Ζώντας με Κάποια Διαταραχή της Διάθεσης

ΟΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ της διάθεσης έχουν πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Λόγου χάρη, εκτιμάται ότι 330 και πλέον εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από βαριά κατάθλιψη, μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υπερβολική λύπη και έλλειψη απόλαυσης στις καθημερινές δραστηριότητες. Υπολογίζεται ότι, σε 20 χρόνια, η κατάθλιψη θα βρίσκεται δεύτερη στον κατάλογο των ασθενειών αμέσως μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Δικαιολογημένα έχει ονομαστεί «το κοινό κρυολόγημα των ψυχικών νόσων».

Τα πρόσφατα χρόνια η διπολική διαταραχή έχει γίνει πιο γνωστή στο κοινό. Τα συμπτώματα αυτής της ασθένειας περιλαμβάνουν έντονες εναλλαγές της διάθεσης οι οποίες κυμαίνονται από την κατάθλιψη μέχρι τη μανία. «Στη φάση της κατάθλιψης», λέει ένα βιβλίο που εξέδωσε πρόσφατα ο Αμερικανικός Ιατρικός Σύλλογος, «μπορεί να σας βασανίζουν σκέψεις αυτοκτονίας. Στη φάση της μανίας, πιθανόν να χάνετε την ικανότητα κρίσης και ίσως να μην μπορείτε να διακρίνετε τη βλάβη που επιφέρουν οι ενέργειές σας».

Πιστεύεται ότι η διπολική διαταραχή επηρεάζει το 2 τοις εκατό του πληθυσμού στις Ηνωμένες Πολιτείες, πράγμα που σημαίνει ότι εκατομμύρια άτομα πάσχουν σε αυτή τη χώρα και μόνο. Ωστόσο, οι αριθμοί δεν μπορούν από μόνοι τους να περιγράψουν τη βασανιστική εμπειρία τού να ζει κανείς με κάποια διαταραχή της διάθεσης.

Κατάθλιψη​—Υπερβολική Λύπη

Οι περισσότεροι γνωρίζουμε πώς νιώθει κανείς όταν περνάει κάποια περίοδο έντονης λύπης. Με το πέρασμα του χρόνου​—ίσως μέσα σε λίγες ώρες ή μέρες—​αυτό το συναίσθημα υποχωρεί. Η κλινική κατάθλιψη, όμως, είναι πολύ πιο σοβαρή. Με ποια έννοια; «Όσοι δεν έχουμε κατάθλιψη ξέρουμε ότι οι συναισθηματικές μας μεταπτώσεις τελικά θα υποχωρήσουν», εξηγεί ο Δρ Μιτς Γκόλαντ, «αλλά το καταθλιμμένο άτομο βιώνει τα “ανεβοκατεβάσματα” και τις εναλλαγές των αισθημάτων του σαν να βρίσκεται πάνω σε ένα ακυβέρνητο τρένο χωρίς να έχει σαφή εικόνα τού πώς ή πότε​—ή ακόμη και αν—​θα μπορέσει ποτέ να κατέβει από αυτό».

Υπάρχουν πολλές μορφές κλινικής κατάθλιψης. Μερικοί, για παράδειγμα, υποφέρουν από εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (SAD), όπως ονομάζεται, η οποία εμφανίζεται κάποια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου​—συνήθως το χειμώνα. «Εκείνοι που έχουν SAD αναφέρουν ότι η κατάθλιψή τους επιδεινώνεται όσο πιο βόρεια ζουν και όσο πιο συννεφιασμένος είναι ο καιρός», λέει ένα βιβλίο που έχει εκδώσει ο Λαϊκός Ιατρικός Σύλλογος. «Αν και η SAD έχει συσχετιστεί κυρίως με τις μουντές χειμωνιάτικες μέρες, σε μερικές περιπτώσεις έχει συνδεθεί με σκοτεινούς εσωτερικούς εργασιακούς χώρους, με ασυνήθιστες για την εποχή περιόδους νεφώσεων και με δυσκολίες στην όραση».

