Samoa

NAHAMTANG sa tungatunga sang Hawaii kag New Zealand, ang matahom nga mga isla sang Samoa daw nagainggat sa asul nga tubig sang Dagat Pasipiko. Bisan pa resulta ini sang paglupok sang mga bulkan, ang mga isla daw matahom nga mga hiyas. May mga putukputukan ini nga nakulapan sing mga panganod, may madabong nga kagulangan, kag ang mga baybayon sini may nagaidas nga mga palma. Ang mga sapasapa diri puno sing buhi nga mga tinuga, mga 200 ka sahi sang korales kag mga 900 ka espesyi sang isda. Gani, indi katingalahan nga ining mga isla nga ginapamuhian sang madamo nga calachuchi, ginlaragway sang una nga mga misyonero gikan sa Europa nga isa sa pinakamatahom nga mga isla nga nakita nila sa Bagatnan nga Pasipiko!

Mahimo nga napulo ka siglo antes matawo si Cristo, ang mga Lapita amo ang una nga mga tawo nga nag-istar sa mga isla sang Samoa. a Ining maisog nga mga manuglagulad kag eksperto nga mga marinero mahimo gid nga amo ang pinakauna nga mga Polynesian nga nagsaylo sa Pasipiko halin sa bagatnan-sidlangan nga Asia. Paagi sa pagpauyon sa hangin kag sulog sang dagat, sakay sa duha sing kasko nga baruto, nagpanakayon sila sa daku kaayo nga kadagatan nga wala pa nakadtuan sang bisan sin-o nga tawo. Sa tungatunga sang Bagatnan nga Pasipiko, nasapwan nila ang diutay nga grupo sang mga isla nga ginhingalanan nila nga Samoa.

Sa sulod sang mga siglo, ang ila mga kaliwat naglapta sa sidlangan patabok sa Pasipiko tubtob sa Tahiti, nian sa Hawaii paaminhan, sa New Zealand pabagatnan-katundan, kag sa Esther Island pabagatnan-sidlangan. Sa karon, ining masangkad kag trianggulo nga rehiyon ginatawag nga Polynesia, nga nagakahulugan sing “Madamo nga Isla,” kag ang mga pumuluyo diri  ginatawag nga mga Polynesian. Busa, ginasiling nga ang Samoa amo ang ginhalinan sang mga Polynesian.

Sa karon, madamo sining maisugon nga mga taga-Samoa ang nagahimo man sing mas importante nga pagpanakayon. Kaangay sang ila mga katigulangan nga nagapasimpalad sa dagat, nagapangita man sila sing mas maayo nga pagkabuhi. Apang ang ila pagpanakayon indi literal, kundi isa ka “pagpanakayon” halin sa espirituwal nga kadudulman padulong sa espirituwal nga kapawa. Ang ila ginapangita amo ang isa ka sahi sang pagsimba nga ginakahamut-an sang matuod nga Dios nga si Jehova.—Juan 4:23.

Mabasa naton karon ang kasaysayan sang mga Saksi ni Jehova sa Samoa, b American Samoa, kag Tokelau. Sang 1962, ang Western Samoa nangin independiente nga pungsod, kag ang American Samoa naman nangin teritoryo sang Estados Unidos. Gani, ang mga isla sang Samoa may duha ka bahin—Samoa kag American Samoa.

ANG KAPAWA SANG KAMATUORAN NAG-ABOT

Ang maayong balita sang Ginharian sang Dios una nga nakalab-ot sa Samoa sang 1931, sang nagpanagtag ang isa ka dumuluong sing kapin sa 470 ka libro kag pulyeto sa interesado nga mga tawo sa bug-os nga kapuluan. Ining dumuluong amo si Sydney Shepherd, isa ka makugi nga Saksi nga naglakbay sa mga bahin sang Polynesia sadto nga tion agod ipalapnag ang maayong balita.

Pito ka tuig sang ulihi, nakalab-ot ang mensahe sang Ginharian sa American Samoa sang si J. F. Rutherford, nga naggikan sa ulong talatapan sang mga Saksi ni Jehova sa Brooklyn, New York, nag-iskala sa isla sang Tutuila sang nagpanakayon sia halin sa Australia pakadto sa Estados Unidos. Ginhingalitan ni Rutherford kag sang iya mga kaupod ining malip-ot nga tion agod makapanagtag sing mga literatura sa bug-os nga Pago Pago—isa ka banwa sa Tutuila nga dulungkaan sang mga barko.

 Pagligad sang duha ka tuig, sang 1940, si Harold Gill nga nagpayunir sa bug-os nga rehiyon sang Asia-Pasipiko, nag-abot sa American Samoa. May dala sia nga 3,500 ka kopya sang pulyeto nga Where Are the Dead? ang pinakauna nga publikasyon nga ginbadbad sang mga Saksi ni Jehova sa Samoano. c

Pagkatapos sini, nagtabok si Harold sa isla sang Upolu, Samoa, mga walo tubtob napulo ka oras nga pagsakay sa baruto. “Mahimo nga may nagtimbre na nga daan nga manug-abot ako,” sulat niya sang ulihi, “kay pag-abot ko, ginhambalan ako sang isa ka pulis nga indi ako puede makadungka. Ginpakita ko sa iya ang akon pasaporte kag ginbasa sa iya ang preambulo nga nagapangabay sa tanan nga natungdan nga tugutan ang tag-iya sang pasaporte, nga isa ka sakop sang Hari sang Britanya ‘nga hilway nga makaagi nga wala sing balagbag kag dapat gid hatagan sing bulig kag pag-amlig.’ Bangod sini, gin-interbyu ako sang Gobernador, kag gintugutan niya ako nga makatener tubtob sa masunod nga pagbiyahe sang sakayan pagligad sang lima ka adlaw. Nag-arkila ako sing bisikleta kag nagpanagtag sing pulyeto sa bug-os nga isla.”

Pagkatapos sang madinalag-on nga pagbantala ni Harold sa Samoa kag sa American Samoa, nagbalik sia sa Australia. Apang ang isa sa mga publikasyon nga ginpanagtag niya nakalab-ot sa mga kamot sang isa ka tawo nga nagatrabaho sa opisina, si Pele Fuaiupolu. d Ang mensahe sang pulyeto nagpabilin sa tagipusuon ni Pele, nga nagahulat sa pagbalik sang mga Saksi agod mabunyagan ang gintanom nga kamatuoran sa iya tagipusuon.—1 Cor. 3:6.

 Sang 1952, pagligad sang 12 ka tuig, ang isa ka Saksi sa Inglaterra nga si John Croxford nag-abot sa Apia, ang kapital sang Samoa, sa isla sang Upolu. Nagtrabaho sia didto sa opisina nga ginatrabahuan man ni Pele. Si John isa ka mainabyanon nga tawo nga mapisan gid magpanaksi sa iban. Bangod natalupangdan niya ang interes ni Pele sa Biblia, ginduaw niya sia sa ila balay. Si Pele nagsulat: “Nagsugilanunay kami tubtob sang Domingo sang kaagahon. Madamo ako sing ginpamangkot sa iya, kag ginsabat niya ini tanan paagi sa Biblia. Kumbinsido gid ako nga amo na ini ang kamatuoran nga ginapangita ko.” Wala magdugay, sa sina man nga tuig, si Pele kag ang iya asawa nga si Ailua, amo ang una nga mga taga-Samoa nga nagdedikar sang ila kabuhi kay Jehova kag nagpabawtismo.

Nahibaluan ni Pele nga ipatawag sia agod ipaathag kon ngaa nagbiya sia sa relihion sang iya mga katigulangan. Amo nga nagtuon sia sing maayo kag nangayo sing bulig kay Jehova paagi sa pangamuyo. Sang ginpatawag sia sang mataas nga pangulo sang ila pamilya sa isa ka pagtilipon sa ila minuro sa Faleasiu, nga isa ka daku nga minuro sa higad sang baybay kag 19 kilometros sa katundan sang Apia, si Pele kag ang isa pa ka paryente nga interesado sa kamatuoran nag-atubang sa akig nga grupo sang anom ka pangulo, tatlo ka orador, napulo ka pastor, duha ka manunudlo sang teolohiya, mataas nga pangulo nga nagadumala, kag tigulang nga mga lalaki kag mga babayi sang pamilya.

“Ginpakamalaut nila kami bangod sa pagpakahuya sa ngalan sang amon pamilya kag sa simbahan sang amon katigulangan,” hinumdom ni Pele. Nian, nagpanghangkat ang mataas  nga pangulo sing debate, nga natapos sa alas kuatro sang kaagahon.

“Bisan pa ang iban nagsinggit nga, ‘Kuhaa inang Biblia! Untati na ang paggamit sang Biblia!’ ginsabat ko ang tanan nila nga pamangkot paagi sa Biblia kag ginpamatud-an nga sala ang ila mga argumento,” siling ni Pele. “Sang ulihi naghipos na lang sila kag nagdinuko. Nian ang mataas nga pangulo nagsiling sa mahinay nga tingog: ‘Ikaw ang nagdaug, Pele.’”

“Pasayluha ako, Sir,” siling ni Pele sa mataas nga pangulo, “Wala ako nagdaug. Sini nga gab-i, nabatian ninyo ang mensahe sang Ginharian. Ginalauman ko gid nga mapahulag kamo sini.”

Bangod sa mapainubuson nga pagsandig ni Pele kay Jehova kag sa Iya Pulong, ang Biblia, ang binhi sang kamatuoran sang Ginharian nanggamot sa Upolu.

