ngɛ mi kaa David ngɛ Barzilai hɛ mi nyami woe mohu lɛɛ, se Barzilai kplɛɛ we he blɔ nɛ ɔ nɔ. Mɛni he je? Barzilai le kaa e wa ngɛ jeha mi, enɛ ɔ he ɔ, e de David kaa e sume nɛ e ma ba pee tlomi ngɛ e kuɛ nɔ. Barzilai tsɔɔ kaa e suɔ nɛ a ngɔ he blɔ ɔ kɛ ha Kimham nɛ eko ɔ, e ji e binyumu ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ɔ mohu.—2 Sam. 19:31-37.

⁶ Akɛnɛ Barzilai pee e he humi he je ɔ, e pee juɛmi nɛ da. Tsa pi nɛ e susu kaa e sɛ kɛ ha he blɔ nɛ e ná a, aloo akɛnɛ e bwɔ he je ɔ, e ngɛ hlae nɛ e jɔɔ e he. Mohu ɔ, e le kaa e si himi ɔ tsake, nɛ e le e gbɔjɔmihi hulɔ. E sume nɛ e ngɔ nɔ́ ko nɛ e be nyɛe maa pee kɛ fɔ e kuɛ nɔ. (Kane Galatia Bi 6:4, 5.) Ke wa ngɔ wa juɛmi kɛ ma he blɔ nɛ wa ma ná, aloo biɛ nɛ wa ma he ɔ nɔ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa ma wo wa he nɔ, waa kɛ ni kpahi ma si koli, nɛ nyagbenyagbe ɔ, wa nine maa nyɛ si. (Gal. 5:26) Se ke wɔ tsuo wa peeɔ wa he humi ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa pee kake kɛ tsu ní kɛ wo Mawu hɛ mi nyami, nɛ waa ye bua ní kpahi.—1 Kor. 10:31.

7, 8. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ ke wa peeɔ wa he humi ɔ, waa kɛ wa hɛ be wa he nɔ fɔe?

⁷ Ke a kɛ ní tsumi ngua ko wo wa dɛ ɔ, e haa nɛ wa náa he wami ko, nɛ lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa maa pee wa he humi. Benɛ Nehemia nu kaa nihi nɛ a ngɛ Yerusalem ɔ kɛ haomihi ngɛ kpee ɔ, e sɔle wawɛɛ kɛ ha Yehowa. (Neh. 1:4, 11) Yehowa bu Nehemia sɔlemi ɔ tue. Matsɛ Artaherhes hla Nehemia kaa amlaalo ngɛ Yuda zugba a nɔ. E ngɛ mi kaa Nehemia ná he blɔ ngua, sika, kɛ he wami mohu lɛɛ, se e ngɔɛ e hɛ kɛ fɔ lɛ nitsɛ e níhi a si kpami kɛ e nyɛmi nɔ. E ya nɔ nɛ e kɛ Mawu nyɛɛ, nɛ e hla blɔ tsɔɔmi ngɛ Yehowa ngɔ kɛ gu Mawu Mlaa a nɛ e kane ɔ nɔ. (Neh. 8:1, 8, 9) Nehemia nyɛ we ma bi ɔmɛ a nɔ, mohu ɔ, e ngɔ e he kɛ sã afɔle ngɛ a he.—Neh. 5:14-19.

