Pag-eksamin sa Sulod sa Lawas nga Walay Operasyon

TUNGOD sa kauswagang nahimo sa kompiyuter, matematika, ug siyensiya, wala nay operasyong himoon dihang mag-eksamin ug pipila ka matang sa sakit. Gawas pa sa X-ray imaging, nga karon 100 ka tuig na ka daan, ang mga teknolohiya sa pagkuhag hulagway sa sulod sa lawas naglakip ug computed tomography (CT scan), positron-emission tomography (PET scan), magnetic resonance imaging (MRI), ug ultrasound imaging. a Sa unsang paagi nag-obra kini nga mga teknolohiya? Makadaot ba kini sa lawas? Ug unsay mga bentaha niini?

X-ray Radiography

Sa unsang paagi nag-obra kini? Ang X-ray mas mubog wavelength kay sa kahayag nga makita ug kini makalusot sa mga tisyu sa lawas. Kon ang usa ka bahin sa lawas kuhaan ug X-ray, ang kahayag molusot sa gahi nga mga tisyu, sama sa bukog, ug makita nga sihag diha sa negatib, nga gitawag ug radiograph. Ang humok nga mga tisyu abohon ug dagway. Ang X-ray sagad gamiton sa pagdayagnos sa mga balatian o sakit may kalabotan sa ngipon, bukog, suso, ug baga. Aron maklaro ang usa ka humok nga tisyu tapad sa sama ka baga nga tisyu, ang doktor moindyeksiyon ug tina nga gitawag ug radiopaque sa kaugatan sa pasyente. Ang X-ray karon kasagaran kompiyuteresado na.

Mga risgo: Dunay gamayng purohan nga madaot ang mga selula ug mga tisyu, apan ang risgo gamay ra kaayo kon itandi sa mga benepisyo. b Kinahanglang pahibaloon sa mga babaye ang ilang doktor nga sila nagsabak sa dili pa magpa-X-ray. Ang mga substansiya nga iindyeksiyon, sama sa iodine, makaalerdyik. Busa pahibaloa ang imong doktor o teknisyan kon alerdyik ka sa iodine o sa mga kinhason.

Mga benepisyo: Ang X-ray imaging dali, walay sakit, dili kaayo mahal, ug sayon ra. Busa mapuslanon kini sa mammography ug emerhensiya nga pagdayagnos. Walay radyasyon ang mabilin diha sa lawas human sa pag-X-ray, ug sagad wala poy makadaot nga mga epekto. c

 Computed Tomography

Sa unsang paagi nag-obra kini? Ang CT scan naglangkit ug mas komplikado ug mas kusog nga radyasyon sa X-ray, duyog sa linaing mga sensor. Ang pasyente maghigda sa lolamesa nga modailos sa tunel diha sa makina. Ang mga hulagway makuha pinaagi sa mga siga sa radyasyon ug sa mga detektor nga mobiyobiyo ug 360 grado diha sa lawas sa pasyente. Ang proseso mahimong ikatandi sa paghiwa-hiwag tinapay ug ang matag hiwa kuhaan ug hulagway. Tibuokon sa kompiyuter kining mga hulagwaya aron makita sa doktor ang detalyadong dagway sa sulod sa lawas nga morag nahiwa-hiwa. Ang bag-ong mga makina makakuhag walay bugto, paespayral nga hulagway nga maproseso dayon sa kompiyuter imbes putol-putol nga mga hulagway, busa mas paspas ang proseso. Sanglit detalyado man kaayo ang mga hulagway nga makuha sa CT scan, kini sagad gamiton sa pag-eksamin sa baga, tiyan, ug dugokan, ug sa pagdayagnos sa nagkalainlaing matang sa kanser ug ubang mga sakit.