UNA NGA MGA MITING

Ang balita tuhoy sa bag-o nga relihion ni Pele madasig nga naglapnag sa isla kay halos kilalahay ang tanan nga tawo. Kaangay sang mga taga-Atenas nga ginbantalaan ni Pablo sang unang siglo, ang iban nagpangusisa tuhoy sa sining “bag-o nga panudlo” kag luyag nila makahibalo sing dugang pa. (Binu. 17:19, 20) Sang nahibaluan sang pamatan-on nga si Maatusi Leauanae nga ang mga interesado sa bag-o nga relihion nagatipon kada semana sa balay sang doktor nga yara sa compound sang ospital, namat-od sia nga mangusisa. Apang, sang yara na sia sa ganhaan sang ospital, kinulbaan sia kag mapauli na lang kuntani. Maayo lang kay nag-abot si John Croxford kag gin-agda sia nga mag-upod sa gamay nga grupo sina nga gab-i. Nalipay si Maatusi sa pagtuon sa libro nga “Pakamatuura ang Dios” kag luyag niya magbalik liwat. Sa umpisa, malaka lang ang iya pagtambong sa mga miting, apang sang ulihi, nanggamot ang kamatuoran sa iya tagipusuon, kag ginbawtismuhan sia sang 1956.

Wala madugay, nabatyagan sang mga bag-uhan nga nagapakig-upod sa grupo nga importante nga ipaambit nila sa iban  ang ila natun-an. Sa sulod sang lima ka bulan sugod sang nag-abot si Utod Croxford sa Apia, napulo ka tawo ang nag-upod sa iya sa pagbantala. Pagligad sang apat ka bulan, nangin 19 na ini. Ang pagbantala sining mga bag-uhan sa ila mga abyan kag mga paryente may maayo nga mga resulta.

Ang isa ka manugbantala nagpanaksi sa iya pakaisa nga si Sauvao Toetu, nga nagaistar sa Faleasiu. Sang ulihi, si Sauvao kag ang iya bayaw nga si Finau Feomaia, nagsugod sa pagtambong sa mga miting upod sa ila pamilya kag nagbaton sang kamatuoran.

Sang Enero 1953, may importante nga hitabo sa matuod nga pagsimba sa Samoa. Bangod mga 40 ka tawo na ang nagatambong sa mga miting sadto, gin-aprobahan sang sanga talatapan sa Australia ang pagtukod sang nahauna nga kongregasyon sa Apia, Samoa. Pagkatapos sini, sang nagbalik na si Utod Croxford sa Inglaterra, ang bag-o lang nabawtismuhan nga si Pele amo ang nagpanguna sa kongregasyon. Bisan pa ang mga manugbantala walay kahadlok kag makugi, indi pa sila eksperiensiado bangod bag-o pa lang sila sa kamatuoran. Madamo sa ila ang kinahanglan pa magtuon kon paano ipresentar ang mensahe sang Ginharian sa mas matinahuron kag makagalanyat nga paagi. (Col. 4:6) Ang iban nagakinahanglan pa sing bulig agod masuklob sing bug-os ang bag-ong personalidad. (Efe. 4:22-24) Makalilipay gid kay ini nga bulig malapit na nila matigayon.—Efe. 4:8, 11-16.

BULIG GIKAN SA IBAN NGA PUNGSOD

Sang Mayo 1953, nag-abot ang taga-Australia nga mga payunir nga sanday Ronald kag Olive (Dolly) Sellars agod magbulig sa Kongregasyon sang Apia. “Ang sanga talatapan sang Australia wala na sing kontak sa mga kauturan kag nabalaka gid sa ila,” sulat ni Ron. “Bangod ginpahibalo namon nga handa kami mag-alagad sa Pasipiko, ginpangabay nila kami nga magkadto sa Samoa kag magbulig sa bag-o naporma nga kongregasyon subong mga espesyal payunir.”

Samtang nagabiyahe pakadto sa Samoa sakay sa eroplano, ginahanda na nanday Ron kag Dolly ang ila kaugalingon sa mga  hangkat nga masami ginaatubang sang mga misyonero nga ginadestino sa nabaw-ing nga mga lugar. “Nakibot kami pag-abot namon,” siling ni Ron. “Ang isla puno sing berde nga mga pananom. Bisan diin, makakita kami sang mga tawo nga malipayon, nagayuhum, kag mapagros. Ang mga balay diri wala sing dingding, kugon ang atop, kag dinugmok nga korales ang salog kag may mga bata nga nagadinagyang sa palibot sini. Wala sing nagasako ukon nabalaka sa oras. Daw nag-abot lang kami sa paraiso.”

Sang nakaplastar na ang magtiayon nga Sellars sa ila dalayunan, sa balay sang pamilya ni Pele, nagpanghikot sila gilayon. “Halos kada gab-i nga nagapakigkita ako sa mga utod agod sabton ang madamo nila nga mga pamangkot,” siling ni Ron. “Bisan pa nakahibalo sila sang sadsaran nga mga doktrina sang Biblia, nakita ko nga kinahanglan pa nila maghimo sing madamo nga pagbag-o agod masunod ang mga talaksan sang Dios. Agod mabuligan sila sa sining mabudlay nga mga tion, kinahanglan namon ni Dolly nga magpakita sing tuman nga pagkamapinasensiahon kag kapin pa sa kinaandan nga gugma.” Makapasubo nga ginpamatukan sang pila ining mahigugmaon nga mga pagtadlong gikan sa Kasulatan kag amat-amat nga nagbiya sa kongregasyon. Apang, ang iban nangin mapainubuson kag ginbaton nila sing maayo ang paghanas kag pagpalig-on. Sang ulihi, nag-uswag sila sa espirituwal, kag subong resulta, natinluan kag nagbakod ang kongregasyon.

Si Ron kag si Dolly nagpanguna man sa pagpanaksi sa mga balay. Antes sini, ang kalabanan nga utod nagpanaksi lang sing di-pormal sa ila mga abyan kag mga kaingod. Karon, samtang nagaupod sila sa magtiayon nga Sellars sa pagbantala sa mga balay, nakasapo sila sing madamo nga interesado. “Isa ka bes,” sulat ni Ron, “gin-agda kami sang isa ka interesado nga pangulo sa ila minuro agod sugiran sia sing dugang pa tuhoy sa Ginharian. Pagkatapos namon kaon, masadya kami nga naghinun-anon tuhoy sa Biblia. Pagligad sang isa ka oras, ang paghinun-anon nangin pamulongpulong publiko na kay halos 50 na ang nagapamati—kag basta nag-alabot lang ini nga wala namon ginpang-agda!” Natalupangdan pirme sang mga manugbantala nga  ang 2 ukon 3 ka tawo nga ginatun-an nila sang Biblia nagpainteres sa 10 tubtob 40 ka tawo nga luyag makahibalo sang hilikuton sang mga Saksi ni Jehova.

Apang, ining hilikuton nakakuha sing igtalupangod sang mga klero sang Cristiandad. Sang wala gin-aprobahan sang mga awtoridad ang pangabay nanday Ron kag Dolly nga palawigon pa ang ila visa, ginkadtuan ni Ron ang mataas nga komisyoner kag ginpamangkot kon ano ang rason. “Ginsilingan niya kami,” hinumdom ni Ron, “nga may pila ka klero nga nagreklamo sa gobierno tuhoy sa amon pagpanaksi. Bangod sini, ginsilingan niya kami nga mapadugay lamang namon ang amon pagtener kon manaad kami nga indi na pagbuligan ang kongregasyon sa pagbantala nga hilikuton. Wala ako nagpasugot. Ginsilingan ko man sia nga wala sing makapugong sa hilikuton sang Dios, kag amo gid sina ang isa ka butang nga dapat niya tandaan. Nagkadlaw sia kag nagsiling, ‘Ti, tan-awon ta lang kon ano ang matabo kon wala na kamo!’”

Sugod sadto, nagahalong na ang mga awtoridad nga pasudlon sa pungsod ang mga Saksi gikan sa iban nga lugar. Walay sapayan sini, sang 1953, si Theodore Jaracz nga nag-alagad anay sa sanga talatapan sang Australia kag katapo na karon sang Nagadumala nga Hubon, sekreto nga nagsulod sa Samoa agod palig-unon ang kongregasyon. “Ang iya pagbisita nagpalig-on gid sa amon kag nagpasalig sa amon nga yara kami sa husto nga espirituwal nga direksion,” siling ni Ron.

Wala magdugay, nag-expire ang mga visa nanday Ron kag Dolly, kag nagsaylo sila sa American Samoa. Walay sapayan sini, sa sulod sang walo ka bulan nga pagtener nila sa Samoa, daku ang nabulig nila sa pagpabakod sa mga kauturan didto. Kag  wala nakahibalo ang mga awtoridad nga sa indi madugay may iban pa nga mga Saksi nga magaabot agod magbulos sa mag-asawa nga Sellars.

PAG-USWAG SA APIA

Si Richard Jenkins nga bag-o lang nabawtismuhan kag mapagsik nga 23-anyos nga taga-Australia, nag-abot sa Apia sang Mayo 1954. Nagsaysay sia: “Antes ako maghalin sa Australia, ginlaygayan ako nga indi anay makig-angot sa lokal nga mga kauturan tubtob mangin estable na ang akon trabaho. Apang, pagligad sang pila ka bulan, nakabatyag ako sing kasubo kag nagluya sa espirituwal. Amo nga namat-od ako nga makigkita sing mahalungon kay Pele Fuaiupolu.” Nagkit-anay sila nga duha sa kagab-ihon sing patago.

“Ginsilingan ako ni Pele nga indi niya paggamiton ang akon matuod nga ngalan basi matukiban sang mga awtoridad nga bahin ako sang kongregasyon kag pahalinon ako sa pungsod,” hinumdom ni Richard. “Amo nga gintawag niya ako pareho sa ngalan sang iya bag-ong bun-ag nga bata, si Uitinese—ang tinaga nga ‘saksi’ kon mitlangon sa Samoano nga paagi. Tubtob subong, amo gihapon sini ang tawag sa akon sang mga kauturan sa Samoa.”

