DEBORAH ese mbonekọn̄ emi ẹdade ke Obot Tabor. Enem enye ndikụt mmọ usenubọk emi. Enye ekere nte mmọ ẹnyenede uko ye nte Barak etubom mmọ enyenede mbuọtidem. Okposụkedi emi mmọ ẹdide owo 10,000, se iditịbede mfịn emi ọmọn̄ anam ẹfiọk adan̄a nte mmọ ẹnyenede uko ye mbuọtidem. Mmọ ẹka ndin̄wana ye mme asua emi ẹwakde ẹkan mmọ ẹnyụn̄ ẹnyenede ikpọ n̄kpọekọn̄. Deborah ama etịn̄ ikọ ọsọn̄ọ mmọ idem. Oro enen̄ede anam mmọ ẹwọrọ ẹdi mi.

Kere nte ofụm usenubọk oro ọtọde Deborah ye Barak iso nte mmọ ẹdade ke enyọn̄ Obot Tabor ẹse Unaisọn̄ Esdraelon. Obot Tabor edi ata akamba obot emi etịn̄e esie abarade-bara. Enye okon̄ n̄kpọ nte ikpat 1,300. Akpa Kishon ewet ebe unaisọn̄ oro okodụk Akwa Inyan̄ emi odude ekpere Obot Carmel. Etie nte mmọn̄ asat usenubọk oro. Edi unaisọn̄ oro osụk esesem nte mmọn̄ sia udịmekọn̄ Sisera ẹwat ke nsemnsem chariot ukwak 900 emi ẹnyenede ofụt. Sisera oyom ndiwot nditọ Israel ọkwọkudịm nte owo akama ayan̄ owot nsụn̄.

Deborah ọdiọn̄ọ ke Barak ye mbonekọn̄ esie ẹda ẹbet imọ inọ mmọ uyo. Ndi enye edi n̄kukụre an̄wan do? Etie enye didie ke idem ndikama utọ akamba utom oro? Ndi enye ekere m̀mê nso ida imọ idi utọ itie emi? Ihih! Jehovah Abasi esie ọkọdọhọ enye aka ekọn̄ emi; kpa enye ọkọdọhọ ke idida n̄wan iwot etubom udịmekọn̄ mme asua mmọ. (Judges 4:9) Nso ke ikeme ndikpep nto Deborah ye iren uko emi ẹketienede ẹka ekọn̄ emi?

Ke akpa itie oro Bible etịn̄de n̄kpọ aban̄a Deborah, ẹkot enye “prọfet an̄wan.” Emi owụt ke Deborah ekedi akpan owo ke Israel, edi idịghe enye ikpọn̄ ke Bible okot prọfet an̄wan. * Deborah ama enyene utom en̄wen. Enye ekesibiere ikọ ọnọ ikọt Abasi onyụn̄ anam mmọ ẹfiọk se Jehovah oyomde mmọ ẹnam.—Judges 4:4, 5.

Deborah okodụn̄ ke obot obot ikpehe Ephraim emi odude ke ufọt Bethel ye Ramah. Do ke enye ekesitie ke idak eyop ebiere ikpe mme owo nte Jehovah etemede enye. Emi ikedịghe ekpri utom, edi Deborah ikayakke emi efek enye. Utom esie ama enyene ufọn etieti ọnọ mme owo. Deborah ama etiene ewet ikwọ emi odude mfịn ke N̄wed Abasi. Kiet ke otu n̄kpọ emi enye ekewetde ke ikwọ emi akaban̄a nditọ Israel. Enye ọkọdọhọ ete: “Mmọ ẹma ẹmek mbufa abasi. Adan̄aoro ke ekọn̄ okodu ke mme inuaotop.” (Judges 5:8) Sia nditọ Israel ẹkekpọn̄de Jehovah ẹkekpono mme abasi en̄wen, Jehovah ama ayak mmọ esịn ke ubọk mme asua. Jabin emi ekedide edidem Canaan ama ada Sisera emi ekedide etubom ekọn̄ esie akara mmọ ke ọkpọsọn̄ ubọk.

