Yak idọhọ ke nduọkodudu emi akade enem fi etieti, ndien afo oyom ndinam mme ufan fo ẹdiọn̄ọ kpukpru se itịbede! Edinam didie yak mmọ ẹdiọn̄ọ? Ndi

1.   ọyọnọ owo kiet kiet kad emi ẹsịnde ndise itie oro?

2.   ọyọnọ kpukpru mme ufan fo e-mail?

3.   ọyọdọn̄ ndise ke Intanet?

 Ini mme ete ete ye eka eka fo ẹkedide ukem isua emana fo, etie nte “A” ekedi n̄kukụre usụn̄ ndida nnam oro.

 Ini ete ye eka fo ẹkedide ukem isua emana fo, etie nte mmọ ẹma ẹkeme ndida “B” nnam oro.

 Idahaemi, ediwak uyen emi mme ete ye eka mmọ ẹyakde mmọ ẹdọn̄ ndise ke Intanet ẹma “C.” Ndi afo ama enye oro? Ekpedi ntre, ibuotikọ emi ayan̄wam fi okûdụk afia ifan̄.

•  Nso idi ufọn esie?

•  Nso mfịna ke enye akama?

•  Se afo ekemede ndinam

•  Se ubọkn̄ka fo ẹtịn̄de

 Isidaha ini. “Ekpenyene mme n̄kpọ emi ẹnemde mi ini n̄kade isan̄ mîdịghe ndiade uwem ye mme ufan mi, mmekeme ndidọn̄ mme ndise oro ke Intanet ini osụk aduaide mi ke idem do.”​—Melanie.

 Emem owo utom. “Esinen̄ede emem mi utom ndise mbufa ndise emi mme ufan mi ẹdọn̄de ke Intanet akan ndinọ mmọ e-mail mbụp mmọ nte n̄kpọ etiede ye mmọ.”​—Jordan.

 Anam fi aka iso ọfiọk n̄kpọ aban̄a mme ufan ye ubon fo. “Ndusụk mme ufan mi ye mbon ubon mi idụn̄ke ikpere mi. Edieke mmọ ẹdọn̄de ndise ke ubọk ke ubọk, ami nnyụn̄ nse ke ubọk ke ubọk, esitie nte n̄kụt mmọ kpukpru usen!”​—Karen.

 Emekeme ndisịn idemfo ke mfịna. Edieke kamara fo ekemede ndinam ẹdiọn̄ọ ebiet emi odude osio ndise, mme ndise emi adade enye osio ẹkeme ndinam ẹfiọk se mûkpumaha mme owo ẹfiọk. Ikpehe Intanet emi ẹkotde Digital Trends ọdọhọ ke ‘ndimen mme ndise ye vidio emi ẹsan̄ade ye ata nnennen ebiet emi ẹkedade ẹsio n̄kọdọn̄ ke Intanet ekeme ndinam ndiọi owo emi ẹnyenede ndutịm kọmputa emi ẹkemede ndida ndiọn̄ọ nnennen ebiet, ẹdụn̄ọde ẹdiọn̄ọ ebiet emi owo odude.’

 Se isikam inen̄erede ibehe ndusụk ndiọi owo esidi ndifiọk ebiet emi afo mûdụhe. Digital Trends ama etịn̄ ini kiet ete ke mme inọ ita ẹma ẹbiat usụn̄ufọk 18 ẹdụk ẹyịp n̄kpọ ini owo ndomokiet mîkodụhe ke mme ufọk oro. Mmọ ẹkenam didie ẹdiọn̄ọ ke owo ndomokiet ididụhe ke ufọk? Mmọ ẹkeka Intanet ẹkesan̄a ẹdụn̄ọde nsio nsio itie emi mme enyeneufọk oro ẹsidude ye mme ini emi mmọ ẹsidude do. Ekọmurua mme n̄kpọ emi mmọ ẹkeyịpde ama ebe dollar tọsịn ikie.

 Emekeme ndikụt se mûkpumaha ndikụt. Ndusụk owo inyeneke iso o-bụt, mmọ ẹkeme ndidọn̄ se ededi ke Intanet nnọ ererimbot ẹse. N̄kaiferi kiet emi ekerede Sarah ọdọhọ ete: “Mfịna esidi ama ekese se mbon emi afo mûdiọn̄ọke ẹdọn̄de. Etie nte ndisan̄a mbe ke akwa obio emi mûdiọn̄ọke, edi ukamake map. Ọsọsọn̄ nditre ndikụt idemfo ke ebiet emi mûkuyomke ndika.”

