1. Za a nga té biôm bise bi vee?

NKULU mejô Jérémie a jô na: “Yéhôva a ne nya Zambe, a ne vevea Zambe.” (Jérémie 10:10) Yéhôva Zambe a ne fe Nté biôm bise bi vee. Bitétéa bi ne minsisim bi a jô nye na: “Ô nga té biôm bise, a amu nkômbane wôé bi nga to, a bi nga téban.” (Nlitan 4:11) Njô bôt David a nga yia Zambe jia ya ékaña’a ji: “Amu anjeñe ya ényiñ é ne be wo.” (Besam 36:9) Ajô te, ényiñ é ne mveane Zambe.

2. Jé Zambe a bo asu na a suk binyiñ biangan?

² Yéhôva a suk ényiñ jangan. (Mam Minlôman 17:28) A ve bia bidi bia di, mendim bia nyu, mvebe bia vebe a si bi to. (Mam Minlôman 14:15-17) Yéhôva a nga bo mam mete mese asu na ényiñ jangan é bo abeñ. Ve nge bia kômbô bu’uban a ényiñ é ne njalan a mevak, bia yiane yeme metiñe me Zambe a bo ane ma jô.​—Ésaïe 48:17, 18.

3. Aval avé Zambe a nga yene ñwôéan Abel?

³ Zambe a yi na bi liti ésemé asu ényiñ​—énjangan a ji bôte bevok. Melu me Adam ba Ève, mone wop Caïn a nga wô’ô mone monyañe wé Abel ôlun abui. Yéhôva a nga bemene Caïn na ôlune wé ô ne tindi nye na a bo mbia jam. Nde Caïn a nga biasé melep mete. “Caïn a nga kôlô si a wôé monyañe wé Abel.” (Metata’a 4:3-8) Yéhôva a nga foñôsô Caïn amu a nga wôé monyañ.​—Metata’a 4:9-11.

4. Metiñ me Moïse été, Zambe a nga yemete ôsimesane wé mfa’a ya ényiñ aya?

 ⁴ Mvuse toyini mimbu, Yéhôva a nga ve bone be Israël metiñ me volô’ô be na be bo Zambe ésaé aval a kañese. Mbôle metiñe mete me nga veban a zene ya be Moïse, nde be wô’ô loene me biyoñ biziñ na Metiñe me Moïse. Atiñ da ya Metiñ me Moïse da jô na “Te wôé môt.” (Deutéronome 5:17) Atiñe te é mbe é ye’ele bone be Israël beta tañe Zambe a yene ényiñe môt, a na bôt ba yiane yen ényiñe bôte bevo’o dia.

5. Bia yiane yene mvaan abum aya?

⁵ Bia yiane yen ényiñe mon a ngenane te bialé aya? Atiñ Moïse é mbe é jô’ô na: “Nge befam be a juan, a bo minga a ne abum jam, nde bon be ne nye abum b’akui, ve môt teke wu, b’ aye fo’o sili môt ate tañ, abim nnôme minga a ye tup: a ye ya’an ane betyi’ i mejô b’ atyik. Ve nge môt a wu, éyoñ éte ényiñ j’aye tañ ényiñ.” (Nkôlan 21:22,23 NW) Atiñ Moïse da liti na e vañe wôé ôyele mon abume be nyia a ne abé. Yaa, to’o aval ényiñe te é ne dia mise me Yéhôva. (Besam 127:3) Nalé a tinane na mvaan abum ô ne abé.

6. Amu jé bi nji yiane siñe bôte bevok?

⁶ E semé ényiñ a tinane fe na e bi mbamba ôsimesan mfa’a bôte bevok. Kalate Zambe a jô na: “Môt ase a vini monyañe wé, nnye a ne ñwôé bôt: a mi ayeme na, te ke ñwôé bôt a bili ényiñ ya melu mese é to be nye.” (1 Jean 3:15) Nge bia kômbô bi ényiñe ya nnôm éto, bia yiane vaa ziñ minleme miangan été asu bôte bevok, amu j’aso a mintañete. (1 Jean 3:11, 12) É ne mfi na bi yé’é nye’e bôte bevok.

