6 YATICHÄWI

¿Kunas cuerpojar kamachi?

“Jankʼakiw jilsuwayta; ukax wali khusapunïnwa. Ukampis calambrenakaw charats kayuts waythapiritäna. ¡Janiw aguantañjamäkänti!” (Paul)

“Cuerpomax mayjtʼasktam ukhax janiw khitin amuyañapsa munktati. Ukatpï, kunapachatix ‘cinturanïxtaw’ sataxa..., ¡janiw kawkir imantasiñjamäkisa!” (Carla)

¿FAMILIAMAMP yaqha chiqar jakir sarxapxirïtati? ¿Mä jukʼa chʼamaw janicha? Yatiqañ utsa amigonakamsa ukat utamsa jaytawayxtawa, jichhax janiw pachpäxiti. Chiqasa janiw jankʼak yatinuqtkpachätati.

Waynituptañasa tawaqitaptañasa niya ukhamarakiwa. Kunattix cuerpomax janiw wawa cuerpüxiti, mä arunxa, mä chiqat yaqha chiqarus sarxasma ukhamawa:  wawat jilïriruw tukusktaxa. Chiqpachansa, kusiskañaw uka tiempoxa. Ukampis axsarayasiñanakaw utjaspa, inas jan jankʼak yatinuqtkchïtati. Kunjam mayjtʼäwinakas ukapach tiempon utji ukanak jichhax yatxatañäni.

Tawaqitanaka

Tawaqitäxapxi ukhaxa, kunayman mayjtʼäwinakaw cuerpopan utji, ukat yaqhip mayjtʼäwinakax jukʼamp qhanäspawa mayninakat sipansa. Amuytʼañataki, hormona satäkis ukanakaw purakat manqha chiqarux tʼarwanak uñstayi. Ukat ñuñumasa, cinturamasa, charamasa ukhamarakiw jilxattätamxa. Jukʼat jukʼatwa jiskʼa imillat warmiptxäta. Ukampis jan sustjasimti; ukax pasañapapuniwa. Chiqpachansa, ukhamatwa cuerpomax wawanïñataki wakichasiñ qalltaski.

Niya tawaqitaptxäta ukhaxa, mä mayjtʼäwiw jakäwiman utjarakini: phaxsi wilaw cuerpomat saraqañ qalltani. Ukatakix wakichatäñamawa, jan ukaxa, sustjasismawa. Samanta sat tawaqitarux ukaw pasatayna. “Janiw phaxsi wilatxa yatkayätti, ukhamaruw wilax saraqañ qalltitu. Wali qʼañükiristsa ukham amuyasiyäta... Jurnälaw jarisiñ utat jan mistunkti, kunjam axtaskañänsa nayatakix uka mayak ukan lupʼiskayäta. Sapa phaxsi ukax pasitani uk yatisax walpun llakisiyäta” siw Samantaxa.

Cuerpoman wawanïñataki luratäki uka chiqaw  sum wakichasiski, ukatwa phaxsi wilax saraqtamxa, ukwa amtañama. Walja maranakampsay cuerpomax wawanïñataki wakichasiskchinixa, ukampis jichhax tawaqitatxa warmiruw tukuskta. Chiqasa, awisax janiw kun kamachtʼañsa yatkasmati. Katy sat tawaqitax siwa: “Kusisitäskasin akatjamat mayjtʼawayta ukaw jukʼamp jan walixa. Urux kʼuchikiskirïtwa, ukampis arumax wal jachirïta ukaw wal mayjtʼayirïtu” sasa.

Ukham jikxatassta ukhaxa, jan sinti llakisimti; jukʼat jukʼat yatintxätawa. Aurora sat 20 marani tawaqux siwa: “Taqi ukanakax warmir tukuñajatakiw pasaskatayna, uk mä uruw amuyxta, ukat wawanïñax Jehová Diosan regalopätapsa sum amuyxarakta. Janiw yatintañjamäkiti, yaqhipanakax mayninakat sipansa jukʼampi tʼaqhisipxi, ukampis yatintawayxtwa” sasa.

¿Jumax ukham mayjtʼäwinakanti uñjasiskta? Kunsa yatxatañ munasma uk aka chiqar qillqtʼasïta.

․․․․․

Waynitunaka

Waynituptxasaxa, ukhamarakiw cuerpopan mayjtʼäwinakax utjaraki. Amuytʼañataki, inas ajanuman jan ukax janchiman likʼimp jawxatatjam amuyassta, jan ukax muchinakaw mistsurakiristamxa. * Matt sat 18 marani waynax siwa: “Muchikiway sapa kutis mistusktamxa. Sapüruw ukax coleraytamxa. Chhaqxchin jan chhaqkchini, jan ukax mancha  jaytawaychini ukax janiw yatiñjamäkiti. Mayninakax jumat kamsasaxay parlapxchini ukas janiw yatiñjamäkiti.”