⁸ Nehemia nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ha nɛ wa na kaa ke wa peeɔ wa he humi ɔ, waa kɛ wa hɛ be wɔ nitsɛmɛ wa he nɔ fɔe ke ji a tsake wa ní tsumi, aloo a ngɔ ní tsumi ehe kɛ piɛɛ nɔ́ nɛ  wa ngɛ tsue ɔ he ɔ. Ke asafo mi nɔkɔtɔma ko ngɔ e hɛ kɛ fɔ̃ lɛ nitsɛ e níhi a si kpami nɔ ɔ, eko ɔ, loko e ma bɔni asafo ɔ ní tsumi ko tsumi ɔ, e be sɔlee kɛ bi Yehowa blɔ tsɔɔmi. Eko ɔ, ni komɛ maa ma a juɛmi nya si ngɛ nɔ́ ko he loko a maa sɔle kɛ bi Yehowa kaa e jɔɔ nɔ. Se anɛ lɔ ɔ tsɔɔ humi peemi lo? Nɔ nɛ baa e he si ɔ le kaa Yehowa nɔ kuɔ pe lɛ, nɛ e le e blɔ nya ní tsumi ngɛ asafo ɔ mi. Pi nyɛmi nɛ wa ngɛ ɔ ji nɔ́ nɛ he hia. E sa nɛ waa hyɛ nɛ hi nɛ wa ko ngɔ wa hɛ kɛ fɔ wɔ nitsɛmɛ wa nɔ, titli ɔ, ke wa ngɛ nɔ́ ko nɛ wa tsu hyɛ ɔ he ní tsue ɔ. (Kane Abɛ 3:5, 6.) Akɛnɛ wa ji Mawu weku ɔ mi bimɛ he je ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa ma tsu ní tsumihi nɛ a kɛ woɔ wa dɛ ɔ he ní kaa weku, aloo kaa asafo mohu pe nɛ wa ma hla blɔ nya ko.—1 Tim. 3:15.

9, 10. Ke a ye wɔ sane yaya ko ɔ, ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ humi peemi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa da nya?

⁹ Ke nihi tu munyu kɛ si wɔ ɔ, e he maa wa ha wɔ kaa wa maa ye wa he nɔ. Hana pɔɔ ya fomi ejakaa Penina nɛ ji e hunoyo ɔ pɔɔ e he fɛu yemi. Hana huno ɔ suɔ lɛ saminya, se Hana fɔ we. Pee se ɔ, benɛ e ngɛ sɔlee ngɛ sɔlemi we ɔ, Osɔfo Nɔkɔtɔma Eli tu munyu kɛ si lɛ kaa e tɔ dã. Mo nitsɛ moo hyɛ ha! Ngɛ enɛ ɔ tsuo se ɔ, akɛnɛ Hana peeɔ e he humi he je ɔ, e nyɛ nɛ e ye e he nɔ, nɛ e je bumi mi kɛ ha Eli heto. A ngma e sɔlemi nɛ taa nɔ tsui he ɔ ngɛ Baiblo ɔ mi. Munyuhi nɛ ngɛ sɔlemi ɔ mi ɔ kɔɔ hemi kɛ yemi, yi jemi, kɛ sina he.—1 Sam. 1:5-7, 12-16; 2:1-10.

¹⁰ Humi peemi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa “ngɔ kpakpa peemi kɛ ye yayami nɔ kunimi” hulɔ. (Rom. 12:21) Ngɛ Satan je yaya nɛ ɔ mi ɔ, behi fuu ɔ, a yeɔ nihi sane yaya. Enɛ ɔ ma nyɛ maa hao wɔ, se e sa nɛ waa ye wa he nɔ konɛ wa ko ná yayami peeli nɛ ɔmɛ a he ninyɛ. (La 37:1) Ke wa nyɛmi ko nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ pee wɔ nɔdɔ nɔ́ ko ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ maa hao wɔ wawɛɛ po pe jã. Se ke e ba lɛ jã a, nɔ nɛ peeɔ e he humi ɔ maa kase Yesu. Baiblo ɔ de ke: ‘Benɛ a ngɛ lɛ jɛe ɔ, lɛɛ e jɛ we nɔ ngɔ to we nane mi, se mohu e ngɔ e he ngɔ ha Mawu, kojolɔ ɔ nɛ  yeɔ dami sane ɔ.’ (1 Pet. 2:23) Yesu le kaa Yehowa nɔ́ ji lue yemi. (Rom. 12:19) Jã kɛ̃ nɛ a woɔ Kristofohi he wami kaa a ba a he si nɛ a “ko ngɔ yayami kɛ ma yayami nane mi.”—1 Pet. 3:8, 9.

11, 12. (a) Kɛ humi peemi maa ye bua wɔ ha kɛɛ konɛ waa le bɔ nɛ wa maa pee wa ní ha ke a ngɛ wa yi jee tsɔ? (b) Kɛ e sa kaa humi peemi nɛ sa wa tade womi, wa he dlami, kɛ wa ní peepee he ha kɛɛ?