Regular nga nagapakig-angot sing mahalungon si Richard sa mga kauturan gamit ang iya bag-o nga ngalan. Nagpanaksi man sia sing di-pormal kag naghiwat sing madamo nga pagtuon sa Biblia. Ang isa niya ka estudyante sa Biblia amo si Mufaulu Galuvao, isa ka pamatan-on nga empleyado sang gobierno nga nagausisa sa katinlo sang pangpubliko nga mga lugar. Si Mufaulu, nangin katapo sang ulihi sang Komite sang Sanga sa Samoa. Ang isa pa niya ka estudyante sa Biblia amo si Falema‘a Tuipoloa, nga nangin Saksi man lakip ang madamo nga katapo sang iya pamilya.

Ang isa ka estudyante ni Richard sa Biblia amo ang pamatan-on nga si Siemu Taase, nga isa anay ka lider sang grupo sang mga kawatan nga nagapangawat sang mga kagamitan sang isa ka ahensia sang gobierno. Apang, antes sia nag-uswag sa espirituwal, nadakpan si Siemu kag ginbilanggo bangod sa iya ginhimo  anay nga mga krimen. Walay sapayan sini, si Richard wala nangampo. Nangayo sia sing pahanugot sa warden nga padayunon ang pagtuon ni Siemu sa idalom sang madabong nga puno sang paho nga mga 100 metros ang kalayuon sa gua sang pader sang bilangguan. Sang ulihi, madamo nga priso ang nag-upod sa ila pagtuon.

“Bisan wala kami sing bantay,” hinumdom ni Richard, “wala sing priso ang nagtilaw nga magpalagyo, kag ang pila sa ila nagbaton sang kamatuoran.” Sang makagua na si Siemu sa bilangguan, nangin isa sia ka gulang sang ulihi.

Sang 1955, ginpangasawa ni Richard ang isa ka taga-Australia nga payunir nga si Gloria Green. Magkaupod sila nga nagtener sing 15 ka tuig sa Samoa, kag antes sila nagbalik sa Australia, nabuligan nila ang 35 ka tawo nga makatuon sing kamatuoran. Nagapuyo sila karon sa Brisbane, Australia, diin nagaalagad si Richard subong gulang sa kongregasyon nga nagahambal sing Samoano.

Ang isa pa ka magtiayon nga taga-Australia, nga sanday William (Bill) kag Marjorie (Girlie) Moss, nagbulig man sadtong mga tinuig. Si Bill, isa ka epektibo nga gulang, kag si Girlie, 24 ka tuig na nga payunir. Nag-abot sila sa Apia sang 1956. Sadto nga tion, 28 ka manugbantala ang nagapakig-upod sa Kongregasyon sang Apia, kag may mga grupo sang pagtinuon sa libro sa Apia kag Faleasiu. Mapisan nga nagpanghikot sanday Bill kag Girlie upod sa Kongregasyon sang Apia sa sulod sang siam ka tuig. Sang nagpigaw ang panglawas ni Girlie nagbalik sila sa Australia sang 1965. Walay sapayan sina, ang grupo sa Faleasiu nangin isa na ka kongregasyon.

 Sadto nga mga tinuig, ang mga pangabay nga tugutan ang mga misyonero nga makasulod sa pungsod, sulitsulit nga ginabalibaran sang gobierno sang Samoa. Maathag nga ginalauman nila, kag sang mga klero, nga ang mga Saksi ni Jehova madula sa ulihi. Apang, kabaliskaran ang natabo. Ang mga Saksi labi pa nga nagadamo, nangin aktibo kag makugi—nagapabilin sila sa gihapon!

PAG-USWAG SA AMERICAN SAMOA

Antes mag-expire ang mga visa sang mag-asawa nga Sellars sang 1954, nagdesisyon si Ron nga mag-aplay subong permanente nga pumuluyo sang American Samoa sa baylo nga magbalik sa Australia. “Sang ginkadtuan ko ang attorney general sang American Samoa,” sulat ni Ron, “kag nahibaluan niya nga wala ginpahanugutan sang gobierno sang Samoa ang amon pag-aplay sang visa bangod sa amon relihion, nagsiling sia, ‘Ginuong Sellars, may kahilwayan sa relihion diri sa American Samoa, kag pat-uron ko gid nga makakuha kamo sing visa.’”

Nag-abot sanday Ron kag Dolly sa Pago Pago, American Samoa, sang Enero 5, 1954. Bilang kondisyon sang ila pagsulod sa pungsod, ginpangabay sang attorney general si Ron nga magkadto pirme sa iya opisina agod makilala niya sing maayo ang mga Saksi ni Jehova. Bangod sini, madamo sila sing maayo nga paghinun-anon tuhoy sa Biblia.

Sina man nga bulan, gin-agda sang attorney general sanday Ron kag Dolly nga manyapon sa iya balay. Bangod gin-agda man niya ang isa ka pari sang Katoliko kag ang isa ka pastor sang London Missionary Society, may maayo sila nga diskusyon sa Biblia pagkatapos sang panyapon. “Pagkatapos sang diskusyon,”  hinumdom ni Ron, “ginpasalamatan kami tanan sang attorney general sa amon pagkari kag nagsiling, ‘Bueno, sa banta ko si Ginuong kag Ginang Sellars ang nagdaug sa diskusyon sini nga gab-i.’ Wala madugay pagkatapos sini, nabaton namon ang amon visa nga nagapahanugot sa amon nga magpuyo sing permanente. Sang ginhambalan kami sang attorney general nga batunon sang gobierno ang iban pa nga aplikasyon sang Saksi nga mga misyonero, ginpahibalo ko ini gilayon sa sanga talatapan sa Australia.”

Ang una nga nagdedikar sang iya kabuhi kay Jehova sa American Samoa amo ang 19-anyos nga si Ualesi (Wallace) Pedro, nga natawo sa Tokelau. Paryente niya si Lydia Pedro nga isa ka espesyal payunir sa Fiji. Sang nagduaw si Lydia sa ila balay sang 1952, ginbilin niya sa magulang ni Wallace ang libro nga “Pakamatuura ang Dios.” Nakit-an ni Wallace ining libro sa balay sang iya magulang kag gintun-an niya ini sing maayo.

Sang 1954, nasapwan nanday Ron kag Dolly ang pamilya Pedro, kag ginhiwatan nila sing pagtuon ang magulang nga lalaki kag babayi ni Wallace. Nagapati si Wallace kay Jehova nga Dios, apang sang umpisa nagapangduhaduha sia nga mag-upod sa pagtuon bangod wala sia sing salig sa relihion. Apang sang ulihi, nakumbinsi sia nga ginatudlo sang mga Saksi ni Jehova ang kamatuoran, kag nagsugod sia sa pagtambong sing regular sa mga miting sa Fagatogo. Madasig ang iya pag-uswag sa espirituwal, kag sang Abril 30, 1955, ginbawtismuhan si Wallace sa Pantalan sang Pago Pago.

Sang Enero 1955, isa lamang ka tuig sugod sang nag-abot sanday Ron kag Dolly, pito na ka tawo ang nagatambong sa mga miting sa isa ka simple nga balay sa Fagatogo. Halos wala ini sing gamit, amo nga ang tanan nagalumpiga lang sa salog. Wala madugay, tatlo na sa mga bag-uhan ang nag-upod kanday Ron kag Dolly sa ministeryo sa latagon. Gamay lamang ini nga panugod, apang dalayawon nga palaabuton ang nagahulat.

NAG-ABOT ANG MGA MISYONERO SANG GILEAD

Sang Pebrero 4, 1955, duha ka mag-asawa nga misyonero gikan sa Estados Unidos, nga sanday Paul kag Frances Evans kag  Gordon kag Patricia Scott, ang nag-abot sa American Samoa. Nag-istar sila sa puluy-an sang mga misyonero sa Fagatogo, sa isa ka masako nga komunidad. Ang manugtatap sang sirkito nga si Leonard (Len) Helberg nga nagduaw sa Pago Pago sina nga tuig, naglaragway sa lugar:

“Ang puluy-an sang mga misyonero isa ka daku nga apartment sa ibabaw sang daan nga tiendahan. Sa tabok sang gamay nga sapasapa, may ilimnan nga ginakadtuan sang mga marinero kada gab-i. Kon may magrambol gani sa ilimnan, ang hepe sang mga pulis, isa ka manubo apang mabukod nga tawo, nagapatunga sa kadam-an samtang may sigarilyo sa baba kag ginapanumbag ang mga tawo agod maghawa. Sa likod nayon sini, ginapalanog sang pari sang simbahan ang iya sermon tuhoy sa kalayuhon nga impierno. Sa atubangan sang beranda, makita namon ang madamo nga tawo nga nagapila sa bangkó kada bulan sa tion sang panueldo sang gobierno. Ang mga misyonero sang simbahan, nga naghalin pa sa nagkalainlain nga bahin sang isla, nagakadto sa kadam-an agod mangolekta sang ikapulo sa mga miembro sang simbahan antes nila magasto ang ila kuarta.”

Sa sining masako nga palibot, madamo ang nagpakita sing tudok nga interes sa espirituwal nga mga butang. “Ang isa ka misyonero,” siling ni Len, “nagadumala na sing pagtuon sa barberya sa tabok sang dalan sa alas seis pa lang sang aga, antes mag-umpisa sa pagtrabaho ang tag-iya sini. Nian, magadumala naman sia sing pagtuon sa isa ka panadero antes sia magpauli nga may dala nga tinapay para sa pamahaw. Sa uluudto sina nga adlaw, sa banwa, ang amo gihapon nga utod magatudlo naman sa grupo sang mga priso sa sulod sang bilangguan.” Pagkatapos sang tuig, ang mga misyonero nakadumala sing mga 60 ka pagtuon sa Biblia sa kapin sa 200 ka tawo.