Mga risgo: Ang CT scan naggamit ug taas kaayong dosis sa radyasyon kay sa regular nga mga X-ray. Ang dugang pagkaladlad sa radyasyon dunay gamayng risgo nga makakanser, ug kinahanglang timbang-timbangon ug maayo ang mga benepisyo ug kadaot nga mahatag niini. Ang ubang mga pasyente alerdyik sa mga contrast agent nga sagad dunay iodine, ug mahimong madaot usab ang mga rinyon sa ubang mga pasyente. Kon ang pasyente inahan, ug naindyeksiyonan ug contrast fluid, kinahanglang maghulat siyag 24 oras o kapin pa una magpasuso.

Mga benepisyo: Ang CT scan walay sakit ug dili magkinahanglag operasyon, ug kini makakuhag detalyadong mga hulagway nga himoon sa kompiyuter nga three dimensional. Ang pag-scan mas dali ug dili komplikado, ug kini makaluwas ug kinabuhi kay makita man ang nangadaot nga bahin sulod sa lawas. Ang CT scanner dili makaapektar sa mga aparato nga gisulod diha sa lawas sama sa pacemaker.

Positron-Emission Tomography

Sa unsang paagi nag-obra kini? Kon bahin sa PET scan, usa ka radyoaktibo nga substansiya ang itapot sa usa ka natural nga substansiya sa lawas, kasagaran glucose, ug iindyeksiyon diha sa lawas. Ang hulagway nga makuha maoy tungod sa binugang siga sa mga positron​—nakargahan ug radyoaktibong mga partikulo—​gikan sa mga tisyu. Sanglit ang mga selula nga makakanser mokaon man ug daghang glucose kay sa normal nga mga selula, daghang radyoaktibo nga substansiya ang magtapok diha niini. Busa ang daot nga mga tisyu mopabuga ug mas daghang positron, nga mogawas nga may kolor o medyo sihag diha sa hulagway.

Samtang makuha sa CT scan ug MRI scan ang porma sa mga organo ug mga tisyu, makuha sa PET scan ang kausaban niini, busa makita kon dako ba o gamay ang kanser. Ang makuha nga hulagway sa PET scan isapaw nianang sa CT scan, busa mas moklaro ang mga detalye. Apan, ang PET scan mahimong mohatag ug sayop nga mga hulagway kon ang pasyente nakakaon na sa wala pa magpa-scan o kon daghag asukar ang iyang dugo kay diabeteson. Dugang pa, kay mohupas man dayon ang radyoaktibong substansiya, kinahanglang himoon dayon ang pag-scan.

Mga risgo: Dili kaayo dako ang risgo nga maladlad sa radyasyon kay ang gidaghanon sa radyoaktibong substansiya nga gamiton gamay ra man kaayo ug daling mohupas. Bisan pa niana, makadaot kini sa gisabak. Busa kinahanglang pahibaloon sa babayeng mabdos ang iyang  doktor ug ang teknisyan. Ug ang babaye nga pwede nang mamabdos hangyoon sa paghatag ug sampol sa ilang dugo o ihi sa pagseguro nga dili siya mabdos. Kon ang pasyente kuhaan ug PET scan ug CT scan usab, nan ang risgo maylabot sa CT scan kinahanglang konsiderahon usab.

Mga benepisyo: Madayag diha sa PET scan ang mga kadaot una pa makita sa CT o sa MRI ang mga kausaban sa dagway sa tisyu kay dili man lang makita niini ang porma sa mga organo ug mga tisyu kondili ang kausaban usab niini.

Magnetic Resonance Imaging

Sa unsang paagi nag-obra kini? Ang MRI naggamit ug puwersadong magnetic field duyog sa radio wave (dili mga X-ray) ug kompiyuter aron mapatungha ang detalyadong “hiniwa-hiwa” nga mga hulagway sa halos tanang bahin sa sulod sa lawas. Tungod niini makita sa doktor bisan ang kinagamyang detalye sa mga parte sa lawas ug mailhan kon unsa ang sakit nga dili mahimo sa ubang mga teknolohiya. Pananglitan, ang MRI maoy usa sa pipila ka makina nga makakuhag hulagway nga molapos sa bukog, mao nga maayo kaayo kini nga aparato sa pag-eksamin sa utok ug ubang humok nga mga tisyu.