7. Mimboane mivé mi aliti na bi nji semé ényiñ jangan?

⁷ Nne bi ne liti aya na bia semé ényiñe jangan biabe­bien? É ne fo’o na, môt éziñ a nji kômbô wu, ve bevok ba tebe mfôm awu amu ba jeñe mevak. Éve’an é ne na bôt  abui ba belan a ta’a, ba bevok ba nyu banga, nge belane biôm bife ba buni na bi ne ve be avak. Avale biôme te da ndamane nyule môt, a bi wô’ô fe wôé bôt ba belane bie. Avale môt ése da belane biôm bite é nji yen ényiñ na é ne dia. Mimboane mite mi ne mvite mise me Zambe. (Beromain 6:19; 12:1; 2 Becorinthien 7:1) Nge bia kômbô bo Yéhôva ésaé aval a nye’e, bia yiane jô’é avale mame te. To’o wo yen ayete ya telé mboan avale mame te, Yéhôva a ne ve wo mvolan wo yian. A nye’e a yen ngule bia ve asu na bi ba’ale ényiñ jangan aval ane édima das da so be nye.

8. Amu jé bia yiane tabe ngômôtô kom ése mfa’a ya mba’alane ényiñe jangan?

⁸ Nge bia semé ényiñ, bia ye bo ngômôtô mfa’a mam mese me ne ndaman ényiñ jangan. Bia ye sa’ale ôjeja’a, nge bo mam ane môt a so’o étyi fo’o ve amu mvaé, nge minyené. Bia ye tabe ntyel éyoñ bia dutu metôtô nge metua, a avale bivôé bi ne ngul nge abé. (Besam 11:5) Zambe a nga ve bone be Israël atiñe di: “Eyoñ w’ aloñ mfefé nda, éyoñ éte w’ aye fe lôñ nka’ale mbôma’ane andile dôé yôp, nde te ô bo te dutu metyi mfa’a ya nda jôé, nge môt a ku valé.” (Deutéronome 22:8) Ñye’elan wo so éfuse ji wo liti na wo yiane ba’ale biôm ane mbala’a si ya nda jôé abeñ, ndembene môt éziñ a ye bo te ku mbe’e valé a ju’u mbia nju’an. Te kañese na nda jôé, metôtô wôé nge metua wôé bi bo biôm bi ne telé ényiñe jôé nge ji bôte befe minjuk.

9. Nge bia semé ényiñ, aval avé bia ye belane betit?

⁹ Ényiñe betite ki, bia yiane je yen aya? Je fe é ne dia mise me Nté biôm. Zambe a kañese na bi wôé betit asu ndian, asu njaane biyé a bikôndé, a asu nkamane biabe bien. (Metata’a 3:21; 9:3; Nkôlan 21:28) Ve, éyoñe bia vañe wôé betit a njet teke étom, nalé a ne abé mise me Zambe; nde fe nalé a liti na bia biasé ényiñ, a na bi nji yene je dia.​—Minkana 12:10.

10. Zambe a nga liti aya na nkol ô tii zañ ényiñ ba metyi?

¹⁰ Éyoñ Caïn a wôéya monyañe wé Abel, Yéhôva a nga jô na: “Tyiñe metyi me monyoñ j’aso si été é lo’ene ma.” (Metata’a 4:10) Éyoñ Zambe a nga kobô ajô ya metyi me Abel, a mbe a liti’i ajô ya ényiñ Abel. Caïn a nga vaa ényiñ Abel, ajô te Caïn a mbe a yange’e mekua. A mbe ve ane metyi me Abel, nge ényiñe jé, é mbe é yônô mise me Yéhôva na a kune me. Nkol ô tii zañe metyi a ényiñ ô nga beta yené mvuse ya ndône mendim éyoñe Noé. Ôsusua ndône mendim, bôte be mbe be ja’a fo’o ve bibuma a bijebejeba ya ôwumuwumu a ôbébé. Mvuse ya ndône mendim, Yéhôva a nga jô Noé a bone bé na: “Jôm ése j’ awulu é vee, j’ aye bo bidi bienan; aval ane bilo’o bi ne nyumi, me veya mia bise.” Ve Zambe a nga ve atiñe di: “Ve mi aye bo te di nsôn ô ngenan ô vee, e ne na, ô ngenane metyi été.” (Metata’a 1:29; 9:3, 4) Yéhôva a nga tiñeti ényiñ ba metyi, be bo jôme jia.