 Τι προκαλεί την κλινική κατάθλιψη; Η απάντηση δεν είναι ξεκάθαρη. Ενώ σε μερικές περιπτώσεις ίσως η κατάθλιψη είναι κληρονομική, τις περισσότερες φορές φαίνεται πως οι εμπειρίες στη ζωή παίζουν σημαντικό ρόλο. Παρατηρείται επίσης ότι οι γυναίκες στις οποίες γίνεται διάγνωση κλινικής κατάθλιψης είναι διπλάσιες από ό,τι οι άντρες. a Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως οι άντρες είναι απρόσβλητοι. Αντιθέτως, υπολογίζεται ότι το 5 έως 12 τοις εκατό των αντρών θα πάσχουν από κλινική κατάθλιψη κάποια στιγμή στη ζωή τους.

Η επίδραση αυτού του είδους κατάθλιψης είναι ολοκληρωτική και πλήττει ουσιαστικά κάθε πτυχή της ζωής του ατόμου. «Σε κλονίζει συθέμελα», λέει μια ασθενής ονόματι Σίλα, «κατατρώγοντας την αυτοπεποίθηση, τον αυτοσεβασμό και την ικανότητά σου να σκέφτεσαι σωστά και να αποφασίζεις, και όταν πια φτάσει αρκετά βαθιά, σε σφίγγει  στη λαβή της πιο δυνατά ακόμη, έτσι απλώς για να δει αν μπορείς να αντέξεις».

Μερικές φορές ο ασθενής μπορεί να βρει μεγάλη ανακούφιση εκφράζοντας τα αισθήματά του σε κάποιον συμπονετικό ακροατή. (Ιώβ 10:1) Ωστόσο, πρέπει να παραδεχτούμε πως, όταν περιλαμβάνονται βιοχημικοί παράγοντες, δεν μπορεί κάποιος να διώξει την κατάθλιψη απλώς και μόνο αναπτύσσοντας θετική στάση. Πράγματι, σε μια τέτοια περίπτωση η άσχημη διάθεση την οποία προκαλεί αυτή η ασθένεια είναι πέρα από τον έλεγχο του ασθενούς. Όχι μόνο αυτό, αλλά και ο ασθενής ίσως νιώθει για την κατάστασή του την ίδια αμηχανία που νιώθουν τα μέλη της οικογένειας και οι φίλοι του.

Σκεφτείτε την Πόλα, b μια Χριστιανή που υπέμεινε εξουθενωτικά επεισόδια έντονης λύπης πριν διαγνωστεί ότι πάσχει από κατάθλιψη. «Μερικές φορές έπειτα από τις Χριστιανικές συναθροίσεις», λέει η ίδια, «πήγαινα τρέχοντας στο αυτοκίνητό μου και έκλαιγα, χωρίς κανέναν λόγο. Με κυρίευε αυτή η αίσθηση μοναξιάς και πόνου. Αν και ήταν προφανές ότι είχα πολλούς φίλους οι οποίοι ενδιαφέρονταν για εμένα, εγώ δεν το έβλεπα αυτό».

Κάτι παρόμοιο συνέβαινε στην Έλεν, η οποία χρειάστηκε να νοσηλευτεί εξαιτίας της κατάθλιψής της. «Έχω δύο γιους, δύο αξιαγάπητες νύφες και έναν σύζυγο, και ξέρω ότι όλοι τους με αγαπούν πάρα πολύ», λέει η ίδια. Λογικά, η Έλεν θα έπρεπε να σκέφτεται ότι η ζωή είναι ωραία και ότι εκείνη είναι πολύτιμη για την οικογένειά της. Αλλά στη μάχη ενάντια στην κατάθλιψη, οι σκοτεινές σκέψεις​—άσχετα με το πόσο παράλογες είναι—​μπορούν να καταβάλουν τον ασθενή.

Δεν πρέπει να παραβλέπουμε και το σημαντικό αντίκτυπο που μπορεί να έχει η κατάθλιψη του ατόμου στην υπόλοιπη οικογένεια. «Όταν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο έχει κατάθλιψη», γράφει ο Δρ Γκόλαντ, «μπορεί να ζείτε με μια χρόνια αίσθηση αβεβαιότητας, χωρίς ποτέ να ξέρετε στην πραγματικότητα το πότε θα συνέλθει ο προσφιλής σας από το καταθλιπτικό επεισόδιο ή το πότε θα του συμβεί το επόμενο. Μπορεί να νιώθετε ένα βαθύ αίσθημα απώλειας​—μάλιστα θλίψη και θυμό—​για το γεγονός ότι η ζωή έχει παρεκκλίνει, ίσως οριστικά, από το φυσιολογικό».