¹¹ Ke a jeɔ wa yi tsɔ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa maa pee wa he humi. Mo susu bɔ nɛ Ester pee e ni ha benɛ e si himi tsake ɔ he nɛ o hyɛ. E he ngɛ fɛu wawɛɛ. A pɔ lɛ nu nɛ he via, nɛ a kpa lɛ mimɛ jeha kake sɔuu konɛ e he nɛ pee fɛu saminya. E piɛɛ yihewi babauu nɛ a hla mɛ kɛ je Persia Nɔ Yemi he ɔmɛ a he. A ti nɔ tsuaa nɔ ngɛ hlae nɛ matsɛ ɔ bua nɛ jɔ e he. Se kɛ̃ ɔ, e ya nɔ nɛ e je bumi kpo, nɛ e ba e he si. Benɛ matsɛ ɔ hla lɛ kaa manyɛ po ɔ, e wo we e he nɔ.—Est. 2:9, 12, 15, 17.

¹² Humi peemi haa nɛ wa dlaa wa he saminya, wa woɔ tade nɛ sa, nɛ wa baa wa je mi saminya. Wa yɔseɔ kaa ke ‘wa he jɔ, nɛ wa ngɛ kpoo ɔ,’ lɔ ɔ haa nɛ nihi a bua jɔɔ wa he, se pi fiami aloo níhi nɛ wa peeɔ kɛ gblaa nihi a juɛmi kɛ baa wa nɔ ɔ. (Kane 1 Petro 3:3, 4; Yer. 9:23, 24) Bɔ nɛ wa buɔ wa he ha a maa je kpo ngɛ wa munyu tutui kɛ wa ni peepeehi a mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, wa ma de nɔ́ ko nɛ ma ha nɛ nihi nɛ a le kaa wa ngɛ he blɔ pɔtɛɛ ko, wa le laami sane ko, aloo waa kɛ nɔ ko nɛ e ngɛ blɔ nya ngɛ huɛ bɔmi ko. Aloo eko ɔ, ke waa kɛ ni kpahi lɛ tsu nɔ́ ko he ní po ɔ, wa ma de nɔ́ ko nɛ maa tsɔɔ kaa wɔ pɛ nɛ wa tsu nɔ́ ɔ he ní, bɔ nɛ pee nɛ a je wɔ pɛ wa yi. Ngɛ enɛ ɔ mi hu ɔ, Yesu pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ wa ma nyɛ maa kase. Yesu tsɛ níhi fuu nɛ e de ɔ se kɛ je Hebri Ngmami ɔ mi. Yesu je he si bami mi nɛ e pee jã konɛ nihi nɛ a ngɛ tue bue ɔ nɛ a le kaa níhi nɛ e tsɔɔ ɔ je Yehowa ngɔ, se pi lɛ nitsɛ e nile aloo e juɛmi.—Yoh. 8:28.

13, 14. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ humi peemi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa pee juɛmi nɛ da?

¹³ Nɔ́ kake hu nɛ ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa maa pee wa he humi ji ke wa pee juɛmi ngɛ nɔ́ ko he, aloo ke nihi pee juɛmi nɛ maa sa wa he. Benɛ bɔfo Paulo ngɛ Kaisarea a, gbalɔ Agabo de lɛ kaa ke e ho Yerusalem ya a, a maa wo lɛ tsu ngɛ lejɛ ɔ. E tsɔɔ kaa eko ɔ, a maa gbe lɛ po. Akɛnɛ nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ gbeye yee he je ɔ, a kpa Paulo pɛɛ kaa e ko ya. Se Paulo ha we nɛ a tsake e juɛmi. E he we e he yi tsɔ, se kɛ̃ ɔ, e yi gbeye. E ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa, nɛ e dla e he kaa he fɛɛ he nɛ Yehowa maa tsɔ lɛ ke e ya a, e maa ya. Benɛ nyɛmimɛ ɔmɛ nu nɔ́ nɛ ɔ, a pee a he humi, nɛ a tsi we Paulo nya hu kaa e ko ya Yerusalem.—Níts. 21:10-14.