Nte mbon Canaan ẹkedude uwem ẹnyụn̄ ẹkponode mme abasi mmọ eketie afai afai. Mmọ ẹma ẹsikam ẹwa nditọ mmọ ẹnyụn̄ ẹnam idan̄ ke temple. N̄kpọ eketie didie ke Israel ofụri ini emi Sisera, etubom ekọn̄ Canaan, ye udịmekọn̄ esie ẹkekarade  mmọ? Ndikokop enyịn̄ oro, Sisera, ama esinam nditọ Israel ndịk. Ikwọ Deborah owụt n̄ko ke ama esisọn̄ nditọ Israel ndika isan̄, ndien ke mme owo ikodụn̄ke aba ke mme obio oro mînyeneke ibibene. (Judges 5:6, 7) Kere nte ndịk mîyakke mme owo ẹdụn̄ ke mme obio emi. Kere n̄ko nte ndusụk owo ẹfehede ẹkedịbe ke esịt ikọt ye ke obot. Kere nte ndịk mînyụn̄ iyakke mmọ ẹsan̄a ke eferife mbak mme asua ẹdiwot mmọ, ẹmụm nditọ mmọ, ẹnyụn̄ ẹdan̄ iban mmọ ke n̄kanubọk. *

Nditọ Israel ẹma ẹbọ ufen ke isua 20 tutu Jehovah okụt ke mmọ ẹben̄e idem ndikpụhọde, oro edi, tutu Deborah ‘adaha ada nte eka ke Israel’ nte ikụtde ke ikwọ esie ye Barak. Nnyịn idiọn̄ọke m̀mê Deborah, emi ekedide n̄wan Lappidoth, ama enyene eyen ndomokiet emi anamde ẹkot enye “eka.” Se idiọn̄ọde edi ke idịghe ata ata eka ke ẹtịn̄ ẹban̄a ke itien̄wed emi. Jehovah okoyom Deborah etie nte eka ọnọ Israel. Enye ama ọdọhọ Deborah ọdọn̄ ẹkekot Barak emi ekedide ebiereikpe onyụn̄ ọdọhọ Barak akan̄wana ye Sisera.—Judges 4:3, 6, 7; 5:7.

Deborah ọkọdọhọ Barak ada owo 10,000 ke esien Israel iba ẹnyụn̄ ‘ẹka ẹkesuana ẹyọhọ Obot Tabor.’ Enye ọkọdọhọ n̄ko ke Abasi ọdọhọ ke mmọ ẹyekan Sisera ye udịmekọn̄ esie. Se Abasi eketịn̄de emi ama akpa Barak idem sia Israel ikenyeneke udịmekọn̄, ikonyụn̄ inyeneke nti n̄kpọekọn̄. Kpa ye oro, Barak ama enyịme ndika ekọn̄ oro. Edi enye ọkọdọhọ ke imọ idika edieke Deborah enyịmede ndisan̄a ye mmimọ n̄ka Obot Tabor.—Judges 4:6-8; 5:6-8.

Ndusụk owo ẹdọhọ ke emi owụt ke Barak ikenyeneke mbuọtidem, edi se mmọ ẹtịn̄de emi inenke. Idịghe nte enye ọkọdọhọ Abasi ọnọ mmimọ n̄kpọekọn̄. Mbuọtidem akakam anam enye oyom Deborah etiene mmimọ sia enye ama ọfiọk ke prọfet Abasi ndidu do ọyọsọn̄ọ mmimọ idem. (Mme Hebrew 11:32, 33) Jehovah ama enyịme Deborah etiene mmọ aka. Edi enye ama ọdọhọ Deborah ọdọhọ Barak ke idịghe erenowo edida ukpono inyọn̄ ke ekọn̄ oro. (Judges 4:9) Abasi ama ebiere ke n̄wan ediwot ọbọn̄ ibak oro Sisera!

Mfịn, ẹtụk iban, ẹfiomo mmọ, ẹnyụn̄ ẹbak mmọ ibak. Owo inọhọ mmọ ukpono nte Abasi oyomde. Edi Abasi ada iban ye irenowo ukem ukem. (Rome 2:11; Galatia 3:28) Uwụtn̄kpọ Deborah anam ifiọk ke Abasi esida iban n̄ko anam  uduak esie onyụn̄ anam mmọ ẹfiọk ke imama mmọ inyụn̄ inyene mbuọtidem ke idem mmọ. Inaha nnyịn isari iban nte ẹnamde ke ererimbot emi.

Barak ọwọrọ aka nditịm mbonekọn̄ esie idem. Enye atan̄ irenowo 10,000 emi ẹnyenede uko ẹkem ndin̄wana ye akwa udịmekọn̄ Sisera. Nte Barak ye ikọt esie ẹdọkde ẹka Obot Tabor, esịt enem enye ndikụt owo emi edisọn̄ọde mmọ idem. Bible ọdọhọ ete: “Deborah onyụn̄ etiene enye ọdọk.” (Judges 4:10) Kere nte esịt enemde mbonekọn̄ Israel ndikụt Deborah etienede mmọ ọdọk Obot Tabor, ifeheke n̄kpa ke ntak emi enye ọbuọtde idem ye Jehovah Abasi.