“SINE KARON SA GAB-I—LIBRE”

Ang isa pa nga nagpadugang sa interes sang mga tawo amo ang sine nga The New World Society in Action. e Ining sine amo  ang pinakauna nga nahimo sang organisasyon pagkatapos sang “Photo-Drama of Creation” nga ginpagua mga 40 ka tuig na ang nagligad. Ginapadaku sini ang bug-os globo nga pagbantala kag pag-imprinta nga hilikuton, kag ginpakita kon paano ginaorganisar ang mga Saksi ni Jehova. Sa sulod sang apat ka semana nga pagduaw ni Len sa American Samoa sang 1955, napasalida niya sing 15 ka beses ini nga sine. Ang kabug-usan nga nakatan-aw sini 3,227 ka tawo, sa promedyo nga 215 ka tawo kada pasalida.

“Antes sang kada pasalida,” hinumdom ni Len, “nagakadto kami anay sa mga minuro kag ginapahibalo ang sine paagi sa pag-itsa sing mga imbitasyon sa tanan namon nga malabayan. Wala labot sini, nagasinggit kami, ‘Sine karon sa gab-i—libre,’ kag ginahambal man namon kon sa diin nga minuro ini ipasalida.”

Ining sine may daku nga epekto sa mga pumuluyo. Pagkatapos sang kada pasalida, nagapamangkot sing dugang pa ang mga tawo tuhoy sa mga Saksi ni Jehova kag sa ila mga panudlo. Sa baylo nga hulaton ang pagbalik sang mga Saksi, madamo nga interesado ang nagakadto na lang mismo sa puluy-an sang mga misyonero, diin madamo sing interesado ang dungan nga ginatun-an sang mga misyonero sa lainlain nga bahin sang puluy-an. Kon makahalin na ang isa ka grupo, isa naman ka grupo ang magabulos. “Pagligad sang mga tinuig,” hinumdom ni Ron Sellars, “kon madumduman gani sang mga tawo ang mga Saksi ni Jehova, madumduman man nila ang dalayawon nga mga butang nga ila nakita sa sina nga sine.”

ANG WALA UNTAT NGA PAGBANTALA NAGALAB-OT SA TAGIPUSUON

Duha ka bulan pagkatapos sang duaw ni Len Helberg, naporma ang una nga kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova sa American Samoa sa Fagatogo. Sa sulod sang isa ka tuig, ang manugbantala sang kongregasyon nagdamo halin sa 14 pakadto sa 22. Sa sina man nga tion, duha pa ka espesyal payunir, nga sanday Fred kag Shirley Wegener, ang nag-abot halin sa Australia agod magbulig sa nagauswag nga kongregasyon. Si Fred nagaalagad karon subong katapo sang Komite sang Pungsod sang Samoa.

 Ining mga manugbantala, mga payunir, kag mga misyonero ‘mainit sa espiritu.’ (Roma 12:11) “Bangod sa kapisan sang mga manugbantala,” sulat ni Len, “kag sa interes sang mga tawo sa Biblia, sa tungatunga sang dekada 1960, halos tanan nga balay sa minuro sang Fagatogo nahiwatan na sing pagtuon sa Biblia. Halos tanan nga balay sa isla naduaw man kada bulan sadto nga mga tinuig.”

Ining maid-id nga pagbantala nakaimpluwensia gid sa panghunahuna sang mga tawo tuhoy sa Biblia. “Halos tanan nga tawo nakahibalo nga ang kabuhi nga walay katapusan matigayon diri sa duta,” siling ni Len, “nga wala sing kalayuhon nga impierno, kag ang mga patay wala sing hinalung-ong. Natun-an sang mga tawo ining sadsaran nga mga kamatuoran, indi sa ila simbahan, kundi sa mga Saksi ni Jehova. Resulta ini sang amon personal nga pagpakigsugilanon sa ila kag sa pagpangatarungan sa ila nga ginagamit ang ila kaugalingon nga Biblia.”

Apang, walay sapayan sini, ang kalabanan wala naghulag suno sa ila natun-an bangod sa pag-upang sang ila mga karelihion kag mga himata. Mas naluyagan sang iban ang manubo nga moral nga ginakunsinti sang mga simbahan sangsa mataas nga talaksan sa moral nga ginapatuman sa matuod nga mga Cristiano. Walay sapayan sini, may bunayag sing tagipusuon nga mga tawo, kaangay sang nagalakbay nga manugpatikang sa ilustrasyon ni Jesus, nga nagkabig sa kamatuoran subong isa ka perlas nga may daku nga bili, kag naghimo gilayon sing paagi agod mapanag-iyahan ini. Madamo sa sining sinsero nga taga-isla ang nagtindog sing malig-on sa kamatuoran.—Mat. 13:45, 46.

PAGPANAKSI NGA GINARESPETO ANG KULTURA SANG SAMOA

“Makalilipay gid ang pagpanaksi sadto nga mga tinuig,” hinumdom ni Caroline Pedro, isa ka payunir sa Canada nga nakapamana kay Wallace Pedro sang 1960. “Sa halos tanan nga balay, may yara gid luyag makigsugilanon tuhoy sa Biblia. Mahapos lang sugdan ang mga pagtuon sa Biblia, kag masami nagaupod ang bilog nga pamilya.

“Indi gid namon malipatan ang pagpanaksi sa nabaw-ing nga mga minuro. Masami nga may magagmay nga mga bata nga  nagaupod sa amon sa pagpamalaybalay kag nagapamati sing maayo sa amon presentasyon. Pagkatapos sini, ginaunahan nila kami sa masunod nga balay kag ginapahibalo ang tagbalay nga manug-abot kami. Ginasugiran pa gani nila ang tagbalay kon ano ang amon ginahambal kag kon ano nga mga teksto ang amon ginagamit! Bangod sini, madamo kami sing ginahanda nga presentasyon agod indi mapaktan sang mga bata sa minuro ang masunod namon nga inughambal.”

Samtang nagapanaksi, ginatinguhaan man sang mga kauturan nga sundon ang talaksan sa maayo nga paggawi kag kinabatasan sa Samoa. (1 Cor. 9:20-23) Ang anay misyonero nga si Charles Pritchard, nga isa na karon ka katapo sang Komite sang Sanga sa New Zealand, nagsulat: “Bangod mainit sa sini nga lugar, ang fale (mga balay) sa minuro wala sing dingding, amo nga makita namon kon may tawo sa sulod. Ginakabig nga walay pagtahod kon maghambal kami samtang nagatindog nga wala pa pormal nga gin-abiabi sang tagbalay. Amo nga nagatindog lang kami anay sa atubangan sang balay kag mahipos nga nagahulat tubtob matalupangdan kami sang tagbalay. Nian, magabutang sia sing matinlo nga banig sa batubatuhon nga salog sa sulod sang balay. Isa ini ka pangagda nga puede na namon ubahon ang amon mga sapatos, magsulod sa balay, kag maglumpiga sa banig.” Ang malawig nga paglumpiga isa ka makakalapoy nga eksperiensia sang madamo nga misyonero. Maayo lang kay ginatugot man nila nga mauntay mo ang imo tiil kag tabunan ini sang banig. Isa ka daku nga insulto sa mga taga-Samoa kon ang imo tiil nagauntay sa tagbalay nga wala sing tabon.

“Pormal kami nga ginaabiabi sang mga tagbalay kag ginapaathag namon nga isa ka kadungganan nga dalhon sa ila simple nga balay ang mensahe sang Biblia,” siling ni John Rhodes, nga nagmisyonero anay sa Samoa kag American Samoa sa sulod sang 20 ka tuig. “Nian ang pagsugilanunay nangin personal: Tagadiin ka gid? May mga kabataan ka? Diin nagaistar ang imo pamilya?”

Ang asawa ni John nga si Helen, nagdugang: “Pirme namon ginatawag ang tagbalay sa matinahuron nga mga termino nga ginagamit sa pormal nga mga okasyon. Paagi sa sini, napadung- gan namon ang tagbalay kag ang dala namon nga mensahe sang Biblia.”

“Paagi sa sining mga introduksion,” siling ni Caroline Pedro, “nangin suod kami sa mga tawo kag sa ila pamilya, kag nagsuod man sila sa amon. Gani, mas mahapos namon nga mahatag sa ila ang espirituwal nga bulig.”

Pagkatapos sang introduksion, ang mga manugbantala hilway na nga makapresentar sang mensahe sang Ginharian. “Kinabatasan sang mga tagbalay nga mamati tubtob may ihambal pa kami,” hinumdom sang anay misyonero nga si Robert Boies. “Nian suliton nila sa amon ang madamo sa mga ginpanghambal namon agod ipakita nga ginapabaloran gid nila ang amon mensahe.”

Bangod ang mga tawo pamilyar gid sa Biblia, masami nga malawig ang amon paghinun-anon tuhoy sa mga panudlo sang Biblia. “Ining mga paghinun-anon labi nga nagpauswag sang akon paghangop sa nanuhaytuhay nga topiko sa Biblia,” siling ni Caroline Pedro. Ang kalabanan nga tagbalay nagabaton gilayon sing literatura. Sang ulihi, nakita sang mga manugbantala kon sin-o yadtong mausisaon lamang kag kon sin-o ang matuod gid nga interesado sa espirituwal nga mga butang.

Madamo sa bag-o nga mga interesado nga nagasugod na sa pagtambong sa mga miting ang luyag gilayon makigbahin sa  ministeryo sa latagon. “Ang mga taga-Samoa may kinaugali nga abilidad sa pagpamulongpulong,” siling ni John Rhodes, “kag bisan pa diutay lang nga paghanas ang ila nabaton ukon wala gid gani, madamo nga bag-uhan ang makapabutyag sang ila pagtuo nga may kompiansa. Walay sapayan sini, ginapalig-on namon sila nga gamiton ang mga panugda sang aton mga publikasyon kag mangatarungan sa Kasulatan sa baylo nga magsandig lamang sa ila kinaugali nga abilidad sa paghambal.” Bangod sining maayo nga paghanas, madamo sa ila ang nangin malantipon nga mga ebanghelisador.