Waynituptasksta ukhaxa, askinakax utjarakiwa. Kunattix jiltasktawa, chʼamaniptasktawa ukat kallachimas atimas jachʼaptaskarakiwa. Ukat ajanurux sunkhaw mistütamxa, chhiqhanqararusa pechorusa kayunakamarusa tʼawraw misturakïtamxa. Ukampisa chachätati janicha ukax janiw qhawqha tʼawras misttam ukhamarjamäkiti; jan ukasti awk taykatwa aptanxa.

Waynitükta ukhax janiw cuerpomanx taqi kunas igualat jilkiti, ukat awisax jan kuns sum lurkasmati. Diegorux ukaw pasatayna, jupax siwa: “Jirafa sat animalarjamas llantan zapato uskuntapkitaspa ukhamwa amuyasta, janiw kuns sum lurirjamäkti. Pʼiqix pasïr semana lurañ amtkäna uksa cuerpox jichhaki luraskaspa ukham amuyasiyäta” sasa.

Maynix qʼaxu waynäxi ukhaxa, arux janiw pachpäxiti, maynix jilïr jaqin arupat arunïxiwa. Awisanakax ukham jachʼa arut parlkasaxa wawa aruw misturistamxa. Ukampis jan llakisimti, ukax janiw wiñayäkaniti. Ukham pasipanxa lartʼasim ukhamatwa jan sint phinqʼaskätati.

Yaqha mayjtʼäwinakampi: wawanïñatak luratäki uka chiqanakax jachʼaptaniwa ukat puraka manqha chiqarus  tʼarwanakaw misturakini. Ukatxa, jaqi jathasa mistunirakïtamwa, ukax chacha warmi ikthapipki ukhaw uka llawsax mistu, uka llawsanxa jan uñjkañ walja espermatozoides satäkis ukanakaw utji. Mä wawa utjañapatakixa, chachan mä sapa espermatozoide jathapampi warmin mä sapa óvulo jathapampikiw mayachasipxi.

Uka llawsax cuerpomankaskiwa. Ukax cuerpomaruw chhaqaski, ukampisa, awisanakax ikiskta ukhaw ukax mistuni. Ukax utjapuniwa. Biblias uka tuqit parliwa (Levítico 15:16, 17). Taqi uka mayjtʼäwinakaxa, wawanïñatak luratäki uka chiqanakan askïtapwa amuytʼaytamxa ukat chacharuw tukuskaraktaxa.

¿Jumax ukham mayjtʼäwinakanti uñjasiskta? Kunsa yatxatañ munasma uk aka chiqar qillqtʼasïta.

․․․․․

Kunanakampis pasarakïtamxa

Wawanïñatak luratäki uka chiqanakax sum wakichasiskipanxa, yuqallanakax imillanak uñchʼukiñ qalltapxi ukat imillanakasti yuqallanak uñchʼukiñ qalltapxaraki. Matt sat waynax siwa: “Waynituptxta ukhaxa, walja suma uñnaqtʼan imillanakan utjatapwa amuyasta. Ukampisa, waynitükasin janiw uñtʼatanïkiristti uk yatisinxa chuymas pʼakintataw uñjasta” sasa. Uka tuqinakatxa aka libron 29 yatichäwipanwa yatxataskañäni. Ukhamasti, jichhax chacha warmi ikthapiñ munañampix janiw atipayasiñamäkiti, jan ukasti jañchin munañaparux apnaqañamawa (Colosenses 3:5). Chʼamjamäkchisa, ukampis jumax atipasmawa.

 Ukat qʼaxu waynitu, qʼaxu tawaqita tiempor mantxapxi ukhaxa, yaqhanakampiw pasaraki. Inas cuerpoma ukat juma pachpas jan munasksta. Yaqhip waynit tawaqitanakaxa wali sapakiw jikxatasipxi, ukat awisanakax llakinakampiw apayasipxi. Ukham jikxatasstaxa, awk taykamamp parlam jan ukax khitirus atinistax jupar awistʼasirakma. ¿Khitirus awistʼasisma? Jupan sutip aka chiqar qillqtʼasïta.

․․․․․

¿Kunas jukʼamp askixa?

Janiw jachʼa tansätamasa, ni suma uñtanïtamasa, ni suma uñnaqtʼanïtamasa wali wakiskirïkiti, jan ukasti, amuytʼasirïtama, chuymamp jan aynañchtʼayasirïtama ukat Diosar suma yupaychatamaw jukʼampi wakiskirixa. Apóstol Pablox akham sasaw säna: “Wawäkasax wawjamaw parläyäta, amtäyätsa, amuytʼäyätsa. Chachäxta ukapachasti, taqi kunatix wawan lurañapäki ukx apanukxtwa” sasa (1 Corintios 13:11). Ukhamasti, ¿qhanaw janicha? Jachʼäñax janiw jilïrir tukuñakïkiti; jan ukasti jilïrjamarakiw parlxañama, amuytʼxañama ukat jupanakjamaw kunsa lurxañama.  Ukhamasti, kunjam jaqïñs munta ukatak chʼamachasim jan sinti cuerpomat llakiskamti.