Ke ini Sisera okopde ke nditọ Israel ẹnyene esịt ẹdi ekọn̄ ye mmimọ, enye ọsọsọp eben̄e idem. Ediwak ndidem Canaan ẹnọ mbonekọn̄ mmọ ẹketiene ẹn̄wam Edidem Jabin. Etie nte Jabin ekenyene odudu akan ke otu mmọ. Isọn̄ enyek ke ini udịm chariot Sisera ẹwatde ẹdụk unaisọn̄ oro. Udịmekọn̄ Sisera ẹkere ke nditọ Israel idiyọhọke mmimọ ubọk, ntre ke ididaha mmimọ ini ndiwot kpukpru mmọ.—Judges 4:12, 13; 5:19.

Nso ke Barak ye Deborah ẹdinam ke ini mmọ ẹkụtde mme asua mmọ ẹsan̄ade ẹkpere? Edieke mmọ ẹsụk ẹdude do ke Obot Tabor, edifọn ye mmọ ikan mbonekọn̄ Sisera sia chariot esinen̄ede ọfọn ke unaisọn̄ idịghe ke obot. Edi Barak edin̄wana ekọn̄ emi nte Jehovah etemede, ntre enye ebet Deborah ọnọ mmọ uyo. Ke akpatre, Deborah ọdọhọ ete: “Daha ke enyọn̄, koro mfịn emi edide usen emi Jehovah edidade Sisera esịn fi ke ubọk. Nte Jehovah ibemke fi iso iwọrọ?” Ekem “Barak oto ke Obot Tabor osụhọde, ndien owo tọsịn duop ẹtiene enye ke edem.”—Judges 4:14. *

Nditọ Israel ẹsụhọde ke Obot Tabor ẹdụk unaisọn̄, ẹbịne udịmekọn̄ Sisera ye mme enyene-ndịk chariot ekọn̄ mmọ. Ndi Jehovah oyodu ye mmọ nte enye ọkọn̄wọn̄ọde? Kop se Bible ọdọhọde mi: “Isọn̄ enyek, enyọn̄ onyụn̄ ọtọi mmọn̄.” Jehovah etịmede udịmekọn̄ Sisera. Akamba edịm edep tutu ofụri unaisọn̄ oro akabade okpụk. Ndien chariot ekọn̄ mmọ ẹdikabade ẹdi mfịna ọnọ mmọ sia mmọ ẹbụhọ ke okpụk.—Judges 4:14, 15; 5:4.

Edịm ye oyobio emi ifịnake Barak ye ikọt esie. Mmọ ẹdiọn̄ọ ke Abasi anam. Mmọ ẹfehe ẹbịne udịmekọn̄ Sisera, Abasi onyụn̄ anam nditọ Israel ẹwot kpukpru mmọ. Ekem Akpa Kishon ọtọ emen okpo mmọ ọkọdọn̄ ke Akwa Inyan̄.—Judges 4:16; 5:21.

Mfịn, Jehovah idọhọke nnyịn mme asan̄autom esie in̄wana ata ata ekọn̄. Edi enye ọdọhọ in̄wana ye Satan ye mme demon esie mbak mmọ ẹdibiat nnyịn. (Matthew 26:52; 2 Corinth 10:4) Edieke ikopde uyo Abasi ke ererimbot emi idụn̄de mi, ọwọrọ ke iman̄wana utọ en̄wan oro. Ana inyene uko sia ẹsikọbọ mbon oro ẹdade ye Abasi mfịn. Edi Jehovah ikpụhọkede. Enye osụk an̄wan̄wam mbon oro ẹbuọtde idem ye enye ukem nte enye akan̄wamde Deborah, Barak, ye mbonekọn̄ Israel oro ẹkenyụn̄ ẹbuọtde idem ye Enye.

Edi Sisera ọbọhọ efehe! Ọbọn̄ emi ama asua ikọt Abasi etieti onyụn̄ ọkọbọ mmọ ke ata ediwak isua. Idahaemi enyịn anan enye, enye onyụn̄ efehe ọkpọn̄ ikọt esie ndien kpukpru mmọ ẹkpan̄a ke okpụk oro. Sisera efehe ọwọrọ ke okpụk oro okoyom ebiet edịbe mbak mbonekọn̄ Israel ẹdimụm enye. Enye eti ke enyene ufọk owo emi imọ idiọn̄ọde emi ikemede ndifehe n̄ka. Edi idem enyek enye ebe nde. Ana enye ọdiọn̄ọ ebiet emi enye efehede aka, mîdịghe ntre nditọ Israel ẹmọn̄ ẹmụm enye. M̀mọ̀n̄ ke enye edifehe ika? Enye efehe aka tent Heber, owo Kenite emi akadian̄arede ọkpọn̄ ikọt esie ọwọrọ edidụn̄ do okonyụn̄ anamde ufan ye Edidem Jabin.—Judges 4:11, 17.