¹⁴ Jehanɛ hu ɔ, ke wa peeɔ wa he humi ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa pee juɛmi nɛ da ke wa li nɔ́ nɛ maa je nɔ́ ko mi kɛ ba, aloo wa be nyɛe ma tsake lɛ po. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, wa ma bi wa he ke: Ke i kɛ ye he wo be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi nɛ i ya nu hiɔ ɔ, kɛ ma pee kɛɛ? Ke ye fɔli nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ hia ye yemi kɛ buami hu nɛɛ? Ke i bwɔ ɔ, mɛni blɔ nɔ ma gu kɛ hyɛ ye he? Ke wa sɔle hluu, aloo wa pee níhi a mi hlami kaa mɛni po, wa be sane bimi nɛ ɔmɛ a heto tsuo nae. (Fiɛlɔ 8:16, 17) Ke wa ngɔɔ wa hɛ kɛ fɔɔ Yehowa nɔ ɔ, wa maa le níhi nɛ wa be nyɛe maa pee, nɛ wa maa kplɛɛ nɔ hulɔ. Ke wa pee níhi a mi hlami, wa bi ga womi kɛ je ni kpahi a ngɔ, nɛ wa sɔle kɛ bi Yehowa blɔ tsɔɔmi ɔ, e he maa hia nɛ waa kɛ Mawu mumi ɔ blɔ tsɔɔmi nɛ tsu ní. (Kane Fiɛlɔ 11:4-6.) Ke wa peeɔ jã a, Yehowa maa jɔɔ wɔ, aloo e maa tsɔɔ wɔ nɔ́ kpa nɛ wa ma nyɛ maa ngɔ kɛ ma wa hɛ mi.—Abɛ 16:3, 9.

15. Ke wa pueɔ wa yi mi tɛ ngɛ Yehowa su ɔmɛ a he ɔ, kɛ lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ waa ba wa he si ha kɛɛ?

¹⁵ Akɛnɛ humi peemi he ngɛ se nami wawɛɛ he je ɔ, mɛni blɔ nɔ wa maa gu konɛ wa nyɛ nɛ waa pee wa he humi pe bɔ nɛ wa ngɛ pee amlɔ nɛ ɔ? Ha nɛ wa susu blɔ eywiɛ komɛ a he nɛ waa hyɛ. Kekleekle ɔ, ke wa pueɔ wa yi mi tɛ ngɛ Yehowa su kpakpa amɛ kɛ he blɔ nɛ nɔ kuɔ nɛ e ngɛ ɔ he ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa ma je bumi kpo kɛ ha lɛ wawɛɛ, nɛ wa maa ba wa he si kɛ ha lɛ. (Yes. 8:13) Mo kai kaa waa kɛ Mawu Ope ɔ lɛ ngɛ nyɛɛe, se pi bɔfo loo adesa ko. Ke wa pueɔ wa yi mi tɛ ngɛ ní nɛ ɔmɛ a he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ ‘waa ba wa he si ha Mawu, nɔ nɛ he wa, nɛ e buu wa he ɔ.’—1 Pet. 5:6.

16. Ke wa pueɔ wa yi mi tɛ ngɛ Mawu suɔmi ɔ he ɔ, mɛni blɔ nɔ lɔ ɔ woɔ wɔ he wami konɛ waa pee wa he humi ngɛ?

¹⁶ Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ suɔmi nɛ Yehowa ngɛ kɛ ha wɔ ɔ he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa pee wa he humi. Bɔfo Paulo ngma kaa nɔmlɔ tso ɔ he níhi nɛ wa bui kpakpa ko ɔ, mɛ mohu nɛ Yehowa ‘hyɛɛ a nɔ saminya.’ (1 Kor. 12:23, 24) Jã kɛ̃ nɛ e ngɛ mi kaa wa ngɛ gbɔjɔmihi mohu lɛɛ, se Yehowa hyɛɛ wa ti nɔ tsuaa nɔ nɔ saminya. E ngɔɛ wɔ kɛ tui ni kpahi a he, nɛ ke wa tɔ e nɔ ɔ, e kua we wɔ. Akɛnɛ Yehowa suɔ wɔ he je ɔ, wa naa kaa wa ngɛ slɔkee ngɛ he fɛɛ he nɛ wa sɔmɔɔ lɛ ngɛ ngɛ e weku ɔ mi.

