Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Ani Ole?

Ani Ole?

Te Israelbii lɛ fee tɛŋŋ amɛle akɛ afi hee loo nyɔɔŋ hee eje shishi?

BE NI Israelbii lɛ yɔɔ Shiwoo Shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ, kɛ́ amɛbɔi humɔ kɛ nidumɔ lɛ, belɛ afi lɛ eje shishi. Ni be ni amɛkɛfeɔ nakai ji September teŋgbɛ kɛmiimɔ October teŋgbɛ.

Agbɛnɛ hu, amɛjaa afi lɛ mli nyɔji 12, ni amɛdamɔɔ be ni nyɔɔŋtsere hee jeɔ lɛ nɔ amɛtsɔɔ gbii abɔ ni yɔɔ nyɔɔŋ fɛɛ nyɔɔŋ mli. Enɛ hewɔ lɛ, amɛnáa gbii 29 loo gbii 30 yɛ nyɔɔŋ lɛ mli, ni gbii abɔ ni amɛnáa yɛ afi lɛ mli lɛ shɛɛɛ gbii abɔ ni eheɔ shikpɔŋ lɛ ni ekɛbɔleɔ hulu lɛ, ni ji, gbii abɔ ni yɔɔ afi diɛŋtsɛ mli lɛ. No hewɔ lɛ nɔ ni amɛfeɔ ji, amɛkɛ nyɔɔŋ kome fataa afi ni akɛ nyɔɔŋtsere buɔ lɛ he yɛ bei kɛ beiaŋ koni ekɛ afi ni akɛ hulu lɛ buɔ lɛ kɛ amɛnidumɔ kɛ nikpamɔ be lɛ anyiɛ pɛpɛɛpɛ be fɛɛ be.

Shi yɛ Mose beiaŋ lɛ, Nyɔŋmɔ kɛɛ ewebii lɛ akɛ, amɛkɛ nyɔɔŋ ni ji Abib loo Nisan, ni ji March teŋgbɛ kɛmiimɔ April teŋgbɛ bianɛ lɛ, afee klɛŋklɛŋ nyɔɔŋ yɛ saji ni kɔɔ ejamɔ he lɛ amli. (2 Mo. 12:2; 13:4) Gbii juji ni amɛyeɔ yɛ nyɔɔŋ nɛɛ nɔ lɛ ekome yɛ ni amɛkɛ barle ni amɛkpa lɛ ni yeɔ.​—2 Mo. 23:15, 16.

Nilelɔ Emil Schürer wie yɛ wolo ko ni eŋma ni atsɛɔ lɛ, The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135) lɛ mli akɛ: “Bɔ ni amɛfeɔ amɛnaa kɛji amɛkɛ nyɔɔŋ kome afata afi lɛ he loo amɛkɛkafata he lɛ waaa kwraa.” Etsɔɔ mli akɛ, “amɛyeɔ Hehoo gbi jurɔ lɛ yɛ Nisan nyɔɔŋ lɛ nɔ (Nisan 14) be ni nyɔɔŋtsere lɛ eye emuu, ni be fɛɛ be lɛ, esa akɛ gbi ni abaaye gbi jurɔ nɛɛ agbee March loo April nyɔɔŋ lɛ mli gbi ni jetsɛremɔ kɛ jenamɔ fɛɛ hiɛ ŋmɛlɛtswai 12 lɛ sɛɛ. No hewɔ lɛ kɛ́ afi lɛ miihe aba naagbee, ni amɛna akɛ Hehoo lɛ baaba dani gbi ni jetsɛremɔ kɛ jenamɔ fɛɛ hiɛ ŋmɛlɛtswai 12 lɛ baashɛ lɛ, amɛkɛ nyɔɔŋ kome, ni ji nyɔɔŋ ni ji 13, fataa afi lɛ he.”

Nɛkɛ gbɛ nɛɛ nɔŋŋ nɔ Yehowa Odasefoi tsɔɔ amɛnaa gbi ni esa akɛ amɛye Nuŋtsɔ Lɛ Gbɛkɛ Niyeli lɛ. Amɛyeɔ gbi jurɔ nɛɛ yɛ March loo April mli gbi ni kɛ Nisan 14 yɛ Hebribii akalanda lɛ nɔ lɛ kpãa gbee lɛ nɔ. Kɛ́ amɛna gbi lɛ, amɛhãa Yehowa Odasefoi asafoi fɛɛ ni yɔɔ je lɛ mli lɛ leɔ kɛtsɔɔ hiɛ. *

Shi te Israelbii lɛ fee tɛŋŋ amɛle be ni nyɔɔŋ kome baa naagbee kɛ be ni nyɔɔŋ hee jeɔ shishi? Ŋmɛnɛ lɛ, kɛ́ wɔmiitao wɔle enɛ lɛ, wɔyakɔɔ kalanda loo wɔkwɛɔ yɛ wɔfoŋ nɔ. Shi yɛ blema lɛ, ebɛ lɛ nakai.