11. Mbelane metyi ôvé Zambe a nga tyili ataté melu me Noé?

¹¹ Bia liti na bia semene metyi éyoñe bia bo te di me. Nkop Metiñe Yéhôva a nga ve Israël été, a nga jô na : “Nalé fe môt ase . . . a wôé tit éziñ nsôm nge ônon be ne ngule ya di, nnye aye sôé metyi ya été si, a vise me a mbuluk. . . . Me nga jô bone be Israël na, Teke avale minsôn éziñ mi aye di metyi ya été.” (Lévitique 17:13, 14) Nde atiñe Zambe a nga ve na be bo te di metyi me tit, nde te fe a nga taté ve Noé mimbu 800 ôsusua, é nga bo te tyendé. Ôsimesane Yéhôva ô nji be asoé: Bebo bisaé bé be mbe ngule ya di minsôn, ve sa ke metyi. Be nga yiane taté sôé metyi e tyia​—nalé ate a mbe ane ba bulane ényiñe jôm ja te wu mo be Zambe.

12. Atiñ avé é ngenan a zu kui den, nde mbamba nsisim a nga ve Bekristen ya ntete mimbu ôsusua da lat a metyi?

¹² Bekristen ya den fe, ba yiane semé aval atiñe te. Minlôman, a bôte befe be mbe be wulu’u a akônda beyé’é  be Yésus ya ntete mimbu ôsusua, be nga tôkan a nyoñe ntyi’an ô lat a metiñe Bekristen bese ya akônda be nga yiane semé. Ane be nga kui tyiñe na: “Amu bia be mbamba nsisim bi nga yene mvaé bi bo te beté mia mvabe je adañe mam, mme mi ayiane bo: mme me ne na, mi sa’ale biôm be maneya ve bengunemelan, a metyi, a biôm bi awu abuk, nalé fe fam te fulan ngon énoñ te yen a za lu’u je.” (Mam minlôman 15:28, 29; 21:25) Ajô te bia yiane ‘sa’ale metyi’. Mise me Zambe, e sa’ale jamete a ne fe ane bia sa’ale bengulemelan a mejian.

13. Va’a éve’an ja ve atinane ya atiñe da jô na bi bo te nambe metyi, ja’a metyi ba ve ndôndo nkum.

¹³ Ye atiñ da jô na bi bo te nambe metyi da fombô fe nyoñane metyi ôdôndo nkum? Ôwé. Bi tame nyoñ éve’an: Bi tame jô na dokita a jô wo na ô bo te nyu meyok. Ye nalé a tinane na ô nji yiane bem élaé meyok anyu, ve jame da ô ne lumbane meyo’o mete ôndôndo? Ke akute jame le! Avale te fe da da, atiñ da jô na bi bo te nambe metyi da tinane na bi nji yiane fiti me nyôle jangan a zen éziñ. Atiñe te da tinane fe na ô nji yiane kañese na môt éziñ a ve wo metyi.

14, 15. Nge dokita a jô Kristen na a yiane nyoñ metyi, a ne yalan aya, a amu jé?

¹⁴ Nde ñhe da ye boban aya nge Kristen éziñ a ku ésete metyi amu beta aveñ nge na a yiane saleban? Éyoñ éziñ dokita a jô nye na a yiane nyoñe metyi ndôndo nkum, nalé momo, a zu wu. É ne fo’o été na Kristen a nji kômbô wu. A ve ngul ése na a ba’ale das Zambe a nga ve nye, ényiñ; ajô te a ye kañese sabane mevale mese mevok nge ajô nyoñane metyi é nji bo été. A ye jeñe nda biañ é ne saé nye teke metyi, a ye fe kañese nyoñe mebiañ ma ve metyi nyôle tyi’ibi tyi’ibi.