Idem emem Sisera ke ini enye esịmde tent Heber. Enye okop ke Heber idụhe ke ufọk. Edi Jael an̄wan esie do. Sisera enịm ke Jael idinamke imọ  n̄kpọ sia ebe esie ye Edidem Jabin ẹdi ufan. Etie nte enye ekere ke idụhe nte n̄wan akpanamde se ebe esie mîkpanamke. Edi Sisera idiọn̄ọke Jael! Eyenan̄wan emi okụt ofụri ibak emi Sisera ye ikọt esie ẹnamde nditọ Israel. Etie nte enye okụt ke ini edi emi imọ ndibiere owo emi imọ idade inọ. Ndi enye edida ye idiọkowo emi, mîdịghe ndi enye edida ye Jehovah onyụn̄ owot asua ikọt Esie emi? Nso ke enye akpanam? Enye edisan̄a didie iwot utọ akwa owoekọn̄ emi?

Ekikere odụk Jael ibuot. Enye ọnọ Sisera itie ọduọk odudu. Sisera ọdọhọ enye okûtịn̄ unọ owo ndomokiet ke imọ do. Jael ofụk enye ọfọn̄ ke ini enye osụhọrede ana, ndien ke ini enye ọdọhọde enye ọnọ imọ mmọn̄, Jael ọnọ enye mmọn̄eba. Ibịghike idap emen Sisera. Ekem Jael emen ọkpọhọ tent ye hammer asan̄a sụn̄sụn̄ aka ebiet emi Sisera anade. Ọkpọhọ tent ye hammer ẹkedi n̄kpọ emi iban emi ẹdụn̄de ke tent ẹkesidade ẹnam n̄kpọ ke ubọk ke ubọk. Ke ini enye esịmde itie emi Sisera anade, enye enyene ifet ndidi owo emi Jehovah adade owot asua ikọt Esie. Idịghe ekpri n̄kpọ edi emi, edi enye ọdiọn̄ọ ke edieke imọ mîsọpke inam se iduakde, ke imekeme ndisịn idem ke fehesan̄. Ndi enye ekere nte ọbọn̄ emi abakde ikọt Abasi ibak ke ediwak isua? Mîdịghe ndi enye ekere ifet emi imọ inyenede ndiwụt ke ida inọ Jehovah? Bible itịn̄ke. Se Bible etịn̄de edi ke enye ada ọkpọhọ ye hammer oro owot Sisera.—Judges 4:18-21; 5:24-27.

Nte ini akade, Barak edi ndiyom asua mmọ emi ọkọbọhọde efehe. Ke ini Jael owụtde enye okpo Sisera ye ọkpọhọ tent emi owụhọde enye ke etak mban̄, Barak ọdiọn̄ọ ke se Deborah eketịn̄de osu. N̄wan owot akwa owoekọn̄ oro Sisera! Mfịn, mbon oro mînịmke Bible ke akpanikọ ẹdọhọ ke se Jael akanamde emi ọdiọk etieti. Edi Barak ye Deborah ikerede ntre. Abasi ọkọdọhọ mmọ ẹtoro Jael ke ikwọ mmọ nte n̄wan emi odotde itoro akan; mmọ ẹnen̄ede ẹma nte eyenan̄wan emi enyenede uko ntre. (Judges 4:22; 5:24) Omokụt do nte Deborah otorode Jael ke ofụri esịt. Enye ifịbeke Jael; se ibehede mma mbon edi ke se Jehovah eketịn̄de osu.

Ke emi Sisera ama akakpa mi, ọwọrọ ẹbụn̄ Edidem Jabin mba. Mbon Canaan idifịkke ikọt Abasi aba. Nditọ Israel ẹdu ke emem ofụri isua 40. (Judges 4:24; 5:31) Jehovah Abasi ama enen̄ede ọdiọn̄ Deborah, Barak, ye Jael sia mmọ ẹkebuọtde idem ye enye! Edieke ikpebede Deborah, ibuọtde idem ye Jehovah, iwụtde ke ida inọ Enye, inyụn̄ idọhọde mbon en̄wen ẹnam kpa ntre, Jehovah iditreke ndidiọn̄ nnyịn nnyụn̄ nnam nnyịn inyene emem ke nsinsi.