Diosax “jaqin chuymapwa” yati, mä arunxa, Diosax kunas chuyman utji ukwa uñji, uk amtasipunïtawa (1 Samuel 16:7). Amuytʼañataki, Saúl sat reyix jachʼa tansa suma uñnaqtʼan jaqïnwa siwa Bibliaxa; ukampis apnaqirjamasa jaqjamas janipuniw walïkänti (1 Samuel 9:2). Mä tuqitxa, Zaqueox “jiskʼa tansa” jaqikïnwa, ukampis jakäwip askichañatakixa wal chʼamachtʼasiwayi ukat Jesusan arkiriparuw tukuwayaraki (Lucas 19:2-10). Kunjamtï uñjawayktaxa, kunjamas chuymax ukaw jukʼamp wakiskirixa.

Chiqpachansa, janiw amtamarjamax jiltkasmati, ni qhiparkarakismasa. Ukhamasti, cuerpoman mayjtʼäwinakapar jan munaskañat sipansa, axsarayasiskañat sipansa, sawktʼasisaw iyaw sañama. Waynituptañasa tawaqitaptañasa janiw usuntañamp sasïkiti, ukat waljanirakiw jumjam jikxatasipxaraki. Ukhamasti jan sinti llakisimti: misttaskätawa. Ukat ukapach pasxäta ukhaxa, khusa amuytʼasir chachäxätawa jan ukax khusa amuytʼasir warmïxätawa.

JUTIR YATICHÄWI

Espejot uñkatasisa jan sum amuyaskta ukhaxa, ¿kunjamas jikxatasta? Cuerpomax kunjamas uka tuqitxa, ¿kunjamatsa jan sinti llakiskasma?

[Qhanañchäwi]

BIBLIAX KAMSISA

“Jumaruw yuspagarsma, muspharkañpun nayatakix [cuerpo] lurtaxa, ¡uksti sumpun yatista!” (Salmo 139:14)

AKHAM LURASMAXA

Kunapachatï cuerpomax mayjtʼaski ukhaxa, jan wal amuyayir isinakampix jan isisimti. Jan ukasti, ‘kunatix isisiñäki ukarjamakiw isisiñama’ (1 Timoteo 2:9).

¿YATIYÄTATI?

Qhawqha maranirusa cuerpox mayjtʼañ qallti ukax janiw yatiskiti. Inas 8 marani, jan ukax 14 marani; awisax yaqhipanakan cuerpopax jukʼamp maraniruw mayjtʼi.

¡AKANAK LURÄ!

Jiltkasinxa, suma jaqïñatakix aka tuqinakatwa wakichtʼasiñajaxa: ․․․․․

Jan yupaychañ tuqit aynachtʼañatakixa, ¿kun lurañajas wakisispa? ․․․․․

Awkijarus jan ukax taykajarusa, ¿kuns aka tuqit jisktʼañ muntxa? ․․․․․

JUMASTI ¿KAMSASMASA?

● Waynituptkasin jan ukax tawaqitaptkasinxa, cuerposa ukat chuymasa mayjtʼiwa, ukar yatinuqtañaxa, ¿kunatsa chʼamäpacha?

● ¿Jumatakix kuna mayjtʼäwir yatintañas jukʼamp chʼamaxa?

● Waynituptkasina jan ukax tawaqitaptkasinxa, ¿kunatsa Jehová Diosar munasiñamax aynachtʼaspa? ¿Jan ukhamäñapatakix kuns lurasma?

[61 janan qhanañchäwipa]

“Qʼaxu tawaqitäskta ukhaxa, axsarayastawa. Cuerpomax kunjamtʼchiniy ukax janiw yatiñjamäkiti. Tiempompix iyaw sisxtawa, jan waljamäkäna ukas tiempompix walikïxaspawa.” (Aurora)

 [63, 64 jananakan recuadro]

Chacha warmi ikthapiñatxa, ¿kamsasas awkijampis taykajampis parliristxa?

“Uka tuqit kun jisktʼasiñ munirista ukhasa, janipuniw awk taykajar jisktʼaskiristti.” (Beth)

“Janipuniw uka tuqit parlapkiristti.” (Dennis)

Kunjamtï Beth sat tawaqus ukat Dennis sat qʼaxu waynitus siskänxa, inas jumax ukham saraksta. Uka tuqit walja jisktʼäwinakanïpachätawa, ukampis jisktʼasiñ walsay axsarayasstaxa, awk taykamaw sum yanaptʼiristamxa. Inas akham sas axsarayaschisma:

¿Nayat kamsapxakinisa?