Ang pasyente kinahanglang dili maglihok dihang kuhaag hulagway. Ang ubang pasyente makasinatig usa ka matang sa kahadlok nga gitawag ug claustrophobia kay isulod man ang pasyente sa gamayng tunel diha sa makina. Apan di pa dugay, naimbento ang bukas nga MRI scanner alang sa mga pasyenteng hadlokan o tambok kaayo. Siyempre, dili pwede sa sulod sa lawak sa eksaminasyon ang metal nga mga butang sama sa bolpen, relo, alahas, hirpin, ug siper, maingon man kredit kard ug ubang butang nga madaot sa magnet.

Mga risgo: Kon mogamit ug contrast fluid, dunay gamayng risgo nga maalerdyik, apan gamay ra kini kon itandi sa alerdyi nga moresulta sa substansiya nga dunay iodine nga kasagarang gamiton uban sa X-ray ug CT scan. Gawas niini, ang MRI dili peligroso sa pasyente. Apan, tungod sa epekto sa kusog nga magnetic field, dili mahimong magpa-MRI ang pasyente nga dunay implant diha sa lawas o dunay metal diha sa parte sa lawas. Busa kon girekomendar nga magpa-MRI ka, sultihi gayod ang imong doktor ug ang teknisyan nga aduna ka niini sulod sa imong lawas.

 Mga benepisyo: Ang MRI walay makadaot nga radyasyon, ug kini maayo sa pag-eksamin ug mga abnormalidad sa tisyu, ilabina nianang nasalipdan sa bukog.

Ultrasound Imaging

Sa unsang paagi nag-obra kini? Kini nga teknolohiya, nga gitawag usab ug ultrasound scanning, maoy usa ka matang sa sonar nga naggamit ug usa ka matang sa tingog nga dili madungog sa tawo. Pananglitan, ang tingog mobanda inigsangko niini sa tisyu nga dili normal ang kagahion. Kini nga tingog analisahon sa kompiyuter, nga makita ang two-dimensional o three-dimensional nga mga bahin sa organo, sama sa giladmon, gidak-on, porma, ug kagahion o kahumokon niini. Ang low-frequency nga mga tingog makakuhag mga hulagway sa kinailadmang mga parte sa lawas ug ang ultrahigh frequency makakuhag mga hulagway nga dili diha sa sulod sa lawas, sama sa mata ug panit, nga makatabang sa pagdayagnos sa kanser sa panit.

Ang teknisyan kasagarang mogamit ug aparato nga gitawag ug transducer. Ang panit butangag gel, dayon iyang idusoduso ang transducer diha sa parte nga eksaminon, ug ang mogawas nga hulagway makita diha sa eskrin sa kompiyuter. Kon gikinahanglan, usa ka gamayng transducer ang itaod diha sa usa ka aparato ug isuksok kana diha sa mga lungag-lungag sa lawas aron masusi ang sulod niini.

Ang teknolohiya nga gitawag ug Doppler ultrasound makamatikod dayon ug ginagmayng mga lihok ug gamiton kini sa pag-eksamin sa agos sa dugo. Makatabang kini sa pagdayagnos sa mga organo ug mga tumor, nga kasagaran daghan kaayog mga ugat-ugat.

Ang ultrasound imaging makatabang sa mga doktor sa pagdayagnos sa nagkalainlaing mga sakit ug sa pag-eksamin kon unsay nakaingon sa mga simtoma, gikan sa daot nga mga tubo-tubo sa kasingkasing ngadto sa mga bugon sa suso o sa kahimtang sa bata nga gisabak. Sa laing bahin, kini nga teknolohiya dili kanunayng makapatunghag klarong mga hulagway sa dihang mag-eksamin sa pipila ka bahin sa tiyan kay dili man makalapos ang mga ultrasound wave diha sa gas. Dugang pa, ang hulagway dili sama ka klaro kon itandi sa mga hulagway nga kuha sa ubang mga teknolohiya, sama sa radiography.

