Mu mpapulo shimo balalanga incende ishisuma isho beta ati “paradaise” uko bafwaya ukuti twaya mu kutuushisha no kulaba ku masakamika na mafya tukwata. Lelo ilyo twabwelako, tulatwalilila ukuba na masakamika na mafya.

Na lyo line, abantu balafwaisha sana paradaise. Ici kuti calenga twalayipusha ukuti: ‘Bushe “paradaise” ya cine ne lyo cifulo ca kwelenganya fye? Nga cifulo ca kwelenganya fye, cinshi calenga abantu balefwaisha paradaise? Kabili bushe ikatala aibako?’

Pa myaka iingi abantu balitemwa sana ukulanda pali paradaise. Icalenga abengi batemwe ukulalanda pali paradaise, ni co Baibolo yalilandapo ukuti kwali “ibala mu Edeni ku kabanga.” Cinshi calengele ibala lya Edeni ukulamoneka bwino? Baibolo itila: “Yehova Lesa ameseshe umuti onse uwawama ukumona no wawama ukulyako.” Ili ibala lyali ilisuma sana. Ne calengele ili ibala ukuwama sana ni co mwali “umuti wa mweo pa kati ke bala.”—Ukutendeka 2:8, 9.

Na kabili, ibuuku lya Ukutendeka lyalilanda pa mimana 4 iyafumine mu Edeni. Imimana ibili pali iyi yalishibikwa na pali ino ine nshita, kabili iyi mimana pamo nga Tigris (nelyo Hidekele) e lyo na Yufrate. (Ukutendeka 2:10-14) Iyi imimana ibili yapita mu calo ca Iraq no kuyawila muli bemba wa Persian Gulf. Kale iyi incende yali mu bufumu bwa bena Persia.

Ifi iyi imimana yapitile mu bufumu bwa bena Persia, e fyalengele abena Persia batemwe sana paradaise. Pali kapeti imo iyo bapikwile muli ba 1500 iyo babika mu cikuulwa ca Philadelphia Museum of Art, mu Pennsylvania, ku America, paliba ibala lya Edeni umwaba imiti na maluba. Ishiwi lya cina Persia ilyo bapilibula ukuti “ibala ilyaba mwi linga” balalipilibula no kuti “paradaise,” kabili ifyali pali ilya kapeti filanga ibala ilisuma nge bala lya Edeni ilyo Baibolo yalandapo.

Na kuba, mu fyalo ifyalekanalekana abantu balashimika amalyashi pali paradaise. Ilyo abantu balesalanganina mu ncende shalekanalekana, balishibeko fimo pali paradaise, lelo mu kuya kwa nshita balitampile ukubikamo amalyashi ya bufi ayo abene balepanga. Na muno nshiku mwine, abantu beta incende ishisuma sana ukuti ni paradaise.

Abantu bamo balelanda ukuti balisangile ukwabelele paradaise. Ku ca kumwenako, ilyo Charles Gordon, umukalamba wa bashilika abena Britain, afikile mu calo ca Seychelles mu 1881, alitemenwe sana ifyo incende ya Vallée de Mai yalemoneka bwino ica kuti atendeke ukuyita ati ibala lya Edeni. Muli ba 1400, Christopher Columbus umwina Italy uwaleendauka mu fyalo, amwene kwati asanga ibala lya Edeni ilyo afikile pa cishi ca Hispaniola. Pali ino inshita pali ici icishi epaba icalo ca Dominican Republic ne ca Haiti.

Mu citabo citila Mapping Paradise umwaba amalyashi ya kale, mwaliba ama mapu ya kale ukucila pali 190, kabili mu ma mapu ayengi pali aya balilengamo Adamu na Efa ninshi bali mu Edeni. Imo pali aya ama mapu ni mapu balengele muli ba 1200, kuli Beatus uwaleikala ku Liébana. Pa muulu wa iyi mapu balilengapo akabokoshi kabili pa kati ya aka akabokoshi e po balenga paradaise. Pa kati apo balenga paradaise palefuma imimana 4 iyo balembapo amashina ya kuti “Tigrisi,” “Yufrate,” “Indus,” na “Yordani,” iyaletwala amenshi mu makona yonse 4 aya mapu, kabili batile yaleimininako ifyo Ubwina Kristu bwali no kusalanganina mwi sonde lyonse. Aya ama mapu yalangilila fye ukutila nangu ca kuti pali ino nshita tatwaishiba apo Paradaise yabelele, abantu balaitontonkanyapo sana nga filya fine fye cali kale.

 John Milton, kashika wa mishikakulo umwina England uwaliko muli ba 1600, alishikile umushikakulo uwaishibikwa sana uwa kuti Paradaise Yaluba, umo alandile pa lubembu Adamu acitile ne fyo babatamfishe mu Edeni. Muli uyu umushikakulo, alandile pali filya Lesa alaya ukuti abantu bakalaikala umuyayaya pa calo, atile: “Pali ilya inshita isonde lyonse likaba paradaise.” Mu kuya kwa nshita, Milton alilembele umushikakulo na umbi uwaleti Ukubwelela mu Paradaise.

Ukwabula no kutwishika, ukufuma fye na kale abantu balitemwa sana ukulanda pali paradaise iyo balufya. Nomba cinshi calenga baleke ukubikako sana amano kuli paradaise? Icitabo ca Mapping Paradise citila icalenga ni co, “abasambilila ifya mapepo . . . balileka ukufwaya ukwishiba uko paradaise yabelele.”

Abantu abengi abaya ku macalici babeba ukutila bakekala umuyayaya ku muulu, te muli paradaise pano calo iyo. Nomba Baibolo pa Amalumbo 37:29 itila: “Abalungama e bakekala mu calo, kabili bakekalamo umuyayaya.” Apo icalo twikalamo pali ino nshita te paradaise, twaishiba shani ukuti ifi Baibolo yalanda fikacitika? *

Yehova Lesa, uwapangile Paradaise ya kubalilapo, alitulaya ukuti isonde likaba paradaise na kabili. Akalilenga shani ukuba paradaise? Yesu atusambilishe ukulapepa ukuti: “Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe pano isonde nga mu muulu.” (Mateo 6:10) Ubu Ubufumu buteko ubukalateka isonde lyonse no kufumyapo amabuteko ya bantunse, kabili imfumu ya ubu buteko ni Yesu Kristu. (Daniele 2:44) Ilyo ubu Ubufumu bukalateka, ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa kuti isonde lyonse likabe paradaise ‘bukacitika.’

Lesa alilengele kasesema Esaya ukulemba ifyo ifintu fikaba mu Paradaise, umo amafya ayalenga abantu balecula yakapwa. (Esaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Tulemukoselesha ukubelenga aya amalembo ya muli Esaya muli Baibolo yenu. Ukucita ifi kwalamwafwa ukwishiba ifyo Lesa akacitila abantu ababa ne cumfwila. Abakabako bakalaikala mu paradaise kabili Lesa akalabapaala nga filya cali kuli Adamu ilyo ashilabembuka.—Ukusokolola 21:3.

Kuti twashininkisha shani ukuti Paradaise ikabako pe sonde? Kuti twashinkisha pantu Baibolo itila: “Imyulu yena, myulu ya kwa Yehova, Lelo icalo apeela ku bana ba bantu.” Na kabili isubilo lya kuti Paradaise ikabako pe sonde lyaba pa fintu ifyo “Lesa uushingabepa alaile kale sana.” (Amalumbo 115:16; Tito 1:2) Twalitemwa sana ifi Lesa atulaya ukutila tukalaikala umuyayaya muli Paradaise!