17. Ke waa kɛ wa juɛmi maa ní kpakpahi nɛ nihi peeɔ ɔ nɔ ɔ, mɛni se wa ma ná?

¹⁷ Nɔ́ nɛ ji etɛ ɔ, ke wa kase wa Mawu ɔ nɛ waa kɛ wa juɛmi maa ní kpakpahi nɛ nihi peeɔ ɔ nɔ ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa bua maa jɔ he blɔ nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi ɔ he wawɛɛ. Wa be kekleekle blɔ he hlae, aloo wa be suɔe kaa waa nyɛɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ hɛ mi. Mohu ɔ, wa maa pee wa he humi be fɛɛ be, nɛ wa ma bi ga womi kɛ je ni kpahi a ngɔ, nɛ waa kɛ a ga womi ɔ ma tsu ní hulɔ. (Abɛ 13:10) Ke ni kpahi ná he blɔ ko ɔ, waa kɛ mɛ ma nya. Nɛ ke wa na bɔ nɛ Yehowa ngɛ wa nyɛmimɛ nɛ a “ngɛ je ɔ mi tsuo ɔ” jɔe ɔ, wa ma je Yehowa yi.—1 Pet. 5:9.

18. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ tsɔse wa he nile konɛ waa ba wa je mi saminya?

¹⁸ Nɔ́ nɛ ji eywiɛ ɔ, ke waa kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi tsɔse wa he nile ɔ, wa maa ba wa je mi saminya, nɛ bu maa hi wa he. Wa ma susu níhi a he kaa Yehowa, nɛ wa ma kɔ nɔ́ se. Ke wa kaseɔ ní nɛ wa sɔleɔ daa, nɛ waa kɛ níhi nɛ wa kaseɔ ɔ tsuɔ ní ɔ, bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, wa ma tsɔse wa he nile ɔ saminya. (1 Tim. 1:5) Wa ma susu ni kpahi a he kekle. Ke wa tsu wa blɔ fã mi nɔ́ ɔ, Yehowa maa ye bua wɔ nɛ wa maa pee wa he humi, nɛ wa ma ná su kpakpahi. Nɛ kaa bɔ nɛ Yehowa wo he si ɔ, e ma ‘tsɔse wɔ kɛ pi si.’—1 Pet. 5:10, NW.

19. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa ba wa he si daa?

¹⁹ Anɛ o kai gbalɔ nɛ je Yuda nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ lo? Nɔ́ kake pɛ nɛ́ e pee nɛ tsɔɔ kaa e wo e he nɔ ɔ puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti ɔ. Se ke waa kɛ ka ngɛ kpee ɔ, wa ma nyɛ maa pee wa he humi. Anɔkualetsɛmɛ nɛ a hi si blema, kɛ nihi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ nɛ a peeɔ a he humi ɔ haa nɛ wa náa nɔ mi mami kaa wɔ hu wa ma nyɛ maa pee wa he humi. Ke waa kɛ Yehowa nyɛɛ be kɛkɛɛ ɔ, e sa nɛ lɔ ɔ nɛ ha nɛ waa ba wa he si wawɛɛ. (Abɛ 8:13) He blɔ aloo ní tsumi saisaa nɛ wa ngɛ amlɔ nɛ ɔ he hia we tsɔ. Nɔ́ nɛ he hia wawɛɛ ji he blɔ nɛ wa ná kaa waa kɛ Yehowa maa nyɛɛ ɔ. O bua nɛ jɔ he blɔ nɛ o ná kaa o kɛ Yehowa maa nyɛɛ ɔ he. Moo ya nɔ nɛ o bɔ o he mɔde konɛ o ba o he si ha Yehowa daa.