Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe “aba mu ng’anda ya kwa Kaisare” abalaishe umutende ku Bena Kristu ba ku Filipi ni bani?

▪ Ilyo umutumwa Paulo ali mu Roma pa kati ka 60 ukufika ku 61 C.E., alilembele kalata ku cilonganino ca ku Filipi, kabili Kaisare uo alandilepo ni Kateka Nero. Bushe ni bani aba mu ng’anda ya kwa Nero abaletuma umutende ku Bena Kristu mu Filipi?—Abena Filipi 4:22.

Amashiwi ya kuti “aba mu ng’anda ya kwa Kaisare” tayalelosha fye ku ba mu lupwa lwa kwa kateka. Lelo yalelosha ku bantu bonse abalebomba kuli kateka, ukubikako abasha na bali kale abasha abaleikala mu Roma na mu fitungu fyonse. Kanshi amashiwi ya kutila “aba mu ng’anda ya kwa Kaisare” yalosha ku babomfi abengi nga nshi abalebombela mu masano na mu ncende shimbi isha kwa kateka. Bamo balebombako ne milimo imo iya mu buteko.

Ababomfi ba kwa kateka bamo mu Roma bafwile balisangwike Abena Kristu. Tatwaishiba nampo nga ni Paulo e wabashimikile nelyo iyo. Te mulandu ne fyo cali, aba bantu bafwile balitemenwe aba bwananyina abali mu cilonganino ca ku Filipi. Apo icitungu ca Filipi caletekwa na bena Roma kabili mwaleikala abengi abalebombela mu buteko kale na bali kale abashilika, nalimo mwali Abena Kristu bamo abali ifibusa fya balya bantu abalaishe Paulo imitende.

Bushe icupo ca pali bumulamu ico balandapo mu Mafunde ya kwa Mose cali ca musango nshi?

▪ Kale sana mu Israele, umwaume nga afwa ukwabula ukukwatapo umwana umwaume, munyina alemupyana pa kuti amufyalile umwana ukuti ishina lya lupwa liloba. (Ukutendeka 38:8) Mu kuya kwa nshita, icupo ca musango yu caishileba mu Mafunde ya kwa Mose, kabili balecita ukuti icupo ca pali bumulamu. (Amalango 25:5, 6) Ifyo Boasi acitile, ifyalondololwa mwi buuku lya kwa Ruti, filanga ukuti na balupwa ba mwaume uufwile nabo balemupyana nga ca kuti bamunyina bakwe bonse balifwa.—Ruti 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6.

Ifyupo fya pali bumulamu e ko fyali na lintu Yesu ali pa calo, pantu abaSaduke balilandilepo, nge fyo calembwa pali Marko 12:20-22. UmuYuda uwalelemba ilyashi lya kale, Flavius Josephus, uwaliko mu nshita ya batumwa, atile icupo ca pali bumulamu tacalesungilila fye ishina lya lupwa lelo calelenga no kuti ifya bupyani fiya ku bantu bambi kabili calecingilila na mukamfwilwa. Kale umukashi takwete insambu sha kupyana ifyuma fya mulume wakwe. Lelo umwana uwafyalwa mu cupo ca pali bumulamu alepyana ifyuma fya wafwile.

Ifunde lyalisuminishe umuntu ukukanaupa mulamu wakwe nga talefwaya. Lelo waleba musebaanya nga ca kutila umuntu akaana ‘ukufyalila munyina umwana.’—Amalango 25:7-10; Ruti 4:7, 8.