¹⁵ Ye Kristen a ye tyam atiñe Zambe fo’o ve amu na a kômbô beta nyiñe ôyôm nté nnôm émo nyi? Yésus a nga jô na: “Môt a ye ba’ale ényiñe jé a ye dimeli je:  a môt a ye dimeli ényiñe jé amu ajô dam, nnye a ye yene je.” (Matthieu 16:25) Bi nji kômbô wu. Ve, nge bi ve’e­le jeñe na bia kaman ényiñe jangan a tyame metiñe me Zambe, bi ne viane sup ényiñe ya nnôm éto. Bi ne fek nge bia futi mbunane wongane metiñe me Zambe me ne zôsô, bi to ke ndi na nge bia jañele ényiñe jangan a zen éziñ, Nyô a ve ényiñ, a ye simesane bia éyoñe ya ñwômane miñwuan, a beta ve bia ényiñ é ne beta das.​—Jean 5:28, 29; Behébreu 11:6.

16. Bebo bisaé be Zambe be nyoñeya za ntyi’ane ô lat a mbelane metyi?

¹⁶ Den, abui bebo bisaé be Zambe be nyoñeya ntyi’ane na ba wulu avale a yi mfa’a ya mbelane metyi. Be ne teke di me a zen éziñ. Be ne teke me nyoñ nge ba saban. * Be to ndi na Zambe a nga té metyi a yem jôme ja yian asu dap. Ye wo fe wo kañese nalé?

17. Yéhôva a mbe a kañese avale mbelane metyi avé e nnôm a Israël?

¹⁷ Atiñe Moïse e mbe é ngôné’é fo’o ve fatane mbelane metyi jia jia j’ayian. Yéhôva a nga ve atiñ da lat a fatan ékaña’a j’ayian e nnôma Israël: “Amu ényiñe ya minsôn é ne metyi été; a me veya mia me autel yôp me bo metuna’a  ajô minlem mienan: amu metyi, mme m’abo metuna’a amu ényiñ.” (Lévitique 17:11) Bon be Israël be mbe ngule ya bi njamane ya minseme miap a mveane tite metuna’a; be mbe be miame metyi me tit éte autel yôp, autel ate a nga tate be e tabernacle Yéhôva, mvuse ya valé, a nga bo temple Zambe. Susu’a mbamba mbelane metyi é mbe fo’o ve mveane metuna’a.

18. Bibotane bivé bi ne bi a zene ya metyi me Yésus?

¹⁸ Benya Bekristen be nji beta bo Atiñe Moïse si, nalé fe be nji beta ve betite metuna’a, nge ki e miame metyi autel. (Behébreu 10:1) Ve jame da, mbelane metyi autel ya nnôma Israël ô mbe ô liti’i metuna’a me ne édima, ma me Mon a Zambe, Yésus Krist. Avale bi nga yé’é kalate nyu Kabetôlô 5, Yésus a nga ve ényiñ jé si va asu dangan amu a nga kañese na metyi mé me sôéban asu metuna’a. Mvuse  ya valé, ane a nga bete yôp a ve Zambe tañe ya metyi mé a nga sôé éyoñe jia ya biyoñe bise. (Behébreu 9:11, 12) Jamete nde é ne mbôka’a ya njamane mam abé mangan, a da yoé bia zene ya bi ényiñe ya melu mese. (Matthieu 20:28; Jean 3:16) Avale mbelane metyi éte é nga yené na é ne mfi abui! (1 Pierre 1:18, 19) Ajô te bi ne nyiiban fo’o ve nge bia futi mbunane wongan tañe ya metyi me Yésus.

19. Jé bia yiane bo nge bia kômbô bo mfuban mfa’a ya metyi me bôte bese?

¹⁹ Bi ne liti mvean akéva wongan be Yéhôva Zambe amu a nga nye’e bia a ve bia ényiñ! Ye jamete é nji tindi bia na bi ke yene bôte bevok a kate be na be fe be ne ngule ya bi ényiñe ya melu mese nge ba futi ndi nleme jap metuna’a me Yésus? Amu Zambe a nga yene mvaé ya ve bia ényiñ, bia fe bia ye yene mvaé ya volô bôte bevok a évak. (Ézéchiel 3:17-21) Nge bia bo ésaé te avale da yian, bia ye bo ngule ya jô aval ane Paul a nga jô na: “Me ne mfuban mfa’a ya metyi me bôte bese. Amu me nji ko woñ ya kate mia mejô me Zambe mese.” (Mam minlôman 20:26, 27) E kate bôte mejô me Zambe a nsôñane wé a ne mbamba zene bia liti na bia semene ényiñ a metyi.