ANG EPEKTO SANG SAMOANO NGA MGA LITERATURA

Bisan pa madamo sa Samoa ang talunsay maghambal sing Ingles, may pila man nga indi. Agod malab-ot ang tagipusuon sining mahigugmaon sa kamatuoran nga mga tawo, ginbadbad ni Pele Fuaiupolu ang apat ka tract sa Samoano nga lenguahe sang 1954. Si Pele amo ang nangin panguna nga manugbadbad sang organisasyon sa Samoano nga lenguahe sa madamo nga tinuig. Masami nga nagatrabaho sia sa kagab-ihon nga nagabadbad paagi sa isa ka daan nga makinilya, kag kingki ang iya suga.

Wala labot sa pagbadbad, nagaatipan pa si Pele sa iya asawa kag walo ka anak, nagapanguna sa mga hilikuton sang kongregasyon, kag nagatrabaho sing lima ka adlaw kag tunga sa pag-usisa sa katamnan sang kakaw sa bug-os nga mga isla. “Sa sining makakalapoy nga mga tinuig,” sulat ni Len Helberg, “wala nagpaabot si Pele nga kilalahon ukon dayawon. Sa baylo, mapinasalamaton gid sia tungod sa pribilehiyo nga magamit sia ni Jehova. Bangod sang iya pagkamainunungon, pagkamapainubuson, kag kakugi, nangin huwaran sia nga Saksi—nga ginadayaw kag ginahigugma gid namon tanan.”

Sang 1955, ang mga manugbantala nakapanagtag sing 16,000 ka kopya sang 32-pahina nga Samoano nga pulyeto nga “This Good News of the Kingdom.” Naggamit ini sing kinaandan nga mga tinaga kag nagpresentar sang sadsaran nga panudlo sang Biblia sa paagi nga mahapos hangpon. Bangod sini, mahapos ini gamiton sa pagsugod kag sa pagdumala sing  mga pagtuon sa Biblia sa puluy-an. Si Richard Jenkins nagsulat: “Pagkatapos matun-an sing makaduha ka beses ang pulyeto, puede na mabawtismuhan ang mga bag-uhan. Naluyagan gid namon ini!” Pagkatapos sini, madamo pa nga pulyeto ang ginbadbad sa Samoano nga lenguahe.

Ang Samoano nga edisyon sang Ang Lalantawan una nga naggua sang 1958. Si Fred Wegener, nga nagatrabaho na nga daan sa imprintahan, nagbalhag sing mga magasin paagi sa pag-staple sang gin-mimeograph nga mga papel. Ang nagsunod nga mga edisyon gin-imprinta sa Estados Unidos kag dayon sa Australia. Ang pila sa aton publikasyon ginbadbad kag ginpagua sing bulanan sa Samoano nga Ang Lalantawan. Sugod sang temprano nga bahin sang dekada 1970, labi nga nagdasig ang pagbantala nga hilikuton bangod sang paggua sang kompleto nga mga libro nga Samoano.

Ang matig-a sing hapin nga mga libro sang organisasyon napanagtag sing lapnag sa mga isla sang Samoa. Sang 1955 sang ginpanagtag sang mga manugbantala ang libro nga You May Survive Armageddon Into God’s New World, ang kalabanan nga balay sa American Samoa nakabaton sing isa ka kopya. “Ginabasa sang mga tawo ang ila Biblia, apang ang kalabanan sa ila wala pa nakabati tuhoy sa Armagedon,” sulat ni Wallace Pedro. “Apang, pagkatapos mabasa sang mga pamilya ini nga libro, masami ginapahibalo sang mga bata ang amon pag-abot sa minuro paagi sa pagsinggit sing, ‘Nagapadulong na si Armagedon!’ Ginhingalanan pa gani sang pila ka ginikanan ang ila bata nga Armagedon.”

Ang Samoano nga edisyon sang libro nga Ang Kamatuoran nga Nagadul-ong sa Kabuhi nga Dayon, nga ginpagua sang 1972, may kaanggid man nga epekto. Sa umpisa, ang kalabanan nga misyonero nakapahamtang sing duha ka karton ukon kapin pa sining libro kada bulan sa mga luyag magbasa. “Ginapalapitan kami sang mga tawo sa merkado,” hinumdom ni Fred Wegener,  “kag nagagawa pa gani sa bintana sang bus agod mangayo sang kopya sang Kamatuoran nga libro.”

GINPALIG-ON SANG MGA ASAMBLEYA

Sang Hunyo 1957, nalangkag ang mga utod bangod sa nagapakari nga una nga sirkito nga asambleya nga pagahiwaton sa Pago Pago, American Samoa. Ang pila nga magatambong sa sining programa amo ang mga manugbantala nga magapanakayon pa sa baruto gikan sa Samoa. Bangod sa kalangkag nga agdahon ang publiko, lapnag nga ginpahibalo sang mga kauturan ang programa sang asambleya sa Ingles kag Samoano. Bangod sini, nakibot ang 60 ka manugbantala sang Samoa kag American Samoa sang 106 ka tawo ang nagtambong sa una nga sesyon sang Biernes.

Sa sining asambleya, may pila ka wala ginapaabot nga mga hitabo sang tigpalanyaga bangod sa kultura sang Samoa kag sa pagkamausisaon sang mga tagpanilag. “Ang pagkaon isa ka importante nga bahin sang kultura sang Samoa,” sulat ni Ron Sellars, “kag kinabatasan na sang mga tawo nga agdahon sa pagkaon ang mga nagalabay. Apang sang gin-agda sang mga kauturan ang mausisaon nga mga istambay nga mag-upod sa ila sa pagpanyaga sa asambleya, nangin daku ini nga trabaho sa  departamento sa pagpakaon, kay ang pagkaon nga ila ginhanda para lamang sa nagtambong nga mga kauturan.”

Walay sapayan sini, naghatag ini sing maayo nga panaksi sa mga nagapanilag. Sa Samoa, kon may pinasahi nga mga okasyon, ang mga lalaki amo ang una nga nagakaon antes ang mga babayi kag kabataan. Ang mga dumuluong kag mga ministro sang relihion masami nga nagapungko sa tuhay nga pulungkuan kag nagabaton sing pinakamanamit nga pagkaon. Apang sa asambleya, nakita sang mga nagapanilag nga ang dumuluong nga mga misyonero kag ang mga pamilya sa ila lugar malipayon nga nagaupdanay sa pagkaon nga wala sing pagpasulabi. Makita gid sang tanan ang gugma kag paghiusa sang katawhan ni Jehova.

Ang mga asambleya nga subong sini wala lamang nagpalig-on kag naghanas sa mga manugbantala kundi naghanda man sa ila sa mabudlay nga mga pagtilaw nga magaabot.

APOSTASYA SA APIA

Walay sapayan sang makapalig-on nga pag-uswag, nadayag man ang nagalambo nga mga problema sa Samoa. Madamo nga indibiduwal, nga ginapangunahan sang bugalon nga tawo nga anay matai (pangulo sang pamilya), ang nagsupak sa teokratikong panuytoy kag nagtuga sing gamo sa Kongregasyon sang Apia. Bangod ang mga miting ginahiwat sa balay sining tawo, labi nga nagalala ang tension sa kongregasyon.

Sang ulihi, sang 1958, nagbulag ang mga rebelde kag nagporma sang ila kaugalingon nga grupo sang pagtinuon. Si Douglas Held, nga nagaalagad sadto sa sanga talatapan sang Australia kag nagaduaw sadto sa Fiji, nagtabok sa Samoa agod buligan ang mga nagluya. Bisan pa ang iya hamtong kag Makasulatanhon nga laygay nagpalig-on gid sa mga matutom sa kongregasyon, 25 porsiento sa mga nagatambong sa mga miting ang nagdampig sa mga rebelde. Bangod sang ila daku nga bugal, madamo sa ila ang gin-disfellowship.

Sang ulihi, nangin maathag kon diin nagapabilin ang espiritu ni Jehova. Ang grupo sang mga rebelde nabungkag kag nadula sang ulihi. Apang sa sina nga tuig, nag-uswag sing 35 porsiento ang kadamuon sang manugbantala sa Kongregasyon sang Apia. Sa umpisa, temporaryo sila nga nagatipon sa balay nanday  Richard kag Gloria Jenkins nga malapit sa ospital sang Apia. Nian, ang kongregasyon nagsaylo sang ulihi sa balay ni Maatusi Leauanae sa Faatoia, Apia. Diri nabatyagan sang mga manugbantala ang matuod nga espiritu sang gugma kag kooperasyon. Ang pinakauna nga Kingdom Hall sa Apia natukod sang ulihi sa duta ni Maatusi, paagi sa pinansial nga bulig sang isa ka kongregasyon sa Sydney, Australia.

MAKAPALIG-ON NGA PAGPAKIG-UPOD

Ang Kongregasyon sang Apia labi nga naglig-on sang 1959 sang gintugutan sang gobierno sang Samoa ang lima ka misyonero gikan sa American Samoa nga magtambong sa una nga sirkito nga asambleya nga hiwaton sa Apia. Malipayon gid ang tanan sang 288 ka tawo ang nagtambong kag 10 ang nabawtismuhan! Duha ka tuig sang ulihi, gin-organisar sang kongregasyon ang ila una nga distrito nga kombension sa daan nga Aleman nga ospital, malapit sa isa ka dalayunan nga White Horse Inn. Ining talalupangdon nga kombension gintambungan sang mga delegado nga ang iban naghalin pa sa New Zealand.

Yadto nga mga pagtililipon naghanas gid sa mga kauturan sa pag-organisar sa mga asambleya. Amo nga sang gindumilian sang ulihi sang gobierno sang Samoa ang mga nagalakbay nga manugtatap kag mga misyonero sa pagsulod sa pungsod, ang mga utod nakaorganisar sang ila kaugalingon nga mga asambleya. Sang 1967, nakaorganisar pa gani sila kag nakapresentar sing de-kostyum nga drama sa Biblia nga naglawig sing isa ka oras—ang pinakauna nga drama sa Samoa. Yadto nga drama, nga tuhoy sa mga siudad nga dalangpan nga gin-aman sang Dios sa dumaan nga Israel, wala gid nalipatan sang mga nagtambong.