Mga risgo: Bisan tuod ang ultrasound dili makadaot kon gamiton sa hustong paagi, kini maoy usa ka matang sa enerhiya nga mahimong makadaot sa mga tisyu, lakip nianang gisabak. Busa dunay risgo ang pagpahiling pinaagig ultrasound sa dili pa manganak.

Mga benepisyo: Kini nga teknolohiya daling mabatonan, dili kinahanglag operasyon, ug dili kaayo mahal. Makita dihadiha ang mga hulagway nga makuha niini.

Mga Teknolohiya sa Umaabot

Sa pagkakaron, ang gihatagag dakong pagtagad sa pagpanukiduki mao ang pagpauswag sa teknolohiya nga mabatonan na karon. Pananglitan, ang mga tigdukiduki nag-imbentog mga MRI scanner nga naggamit ug dili kaayo kusog nga magnetic field kay sa nianang gigamit karon, busa dili kaayo mahal. Usa ka teknolohiya nga gikamulo pag himo mao kanang gitawag ug molecular imaging (MI). Kini gidisenyo nga makamatikod ug mga kausaban sa lawas pinaagi sa pag-eksamin sa molekula, busa sayo nga madayagnos ang sakit ug kini matambalan dayon.

Tungod niini nga teknolohiya wala na kinahanglana ang sakit ug peligroso nga operasyon sa pag-eksamin sa sakit. Ug kon makita sa hulagway ang sakit nga bag-o pang nagsugod ug kon kini matambalan dayon, dakog posibilidad nga kini maayo. Apan ang mga makina mahal kaayo​—ang uban niini mokantidad ug kapin sa usa ka milyong dolyares.

Siyempre, ang pagpugong nga dili magsakit mas maayo kay sa pagdayagnos ug pagtambal niini. Busa paningkamoting magpabiling himsog pinaagi sa hustong pagkaon, regular nga ehersisyo, igong katulog, ug positibong tinamdan. “Ang kasingkasing nga malipayon maayo nga tambal,” nag-ingon ang Proverbio 17:22.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 13]

 UNSA KA GRABE ANG PAGKALADLAD SA RADYASYON?

Kita naladlad sa radyasyon adlaw-adlaw, pananglitan gikan sa cosmic ray sa kawanangan o sa radyoaktibong mga substansiya sa kinaiyahan sama sa radon gas. Ang mosunod nga mga pagtandi mahimong makatabang kanimo sa pagbanabana sa mga risgo nga nalangkit sa pipila ka eksaminasyon sa lawas. Ang mga dosis maoy mga aberids diha sa millisievert (mSv).

Lima ka oras nga biyahe sa depasaherong ayroplano: 0.03 mSv

Napulo ka adlawng pagkaladlad sa radyasyon gikan sa kinaiyahan: 0.1 mSv

X-ray sa ngipon: 0.04-0.15 mSv

X-ray sa baga: 0.1 mSv

Mammogram: 0.7 mSv

CT scan sa baga: 8.0 mSv

Kon kinahanglan kang eksaminon, pangutan-a gayod ang imong doktor o radiologist kon unsa ang dosis sa radyasyon nga maladlad ka ug uban pang impormasyon bahin niini.

[Hulagway sa panid 11]

X-ray

[Hulagway sa panid 12]

CT

[Credit Line]

© Philips

[Hulagway sa panid 12]

PET

[Credit Line]

Courtesy Alzheimer’s Disease Education and Referral Center, a service of the National Institute on Aging

[Hulagway sa panid 13]

MRI

[Hulagway sa panid 14]

Ultrasound