Συνήθως, τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι ο γονέας τους έχει κατάθλιψη. «Το παιδί μιας καταθλιμμένης μητέρας αποκτάει μεγάλη ευαισθησία στη συναισθηματική κατάσταση της μητέρας του, παρατηρώντας προσεκτικά κάθε λεπτή διαφορά και μετάπτωση», γράφει ο Δρ Γκόλαντ. Η Δρ Κάρολ Γουότκινς σημειώνει πως τα παιδιά ενός καταθλιμμένου γονέα «έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν προβλήματα συμπεριφοράς, δυσκολίες στη μάθηση και προβλήματα με τους συνομηλίκους τους. Έχουν περισσότερες πιθανότητες να πάθουν και τα ίδια κατάθλιψη».

Διπολική Διαταραχή​—Σταθερή Αστάθεια

Η κλινική κατάθλιψη αποτελεί πράγματι μεγάλο πρόβλημα. Αλλά αν σε αυτήν προσθέσουμε και τη μανία, το αποτέλεσμα είναι η διπολική διαταραχή. c «Το μόνο σταθερό χαρακτηριστικό της διπολικής διαταραχής είναι η αστάθειά της», λέει μια ασθενής ονόματι Λουσία. Κατά τη διάρκεια της μανίας, επισημαίνει Το Υπόμνημα του Χάρβαρντ για την Ψυχική Υγεία (The Harvard Mental Health Letter), οι ασθενείς με διπολική διαταραχή «μπορεί να είναι ανυπόφορα φορτικοί και καταπιεστικοί, ενώ η παράτολμη και σπασμωδική ευφορία τους ίσως ξαφνικά να μετατρέπεται σε ευερεθιστότητα ή οργή».

Η Λενόρ θυμάται την ευφορία που ένιωθε κατά την περίοδο της μανίας. «Ήμουν πλημμυρισμένη από ενέργεια», λέει η ίδια. «Πολλοί με αποκαλούσαν γυναίκα-υπεράνθρωπο. Κάποιοι έλεγαν: “Μακάρι να σου έμοιαζα”. Συχνά ένιωθα ότι είχα πολλή δύναμη, σαν να μπορούσα να καταφέρω τα πάντα. Γυμναζόμουν σκληρά. Κοιμόμουν πολύ λίγο​—δύο με τρεις ώρες τη νύχτα. Ωστόσο, ξυπνούσα με τα ίδια υψηλά επίπεδα ενέργειας».

Έπειτα από λίγο καιρό, όμως, ένα σκοτεινό σύννεφο άρχισε να αιωρείται πάνω από τη Λενόρ.  «Στο ζενίθ της ευφορίας μου», λέει, «ένιωθα μια ταραχή κάπου βαθιά μέσα μου, σαν να υπήρχε μια μηχανή που δεν μπορούσε να σβήσει. Μέσα σε μια στιγμή, η ευχάριστη διάθεσή μου γινόταν επιθετική και καταστροφική. Μιλούσα άσχημα σε κάποιο μέλος της οικογένειάς μου χωρίς να υπάρχει προφανής λόγος. Ήμουν εξαγριωμένη, γεμάτη μίσος και εντελώς εκτός ελέγχου. Έπειτα από αυτή την τρομακτική φάση, ξαφνικά αισθανόμουν εξαντλημένη, έκλαιγα και έπεφτα σε βαριά κατάθλιψη. Ένιωθα ανάξια και αχρεία. Έπειτα πάλι, επέστρεφα στον εκπληκτικά εύθυμο εαυτό μου σαν να μην είχε συμβεί ποτέ τίποτα».

Η απρόβλεπτη συμπεριφορά της διπολικής διαταραχής δημιουργεί σύγχυση στα μέλη της οικογένειας. Η Μαίρη, ο σύζυγος της οποίας πάσχει από διπολική διαταραχή, αναφέρει: «Με αναστατώνει να βλέπω το σύζυγό μου ευτυχισμένο και ομιλητικό και μετά ξαφνικά απελπισμένο και εσωστρεφή. Διεξάγουμε πραγματικό αγώνα για να αποδεχτούμε το γεγονός ότι αυτό είναι κάτι που εκείνος δεν μπορεί να ελέγξει».