Sadtong mga tinuig, ginhiwat ang mga kombension sa American Samoa kag Fiji, kag gin-agda ang mga kauturan sa malapit nga mga isla sa pagtambong. Ang mga manugbantala sa Samoa nakabenepisyo sa pagtambong sa sini bisan pa daku ini nga panikasog kag pagsakripisyo sa ila bahin. Halimbawa, ang pagtambong sa distrito nga kombension sa Fiji wala lamang nagakinahanglan sing gasto para sa paglakbay kag pagkaon kundi nagakahulugan man ini sing mga isa ka bulan nga indi makapauli sa Samoa.

 ANG AMERICAN SAMOA PADAYON NGA NAGAUSWAG

Sang 1966, ang mga kauturan sa American Samoa nakunyag sa pag-organisar sang “God’s Sons of Liberty” nga Distrito nga Asambleya sa Pago Pago. Ining maragtason nga kombension nagtipon sing 372 ka delegado nga may walo ka nanuhaytuhay nga lenguahe gikan sa Australia, Fiji, New Caledonia, New Zealand, Niue, Samoa (Western Samoa anay), Tahiti, Tonga, kag Vanuatu (New Hebrides anay). Bangod sa kadamuon sang mga delegado, ang katumbas sang mga Saksi sa lokal nga mga pumuluyo nangin 1 sa kada 35, bisan pa 28 lang sadto ang manugbantala sa lokal nga kongregasyon!

Paano naatipan sining diutay nga mga manugbantala ang tuman kadamo nga bisita? “Wala kami nabudlayan sa pagpangita sing dalayunan para sa madamo nga delegado,” hinumdom ni Fred Wegener. “Ang lokal nga mga pumuluyo nangin maabiabihon kag nagbaton gilayon sa mga kauturan, amo nga naugot ang mga lider sang relihion.”

Maayo gid ang nangin epekto sining kombension sa Kongregasyon sang Pago Pago. Sa sulod lamang sang anom ka bulan, ang kadamuon sang nagatambong nag-uswag sing 59 porsiento kag madamo nga bag-uhan ang nakalipikar subong mga manugbantala sing maayong balita. “Ginpahulag man sini ang kongregasyon nga magtukod sing mas nagakaigo nga duog tilipunan,” sulat ni Ron Sellars. Bisan pa diutay lang ang bakante nga duta sa isla sang Tutuila, diin nahamtang ang Pago Pago, ang isa ka lokal nga manugbantala nagpahanugot nga gamiton sang kongregasyon sa sulod sang 30 ka tuig ang iya duta sa minuro sang Tafuna, sa katundan sang siudad.

“Ang duta mas manubo sa nibel sang dagat,” siling ni Fred Wegener, “amo nga ang kongregasyon nagpangabudlay sing tatlo ka bulan sa pagpanghakot sang mga bato agod pataason ang pundasyon sang site.”

Ang pari sang Katoliko, nga regular nga nagabasa sang Ang Lalantawan kag Magmata!, nagpahulam sa mga utod sang mixer sang semento nga ginapanag-iyahan sang simbahan sang nagbuhos sila para sa salog. “Ining pari,” sulat ni Ron Sellars,  “nakabasa sang ulihi sang isa ka artikulo sa Magmata! tuhoy sa pag-asawahay kag nagbiya gilayon sa pagkapari agod mangasawa.”

Ang mga kauturan gikan sa iban nga pungsod maalwan nga nagbulig sa pagtukod sining Kingdom Hall. Sanday Gordon kag Patricia Scott, nga una anay nga mga misyonero sa American Samoa nga nagbalik na sa Estados Unidos, nag-amot sang mga pulungkuan gikan sa ila kongregasyon para magamit sa bag-o nga Kingdom Hall. “Nian, ginbaligya namon sa isa ka sinehan ang sobra nga mga pulungkuan,” siling ni Ron Sellars, “amo nga nabayaran namon ang gasto sa pagpadala sang mga pulungkuan sa isla!” Ang bag-o nga Kingdom Hall sa Tafuna nga mapungkuan sang 130 ka tawo nahuman kag gindedikar sang 1971. Sang ulihi, gindugangan sing hulot ang ikaduha nga panalgan sang Kingdom Hall para mangin dalayunan sang mga misyonero.

GINBUKSAN SANG SAMOA ANG MGA GANHAAN SINI

Ang hilikuton sang mga Saksi sa Samoa naupangan sang mga pagdumili sang gobierno nga makasulod sa pungsod ang mga misyonero nga Saksi. Apang sang 1974, direkta nga ginkadtuan sang responsable nga mga utod ang primer ministro agod hinun-anunan ini nga butang. Ang isa sining mga utod, si Mufaulu Galuvao, nagsulat: “Sa tion sang paghinun-anon, natukiban namon nga may isa gali ka opisyal sang gobierno nga nagtukod sing isa ka di-awtorisado nga komite para magrepaso sa tanan nga aplikasyon sang mga misyonero. Ini nga komite, nga ginatapuan sang amon relihioso nga mga kaaway, nagbasura sang amon mga visa kag wala na ginpahibalo ang primer ministro.

“Ang primer ministro wala nakahibalo tuhoy sining pahito; gani, ginsugo niya gilayon ang pangulo nga opisyal sang imigrasyon nga dalhon sa iya ang papeles sang mga Saksi ni Jehova. Nasaksihan namon mismo kon paano gindula sang primer ministro ang di-awtorisado nga komite kag ginhatagan sanday Paul kag Frances Evans sing tatlo ka tuig nga missionary visa nga puede pa mapalawig kon matapos na.” Makalilipay gid ini nga balita! Pagkatapos sang 19 ka tuig nga pagpanikasog, nakasulod gid man sila sa Samoa subong legal nga mga misyonero!

 Sang primero, nag-istar sanday Paul kag Frances upod kay Mufaulu Galuvao kag sa iya pamilya. Apang sang 1977, nagsaylo sanday Paul kag Frances sa bag-o lang gin-arkilahan nga puluy-an para sa mga misyonero sa Vaiala, Apia upod sa nag-abot nga mag-asawa nga sanday John kag Helen Rhodes. Ang iban pa nga mga misyonero amo sanday Robert kag Betty Boies sang 1978, David kag Susan Yoshikawa sang 1979, kag Russel kag Leilani Earnshaw sang 1980.

PAGPASIBU SA KABUHI SA ISLA

Ang dumuluong nga mga Saksi nga pila ka tuig na sa Samoa nakatalupangod sang ulihi nga bisan pa daw paraiso ining lugar, may yara gihapon pila ka hangkat. Ang isa sini amo ang transportasyon. “Sa una namon nga duha ka tuig nga pagmisyonero sa Apia,” sulat ni John Rhodes, “pirme malayo ang amon ginalakat agod makatambong sa mga miting kag agod makapanaksi. Kon kaisa, nagasakay man kami sa kinaandan kag masiri sing duag nga mga bus nga nagabiyahe sa isla.”

Ining maduagon nga mga bus, mga trak nga ginhimuan sing balayan nga kahoy sa likod. Nagaginutok ang mga pasahero nga madamo sing dala, subong sang mga kagamitan sa uma kag mga patubas. Masadya ang mga pasahero sa bus kay mabaskog ang musika kag nagakinanta sila. Ini nga mga bus  nagadulog bisan diin, wala sing eksakto nga iskedyul, kag nagabag-obag-o ang ruta. “Ang bus pakadto sa Vava‘u,” siling sang isa ka libro, “wala nagakaatrasar: nagaabot lang ina kon yara na.”

“Kon may luyag kami baklon sa higad sang dalan,” siling ni John, “ginahambalan lang namon ang drayber nga magdulog. Pagkatapos namon bakal, nagasakay kami liwat sa bus kag nagapadayon sa paglakbay. Wala gid sing pasahero nga nagareklamo sa ila pagkaatrasar.”

Kon mapuno na gani ang bus, ang bag-ong saka nga mga pasahero nagapasabak sa iban nga pasahero. Amo nga ginasabak dayon sang mga misyonero ang ila mga asawa. Kon makaabot na sila sa ila destinasyon, ang mga bata kag bisan mga tigulang masami nagakuha sa ila dulunggan sang sensilyo nga ila ibayad!

Agod makatabok sa iban nga isla, ang mga misyonero kag mga manugbantala nagasakay sa mga eroplano kag sa mga baruto. Delikado kon kaisa ang paglakbay; kag indi malikawan nga maatrasar. Si Elizabeth Illingworth, nga nagpangalagad sing madamo nga tinuig upod sa iya bana nga si Peter sa sirkito nga hilikuton sa bug-os nga Bagatnan nga Pasipiko nagsiling, “Natun-an namon kon paano mangin mapailubon kag mangin masinadyahon.”

Mabudlay man ang paglakbay bangod sa mabunok nga mga ulan, ilabi na gid kon may bagyo. Ang misyonero nga si Geoffrey Jackson luyag magtabok sa nagabaha nga suba agod  magtambong sa CBS, apang nakadanlog sia kag nagbulidbulid sa masulog nga tubig. Bisan pa basâ sia kag mahigko, nagkadto gihapon sia sa balay sang pamilya nga ginahiwatan sang CBS, nagpamala sia didto kag ginpabayuan nila sia sing itom nga lavalava (patadyong sang Polynesia). Wala napunggan sang iban nga katapo sang ila grupo ang pagkadlaw sang nasal-an sia nga pari sang isa ka bag-uhan nga interesado! Si Utod Jackson nagaalagad karon subong katapo sang Nagadumala nga Hubon.