 Emekeme ndibiat ini fo. N̄kaiferi kiet emi ekerede Yolanda ọdọhọ ete: “Isọn̄ke ndiduọ ndụk afia edise mbufa n̄kpọ emi ẹdọn̄de nnyụn̄ n̄kot se kpukpru owo ẹwetde ẹban̄a se ẹdọn̄de oro. Ekeme ndisịm udomo emi edide ete inyenyene ekpri sekọn ifan̄, afo osio fon ese mbufa n̄kpọ emi ẹdọn̄de.”

 Ekpri n̄kaiferi isua 13 emi ekerede Samantha enyịme ke edi ntre. Enye ọdọhọ ete: “Ana ndiọn̄ọ udomo ini emi ndade n̄ka mme ikpehe Intanet emi. Enen̄ede oyom esifara ke idem okpoyom ndisitiene ndọn̄ ndise nnyụn̄ nse ndise mbon en̄wen ke Intanet.”

•   Biere ke imọ idisehe mme n̄kpọ emi mîfọnke. Bible ọdọhọ ete: “Ami ndinịmke obukpo n̄kpọ ekededi ke iso mi.”​—Psalm 101:3.

   “Ke ini ke ini, mmesise m̀mê nso utọ n̄kpọ ke mbon emi nsiwakde ndise mme ndise mmọ ẹdọn̄, mmesinyụn̄ ntre ndise se mmọ ẹdọn̄de edieke mmọ ẹdọn̄de ndisịme n̄kpọ.”​—Steven.

•   Fep mbon emi mîdụhe eti uwem nte afo sia mmọ ẹkeme ndinam fi ọtọn̄ọ ndima se Abasi mîmaha. Bible ọdọhọ ete: “Ẹkûyak ẹtụn mbufo usụn̄. Idiọk nsan̄a ababiat eti ido.”​—1 Corinth 15:33.

   “Kûsuma ndise mme ndise emi ẹdọn̄de ke Intanet n̄kukụre ke ntak emi mme ndise oro ẹnen̄erede ẹwọrọ etop. Do ke ediwak ndikụt ẹkpede ntịme, ẹsan̄ade iferi, ye ndisịme ndisịme n̄kpọ ntre.”​—Jessica.

•   Nịm udomo ini emi edidade ise n̄kpọ ke Intanet nyụn̄ biere m̀mê edisiwak didie ndidọn̄ ndise okwo. Bible ọdọhọ ete: “Ẹtịm ẹkpeme nte mbufo ẹsan̄ade, mbak ẹdisan̄a nte mbon ndisịme edi ẹsan̄a nte mbon ọniọn̄, ẹdedep ifet ẹnọ idem mbufo.”​—Ephesus 5:​15, 16.

   “Mma ntre ndisise ndise mbon emi ẹsidọn̄de ndise ẹkaha ke Intanet. Ke uwụtn̄kpọ, owo aka esụk ọnyọn̄ edisịn ndise 20 emi enye osiode ikpọk n̄kpọ kiet. Yak ananam didie? Ayada ekese ini ndikụbọde kpukpru ndise oro nse!”​—Rebekah.

•   Kụt ete ke mme ndise emi ọdọn̄de ke Intanet inamke mme owo ẹkere ke amama idemfo akaha. Paul emi eketienede ewet Bible ekewet ete: “Ntịn̄ nnọ kpukpru owo do ke otu mbufo nte owo okûkere aban̄a idemesie akan nte enye ekpekerede.” (Rome 12:3) Kûkere ke mme ufan fo ẹyenen̄ede ẹma mme ndise emi afo osiode idemfo ye mme n̄kpọ emi anamde.

   “Ndusụk owo ẹsisio idemmọ ẹdọn̄ ke Intanet nte usen ọmọn̄ okụre. Ekpedi idi ufan, mmọdọdiọn̄ọ nte afo etiede, nyomke eteti mi kwa ini kwa ini!”​—Allison.