Η ειρωνεία είναι ότι η διπολική διαταραχή προκαλεί συνήθως την ίδια​—αν όχι περισσότερη—​δυστυχία σε εκείνον που πάσχει. «Ζηλεύω όσους έχουν ισορροπημένη και σταθερή ζωή», λέει η Γκλόρια, η οποία πάσχει από διπολική διαταραχή. «Η σταθερότητα είναι ένας χώρος τον οποίο τα άτομα με διπολική διαταραχή απλώς επισκέπτονται. Κανένας μας δεν μένει εκεί μόνιμα».

Τι προκαλεί τη διπολική διαταραχή; Υπάρχει ο παράγοντας της κληρονομικότητας​—σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι στην περίπτωση της κατάθλιψης. «Σύμφωνα με κάποιες επιστημονικές μελέτες», λέει ο Αμερικανικός Ιατρικός Σύλλογος, «τα άμεσα μέλη της οικογένειας​—γονείς, αδέλφια ή παιδιά—​ατόμων με διπολική κατάθλιψη έχουν 8 έως 18 φορές περισσότερες πιθανότητες να πάθουν αυτή την ασθένεια από ό,τι οι στενοί συγγενείς των υγιών ατόμων. Επιπρόσθετα, αν κάποιο κοντινό μέλος της οικογένειάς σας έχει διπολική κατάθλιψη, αυτό μπορεί να σας κάνει πιο ευάλωτους σε βαριά κατάθλιψη».

Σε αντίθεση με την κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή φαίνεται πως πλήττει εξίσου άντρες και γυναίκες. Συχνότερα εμφανίζεται σε νεαρούς ενηλίκους, αλλά έχουν διαγνωστεί περιστατικά διπολικής διαταραχής σε εφήβους, ακόμη και σε παιδιά. Εντούτοις, η ανάλυση των συμπτωμάτων και η κατάληξη σε σωστά συμπεράσματα μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση ακόμη και για κάποιον ειδικευμένο γιατρό. «Η διπολική διαταραχή είναι ο χαμαιλέοντας των ψυχιατρικών διαταραχών, αλλάζοντας τα συμπτώματά της από τον έναν ασθενή στον άλλον και από το ένα επεισόδιο στο επόμενο ακόμη και στον ίδιο ασθενή», γράφει ο Δρ Φράνσις Μαρκ Μόντιμορ από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς. «Είναι ένα φάντασμα το οποίο μπορεί να πλησιάσει το θύμα του καλυμμένο με το σκοτεινό μανδύα της μελαγχολίας και μετά να εξαφανιστεί για χρόνια—​μόνο και μόνο για να επιστρέψει με το επιβλητικό αλλά πύρινο ένδυμα της μανίας».

Σαφώς, οι διαταραχές της διάθεσης είναι δύσκολο να διαγνωστούν, και μπορεί να είναι ακόμη πιο δύσκολο να ζει κανείς με αυτές. Αλλά υπάρχει ελπίδα για τους πάσχοντες.

[Υποσημειώσεις]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

«Η σταθερότητα είναι ένας χώρος τον οποίο τα άτομα με διπολική διαταραχή απλώς επισκέπτονται. Κανένας μας δεν μένει εκεί μόνιμα».—ΓΚΛΟΡΙΑ

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 5]

Συμπτώματα Βαριάς Κατάθλιψης d

● Καταθλιπτική διάθεση το μεγαλύτερο τμήμα της μέρας, σχεδόν κάθε μέρα, τουλάχιστον επί δύο εβδομάδες

● Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε ήταν ευχάριστες

● Σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους

● Υπερβολικός ύπνος ή, το αντίθετο, αϋπνία

● Αφύσικη επιτάχυνση ή επιβράδυνση των κινητικών ικανοτήτων

● Υπερβολική κόπωση χωρίς ευδιάκριτη αιτία

● Αισθήματα αναξιότητας και/ή αδικαιολόγητης ενοχής

● Μείωση ικανότητας συγκέντρωσης

● Επανεμφανιζόμενες σκέψεις αυτοκτονίας

Μερικά από αυτά τα συμπτώματα ίσως να αποτελούν επίσης ένδειξη δυσθυμίας​—μιας ήπιας αλλά πιο χρόνιας μορφής κατάθλιψης

[Υποσημείωση]