Ang iban pa nga mga hangkat para sa bag-o nga mga misyonero amo ang pagtuon sing bag-o nga lenguahe, pagpasibu sa mainit nga klima, mga balatian, limitado nga moderno nga mga kagamitan, kag kagat sang madamo nga sapatsapat. “Daku gid ang sakripisyo sang mga misyonero para sa amon,” sulat ni Mufaulu Galuvao, “amo nga ginhingalanan sang madamo nga mapinasalamaton nga ginikanan ang ila bata pareho sa ngalan sining pinalangga nga mga utod, nga mahigugmaon nga nagbulig sa amon.”

ANG SAVAII NAKABATI SING MAAYONG BALITA

Usisaon naman naton karon ang pinakadaku kag wala pa gid matandog nga isla sa Samoa, ang Savaii. Ang kalabanan nga bahin sining isla wala ginaistaran kag may mataas nga mga bukid, nagailidas nga bulkan nga may mga 450 ka baba, mabudlay sudlon nga kagulangan, kag malapad nga mga duog sang nagtig-a nga lava. Ang kalabanan nga residente nagapuyo sa magagmay nga mga minuro sa higad sang baybay. Ang maayong balita una nga nakalab-ot sa Savaii sang 1955. Si Len Helberg kag ang isa ka grupo sang mga manugbantala sa isla sang Upolu nagduaw sing makadali sa Savaii agod ipasalida ang New World Society in Action.

Anom ka tuig sang ulihi, ang duha ka misyonera nga si Tia Aluni, ang una nga taga-Samoa nga nakaeskwela sa Gilead, kag ang iya kaupod nga si Ivy Kawhe, gin-agda nga magsaylo sa Savaii halin sa American Samoa. Pag-abot nila sang 1961, nagdayon sila sa balay sang tigulang nga mag-asawa sa Fogapoa, isa ka minuro sa nasidlangan nga bahin sang isla. Sang ulihi, nag-upod sa ila sing makadali ang isa ka espesyal payunir nga babayi, nga  nakaistar anay sa Savaii. Agod mapalig-on kag masuportahan ang bag-o nga grupo nga may anom tubtob walo ka katapo, ang mga utod nga lalaki sa Apia nagakadto diri sing makaisa kada bulan agod maghatag sing mga pamulongpulong publiko. Ini nga mga miting ginahiwat sa isa ka gamay nga fale (balay) sa Fogapoa.

Sanday Tia kag Ivy nagpabilin sa Savaii, apang sang 1964, gin-asayn sila sa iban pa nga isla. Sang masunod nga napulo ka tuig, wala tanto sing espirituwal nga pagpanghikot sa Savaii. Nian, sugod sang 1974, ang pila ka pamilya nagsaylo sa Savaii agod papagsikon liwat ang hilikuton. Nalakip sa ila sanday Risati kag Mareta Segi, Happy kag Maota Goeldner-Barnett, Faigaai Tu, Palota Alagi, Kumi Falema‘a (Thompson sang ulihi), kag Ron kag Dolly Sellars, nga nagsaylo gikan sa American Samoa. Ang gamay nga grupo nga naporma sa Fogapoa nagtipon sa fale sang mga Segi, nga nahamtang sa higad sang baybay. Sang ulihi, isa ka puluy-an sang mga misyonero kag Kingdom Hall ang gintukod malapit sa sini. Pagligad sang tion, may isa pa ka grupo nga natukod sa Taga, isa ka minuro sa katundan nga baybayon sang Savaii.

Sugod sang 1979, madamo pa nga misyonero nga mag-asawa ang gin-asayn sa Savaii agod magbulig sa lokal nga mga manugbantala. Nalakip sa ila sanday Robert kag Betty Boies, John kag Helen Rhodes, Leva kag Tenisia Faai‘u, Fred kag Tami Holmes, Brian kag Sue Mulcahy, Matthew kag Debbie Kurtz, kag Jack kag Mary Jane Weiser. Bangod sang maayo nga halimbawa sang mga misyonero sa pagpanguna, padayon nga nagauswag ang hilikuton sa Savaii.

Apang, ang tradisyon kag suod nga kaangtanan sang mga pamilya may daku nga impluwensia sa mga tawo sa Savaii. Tubtob un-tersia nga populasyon sang minuro ang nagdumili sa mga Saksi ni Jehova nga magbantala sa ila komunidad kag ang iban nagwaragwag pa gani sini sa radyo. Busa, kinahanglan gid ang tion kag pagpailob agod buligan ang mga bag-uhan nga mag-uswag. Walay sapayan sini, madamo ang nagsulod sa kamatuoran, lakip yadtong may malubha nga kasablagan sa lawas.

 PAGLANDAS SA KASABLAGAN SA LAWAS AGOD ALAGARON SI JEHOVA

Ang isa sa ila amo si Metusela Neru, nga nahulog sa kabayo kag nabalian sing likod sang 12 anyos pa lang sia. “Pagkatapos sia maaksidente,” siling sang isa ka misyonera, “indi na niya matadlong ang iya likod kon maglakat, kag wala untat ang kasakit nga iya ginabatyag.” Sang nagsugod na sia sa pagtuon sa Biblia sa edad nga 19, malig-on niya nga ginbatas ang pagpamatok sang iya pamilya. Bangod sang iya pagkabaldado, ang lima ka minuto lang kuntani nga paglakat pakadto sa miting nangin 45 minutos nga pag-antos. Walay sapayan sini, padayon nga nag-uswag si Metusela kag nabawtismuhan sang 1990. Sang ulihi nagsulod sia sa bug-os tion nga ministeryo subong regular payunir kag nakalipikar subong isa ka gulang. Sugod sadto, kapin sa 30 ka paryente niya ang nagatambong sa mga miting sa Faga, kag ang pila nabawtismuhan na. Karon, walay sapayan sang iya kasablagan, nakilal-an si Metusela nga palayuhum kag masinadyahon.

Ang isa pa ka tawo nga naglandas sang balatian agod mag-uswag sa espirituwal amo si Saumalu Taua‘anae. Si Saumalu may malala nga aro kag nagaistar sa nabaw-ing nga minuro sang Aopo. Bangod ang iya ginaistaran nga minuro malayo katama, nagtuon sia sing Biblia kay Ivan Thompson paagi sa sulat. Nian, ang espesyal payunir nga si Asa Coe nagsaylo sa Savaii kag amo ang nagpadayon sa pagtuon sa iya. Sa una nga pagtambong ni Saumalu sa miting sang 1991, duha ka oras ang ginhinguyang niya sa pagbiyahe pakadto sa Taga, isa ka minuro sa pihak nga bahin sang isla.

Nahuya gid si Saumalu sa iya hitsura amo nga sang una niya nga pagtambong sa adlaw sang pinasahi nga asambleya, sa iya lamang  salakyan sia namati sang programa. Apang, natandog gid sia sang nag-intermisyon kay ginkadtuan sia sang mga utod kag mainit nga gin-agda nga magsulod sa tilipunan. Mapinasalamaton niya nga ginbaton ang pangagda kag malipayon nga nagpungko upod sa mga tumalambong sa nabilin nga bahin sang programa.

Wala magdugay, si Saumalu kag ang iya asawa nga si Torise, nagsugod na sa pagtambong sa mga miting sa Faga, kag naglakbay sing kapin sa isa ka oras para makalab-ot didto. Nabawtismuhan si Saumalu sang 1993, kag sang ulihi, nakalipikar subong ministeryal nga alagad. Sang gin-utod sang ulihi sang mga doktor ang isa niya ka tiil, makamaneho gihapon sia sang iya salakyan pakadto sa mga miting. Bisan pa ang hilikuton sang mga Saksi ni Jehova gindumilian sa ila minuro, sanday Saumalu kag Torise makugi nga nagpanaksi sa iban sing di-pormal kag paagi sa telepono.

Karon, nagaistar sila sa Apia, diin regular nga ginabulong ang balatian ni Saumalu. Sa baylo nga mangin masinulub-on, nakilal-an si Saumalu subong tawo nga positibo kag malipayon. Sia kag ang iya asawa ginatahod gid bangod sang ila mabakod nga pagtuo.

MGA PAGTILAW SA TOKELAU

Ang Tokelau may tatlo ka nabaw-ing nga atoll nga nahamtang sa aminhan sang Samoa. Una nga nakalab-ot diri ang mensahe sang Ginharian sang 1974. Sina nga tuig, ang doktor nga si Ropati Uili, nagbalik sa Tokelau pagkagradwar niya sa pagkadoktor sa Fiji. Ang iya asawa nga si Emmau, isa ka bawtismado nga Saksi, kag nakatuon man si Ropati sing malip-ot upod sa mga Saksi ni Jehova sa Fiji. f

 Sa Tokelau, natukiban ni Ropati nga ang isa pa ka doktor nga si Iona Tinielu kag ang asawa sini nga si Luisa, bawtismado man nga mga Saksi. May nasugilanon man sia nga isa pa ka interesado, si Nanumea Foua, nga may mga paryente nga Saksi ni Jehova. Ining tatlo ka lalaki nag-organisar sing regular nga mga miting sa Biblia kag pamulongpulong nga wala magdugay nangin 25 na ang promedyo nga nagatambong. Ining tatlo kag ang ila pamilya nagsugod man sa pagpanaksi sing di-pormal sa iban.

Apang, indi tanan nahamuot sa sining teokratikong hilikuton. Bangod sa sugyot sang isa ka pastor sang London Missionary Society, ginpasumon sang konseho sang mga gulang sang isla ang tatlo ka ulo sang pamilya. “Ginmanduan nila kami nga untaton na namon ang amon mga miting,” hinumdom ni Ropati, “kag nagsiling sila nga kon maglapas kami, sunugon nila kami nga buhi sa amon mga balay ukon ipaanod sa balsa. Gintinguhaan namon nga mangatarungan sa ila paagi sa Kasulatan, apang indi sila mamati. Luyag nila nga tahuron namon ang ila awtoridad sa bisan ano nga kahimtangan.” Sang mabatian nila ining ultimatum, sekreto na lang nga ginahiwat sang mga pamilya ang ila mga miting agod indi sila mamutikan.