“Jan walinak nayat amuyxapxaspaxa, ukatwa jan jisktʼañ munkti.” (Jessica.)

“Jan kuns yatiri suma jiskʼa imill wawaskirista ukwa munapxi. Ukat kunapachatix ‘chacha warmi ikthapiñat’ jisktʼasirist ukhaxa, suma ikitsa sartaykirista ukhamäspawa.” (Beth.)

¿Jisktʼatax kamachapxanisa?

“Uka tuqit parlirista ukhaxa, janïr sum jisktʼaskipanwa, kamsañs munta ukxa jupanakpach amuytʼapxaspa ukat wal iwxsupxitaspa.” (Gloria.)

“Kunjamas tatajas mamajasa jikxatasipxi ukax qhanaw ajanupan amuyasi, ukhamax janiw jupanakar chuymas pʼakintat uñjañ munkti. Ukhamaraki janïr sum arskipansa tuqjañataki wakichasxapxaspa ukham amuyasta.” (Pamela.)

¿Janit yaqhanak amuyapkaspa?

“Kunaymanwa uk jisktʼatax amuyxapxaspa. Khiti yuqallampis ikintasiñ munkirista jan ukax yatiqir masinakajas uka tuqir wiytapkitaspa ukhamanak amuyapxaspa. Chiqansa, mä jukʼa qhanañchtʼapxitaspa ukakxay munstxa.” (Luisa.)

“Khiti yuqall tuqit parlipanxa, tatajax wal sustjasi ukat jankʼakiw “chacha warmi ikthapiñ” tuqitx iwxsutu. Ukat chuymajan sista: ‘Papitu..., suma uñtani yuqallaw sasakixay sistxa. ¡Janiw casarasï, uka yuqallamp ikintasï sisksmati!’.” (Ester.)

  Chuymachtʼasiñamataki, awk taykamatakix uka tuqit parlañax chʼamarakikiwa. Inas ukatächi, yatxatirinakax akham siwa: sapa patak awk taykatxa, 65 awk taykanakaw wawanakampix “chacha warmi ikthapiñ” tuqit parlapxtwa sasin sapxi, ukampis 41 wawanakakiw uka tuqit parlatxa amtasipxi.

Inas awk taykamaxa, uka tuqit parlatäxiw sasin yaqha tuqit parlaskstma. Awisanakaxa, janiw tatap mamapas jupanakarux uka tuqit parlawayapkaspati. Kunatxay uka tuqit jan parlañ munapkchi ukampis jan ukhamarukix jaytamti. ¿Jumax uka tuqit parlañ qalltasmati? Jan axsartʼasis saskakim ukax tatamatakis mamamatakis jumatakis wali askïniwa. ¿Kunjamsa uka tuqit parlañ qalltasma uk yatiñ muntati?

¿Kunjamatsa parlaña?

Awk taykamaxa walja jisktʼäwinakamaruw qhanañchtʼapxiristamxa ukat sumwa iwxtʼapxarakiristamxa. Kunjamsa uka tuqit parlañ qalltasma ukak yatiñamaxa. Inas akham lurchisma:

1 Jan axsartʼasa qhan saskakma. “Mä jukʼa axsarayastwa aka tuqit parltʼañxa..., mayjcha amuyxaspa saraktwa...”

2 Kunatsa jupar jisktʼasir sartax uk qhanañchtʼma. “¿Mä jisktʼa jisktʼirismati?, jum uka tuqit awistʼitasma uk muntxa.”

3 Kunsa jisktʼasiñ muntax uk sañama. “Ak yatiñ muntxa...”

4 Janïr parltʼasiñ tukuykasaxa, mayan uka tuqit parltʼañatakix sarakismawa. “Ukham yaqha jisktʼax utjitaspa ukhaxa, ¿jisktʼasiskakirismati?”

Kamsätamsa uk yatxsta ukhaxa, arunakap istʼañax mayan jisktʼasiñamatakiw yanaptʼätamxa. ¡Yantʼma! Teresa sat 24 marani tawaqux kamsäntix ukhamarakiw qhiparux säta. “Kunapachatï mamajamp uka tuqit parlapxta ukhaxa, axsarayasiyätwa, ukampis ukham qhana arunakapatxa wal yuspärta. Kunattix mamajamp parltʼañax jarkʼaqasiñajatakiw yanaptʼawayitu” siw Teresaxa.

[59 janan fotopa]

Wawat tawaqitaptxañasa jan ukax waynituptxañasa yaqha chiqar sarxañamp sasiwa: yatinuqtañax chʼamakiwa, ukampis yatinuqtxätawa