Yɛ Noa beiaŋ lɛ, mɛi buɔ nyɔji lɛ fɛɛ akɛ amɛyɛ gbii 30. (1 Mo. 7:11, 24; 8:3, 4) Shi sɛɛ mli yɛ Israelbii lɛ abeiaŋ lɛ, jeee nyɔji lɛ fɛɛ yɔɔ gbii 30. Nɔ hewɔ lɛ ji akɛ, Israelbii lɛ mɛɔ ni amɛna nyɔɔŋtsere hee lɛ akɛ eje bibioo dani amɛkɛɔ akɛ nyɔɔŋ hee eje shishi. Enɛ hewɔ lɛ, bei komɛi lɛ amɛnáa gbii 29 yɛ nyɔɔŋ lɛ mli, ni bei komɛi hu lɛ amɛnáa gbii 30.

Be ko lɛ, David kɛ Yonatan fɛɛ wie nɔ ko ni tsɔɔ akɛ amɛle be ni nyɔɔŋ hee ko baaje shishi. Amɛwie akɛ: “Nyɔɔŋ hee lɛ baaje wɔ́.” (1 Sam. 20:5, 18) No hewɔ lɛ, etamɔ nɔ ni be ni shɛɔ amɛbeiaŋ lɛ, anyɛɔ atsɔɔ hiɛ anaa be ni nyɔɔŋ ko baaba naagbee kɛ be ni nyɔɔŋ hee baaje shishi. Shi te Israelbii lɛ fee tɛŋŋ amɛle enɛ? Wolo ko ni atsɛɔ lɛ Mishnah ni aŋmala Yudafoi amlai kɛ amɛkusumii yɛ mli lɛ hãa wɔnaa bɔ ni amɛfee amɛle. Etsɔɔ akɛ, be ni Yudafoi lɛ jɛ nomŋɔɔ mli yɛ Babilon amɛba lɛ, Sanhedrin lɛ (Yudafoi lɛ asaneyelihe wulu lɛ), hãa amɛleɔ. Yɛ nyɔji kpawo ni ayeɔ gbi jurɔ yɛ mli lɛ eko fɛɛ eko nɔ lɛ, Sanhedrin lɛ kpeɔ mra yɛ gbi ni ji 30 lɛ nɔ. Amɛ ni amɛtsɔɔ be ni nyɔɔŋ ko baaba naagbee kɛ be ni ekroko lɛ baaje shishi. Mɛni nɔ amɛdamɔɔ amɛfeɔ nakai?

Amɛhãa hii komɛi yadamɔɔ gɔji ni yɔɔ Yerusalem lɛ ekomɛi anɔ gbɛkɛ ni amɛkwɛɔ kɛyashi amɛbaana akɛ nyɔɔŋtsere hee lɛ eje bibioo. Kɛ́ amɛna nɔŋŋ lɛ, amɛyakɛɔ Sanhedrin lɛ. Kɛ́ hii nɛɛ ateŋ mɛi saŋŋ babɔ amaniɛ akɛ amɛna nyɔɔŋtsere hee lɛ, agbɛnɛ Sanhedrin lɛ jajeɔ akɛ nyɔɔŋ hee eje shishi. Shi kɛ́ atatu ko baha nyɔɔŋtsere lɛ hiɛ ni no hãaa hii lɛ anyɛ ana nyɔɔŋtsere lɛ jogbaŋŋ hu? No lɛ, Sanhedrin lɛ buɔ nyɔɔŋ ni ayɔɔ mli lɛ akɛ eyɛ gbii 30 ni ebaaba naagbee nakai gbi lɛ, ni nyɔɔŋ hee baaje shishi enɔ jetsɛremɔ.

Mishnah lɛ tsɔɔ mli akɛ, ashɛreɔ la yɛ Oliv Gɔŋ ni bɛŋkɛ Yerusalem lɛ nɔ ni no hãa mɛi naa akɛ nyɔɔŋ hee eje shishi. Agbɛnɛ hu, ashɛreɔ la lɛ eko yɛ gɔji krokomɛi hu anɔ bɔ ni afee ni Israelbii ni yɔɔ hei krokomɛi fɛɛ ale akɛ nyɔɔŋ hee eje shishi. Afii komɛi asɛɛ lɛ, nɔ ni afee koni mɛi ale akɛ nyɔɔŋ hee lɛ eje shishi ji, atsuɔ mɛi ni amɛyatswaa he adafi yɛ Yerusalem kɛ Israel maŋ lɛ hei krokomɛi fɛɛ. Enɛ hewɔ lɛ, Israelbii lɛ fɛɛ nyɛɔ amɛyeɔ gbii juji lɛ yɛ be kome too lɛ nɔŋŋ mli.

Akrabatsa ni fata sane nɛɛ he lɛ baaye abua bo ni ona nyɔji ni yɔɔ Hebribii lɛ akalanda lɛ nɔ, gbii juji ni amɛyeɔ, kɛ nɔ ni yaa nɔ yɛ nyɔɔŋ fɛɛ nyɔɔŋ nɔ.

^ Kwɛmɔ February 15, 1990 Buu-Mɔɔ lɛ, bf. 15, kɛ “Sanebimɔi Ni Jɛ Kanelɔi Adɛŋ” ni yɔɔ June 15, 1977 Blɔfo Buu-Mɔɔ lɛ mli lɛ.