Apang, ining pagpamatok panugod pa lamang sang ila mga kabudlayan. Pagligad sang 12 ka tuig, sang ang utod nga babayi kag bayaw nga lalaki ni Ropati nagbaton sang kamatuoran kag nagbiya sa ila simbahan, ginpahalin sang mga gulang sa ila minuro ang tanan nga Saksi. “Sina nga gab-i,” sulat ni Ropati, “ang tagsa ka pamilya nagtipon sang ila personal nga mga pagkabutang, ginkarga ini sa mga baruto, kag nagpalagyo sila sa pinakadaku nga minuro sang isla. Ang ila balay kag mga talamnan gin-agaw sang ila anay mga kaingod.”

Walay sapayan sining mga paghingabot, ang mga manugbantala maisugon nga nagpadayon sa pagtipon agod magsimba. “Ginapakita nila nga daw manugkadto lang sila sa ekskursion,” siling ni Ropati, “ang mga pamilya nagabugsay pakadto sa isa ka nabaw-ing nga gamay nga isla sa Sabado sang aga kag nagapauli sa Domingo sang gab-i pagkatapos makahiwat didto sing miting.” Sina nga tion, ang pila ka pamilya naghimo sing malawig kag mabudlay nga paglakbay sakay sa baruto halin sa  Tokelau pakadto sa Samoa agod makatambong sa tuigan nga distrito nga mga kombension.

Apang bangod sa wala untat nga paghingabot, ining mga pamilya nagsaylo na lang sang ulihi sa New Zealand. Busa, sang 1990, wala na sing nabilin nga Saksi sa mga atoll sang Tokelau. Walay sapayan sini, si Ivan Thompson, nga nagapayunir sadto sa Apia, nagtudlo sing Biblia paagi sa sulat kay Lone Tema, isa ka pamatan-on nga lalaki nga nagapuyo sa Tokelau. Madasig ang pag-uswag ni Lone kag nagaalagad na sia karon subong isa ka gulang sa Australia.

Sang ulihi, ang pila ka manugbantala nagbalik sa Tokelau. Si Geoffrey Jackson, nga nagaalagad anay sa sanga talatapan sang Samoa, nagtinguha gid nga kontakon ang komisyoner sang New Zealand nga nagadumala sang mga hilikuton sa Tokelau agod hinun-anunan ang mga problema nga naeksperiensiahan sang mga Saksi ni Jehova sa mga atoll, pero napaslawan sia. “Apang bangod isa ako ka linguist (madamo sing nahibaluan nga lenguahe), ginpahanugutan ako nga magduaw sa Tokelau,” sulat ni Geoff, “kag samtang nagapanakayon, gin-agda ako sang kapitan nga updan sia kag ang isa pa ka tawo sa kalan-an sang mga opisyal. Inang tawo amo mismo ang komisyoner sang mga hilikuton sa Tokelau nga madugay na namon nga ginatinguhaan nga makontak! Nag-istoryahanay kami sing kapin sa isa ka oras. Pagkatapos sang amon paghinun-anon, ginpasalamatan niya ako kag ginsaaran nga himuon niya ang tanan niya nga masarangan agod mabuligan ang aton mga kauturan sa Tokelau.”

Sa karon, may opisyal gihapon nga pagdumili sa hilikuton sang mga Saksi ni Jehova sa Tokelau. Sang ang kinagot nga anak nanday Fuimanu kag Hatesa Kirifi napatay sang 2006 kag naghatag sing diskurso sa lubong si Fuimanu, ginpahog sang konseho sang mga gulang ang pamilya ni Fuimanu nga pahalinon sa isla. Sang ulihi, ginpahog man si Fuimanu sang nangindi sia nga magtrabaho sa isa ka simbahan, kag sia kag ang iya asawa ginpilit man nga makigbahin sa mga hilikuton sa pulitika. Apang, sia kag ang iya pamilya nagpabilin nga malig-on sa ila pagtuo. Bangod sini, ang ila pagtuo labi nga nagbakod.  Si Fuimanu nagsiling, “Natun-an namon nga magsandig kay Jehova sa tion sang amon mga pagtilaw.” (Sant. 1:2-4) Nahibaluan nila nga wala ginapabay-an ni Jehova ang iya matutom nga mga alagad.—Deut. 31:6.

ANG ESPIRITUWAL NGA PAG-USWAG GINAPAKAMAAYO NI JEHOVA

Sugod sang una nga nakalab-ot ang maayong balita sa Samoa, nanuhaytuhay nga mga sanga talatapan ang nagbulosbulos sa pagdumala sa hilikuton sang Ginharian diri. Sa karon, ang isa ka mapisan nga Komite sang Pungsod, nga ginatapuan sang apat ka utod nga lalaki, nagaalagad sa idalom sang panuytoy sang sanga sang Australia sa pagtatap sa mga hilikuton sa mga isla sang Samoa. Sa sulod sang mga tinuig, daku nga panikasog ang ginahimo sang mga kauturan sa Samoa agod mapalab-utan sang mensahe sang Ginharian bisan ang pinakabaw-ing nga mga duog. Bangod sang regular nga kampanya sang pagpanaksi sa American Samoa, nakobrehan nila ang nabaw-ing nga Swains Island nga mga 320 kilometros sa aminhan sang Tutuila Island, kag ang Manu‘a Islands nga mga 100 kilometros sa sidlangan sang Tutuila Island. Sa sining mga pagduaw, ang mga manugbantala nagbilin sing ginatos ka literatura kag nakaumpisa sing madamo nga pagtuon sa Biblia sa interesado nga mga tawo. Ang iban nga manugbantala nagpasangkad sang ila teritoryo paagi sa pagbantala sa mga tawo nga nagahambal sing dumuluong nga lenguahe.

GINPAUSWAG ANG PAGBADBAD NGA HILIKUTON

Samtang nagadamo ang manugbantala, nagadamo man ang kinahanglanon nga Samoano nga literatura. Agod maaman ini, si Geoffrey Jackson kag ang iya asawa nga si Jenny ginsaylo halin sa ila asaynment subong misyonero sa Tuvalu pakadto sa sanga talatapan sang Samoa sang 1985. Si Geoff gin-asayn nga magdumala sa isa ka grupo sang pagbadbad sa Samoano nga ginatapuan sang duha ka tawo. “Sa umpisa,” siling niya, “ang mga manugbadbad nagatrabaho sa mga lamesa sa hulot-kalan-an sang Bethel. Kada aga, ginahimos nila ang lamesa nga ginkan-an agod makasugod sa pagbadbad. Nian, antes sang tigpalanyaga, ginahimos nila ang ila mga kagamitan sa pagbadbad agod  maplastar ang lamesa para sa panyaga. Pagkatapos sang panyaga, ginatinluan nila liwat ang lamesa agod padayunon ang pagbadbad.”

Ini nga sitwasyon nagpahinay sa ila produksion. Ang proseso pa lang sang pagbadbad nagakinahanglan na sing daku nga trabaho kag tion. “Ang kalabanan sang ila ginabadbad ginasulat anay, dayon ginamakinilya,” hinumdom ni Geoff. “Pila ka beses nga ginamakinilya liwat ang ginbadbad kay ginausisa ini kon may sala kag ginabag-o antes ipadala sa imprintahan.” Sang 1986, sang nakabakal na sang una nga kompyuter ang sanga talatapan, ining sulitsulit nga proseso nabuhinan. Kag ang paggamit sang mga programa sa kompyuter nagpadasig man sang pagbadbad kag pag-imprinta.

Ining pagbadbad kag pagbalhag nagkonsentrar sa Lalantawan kag Magmata! nga mga magasin. Sugod sang Enero 1993, Ang Lalantawan nga Samoano ginaimprinta na sing dungan sa Ingles nga edisyon, kag dekolor man! Nian, sang 1996, ginsugdan ang Samoano nga Magmata! nga ginapagua kada tatlo ka bulan. “Ang pagpagua sang Magmata!” hinumdom ni Geoff, “ginbalita, indi lamang sa mga pamantalaan kag radyo kundi pati man sa telebisyon.”

Sa karon, isa ka grupo sang mga manugbadbad sa Samoa ang nagapangabudlay sa pagbadbad sa Samoano nga lenguahe. Kaangay sang iban pa nga grupo sang mga manugbadbad sa bug-os nga kalibutan, ining mapisan nga mga manugbadbad nakabaton sing de-kalidad nga paghanas sa paghangop sa lenguahe kag kalantip agod makabadbad sila sing sibu kag maayo.

ANG SANGA KINAHANGLAN PASANGKARON

Sang ginduaw ni Milton G. Henschel ang Samoa sang 1986 subong manugtatap sang sona, nangin maathag nga ang puluy-an sang mga misyonero sa Sinamoga tuman na ka gamay para sa sanga. Bangod sini, nagtangdo ang Nagadumala nga Hubon sang mga utod gikan sa Brooklyn Design/Build Department kag Regional Engineering Office sa Australia nga magduaw sa Samoa agod tan-awon kon bala kinahanglan pasangkaron ang pasilidad. Ano ang nangin rekomendasyon? Magbakal sing tatlo ka  ektarya nga duta sa Siusega, lima ka kilometro pailaya halin sa Sinamoga, agod magtukod sing isa ka bag-o nga Puluy-an Bethel. Nian, kon matapos na ang bag-o nga sanga talatapan, mahimo na gub-on ang daan nga Puluy-an Bethel sa Sinamoga kag magtukod sang Assembly Hall.

Ginsugdan ang pagtukod sang bag-o nga sanga sang 1990, kag nagbulig ang mga utod gikan sa nagkalainlain nga bahin sang kalibutan! Ang tanan nga nagpangabudlay sing nahiusa sa proyekto may kadamuon nga 113 ka internasyonal nga boluntaryo sa konstruksion, 38 ka bug-os tion nga lokal nga boluntaryo, kag madamo nga part-time nga manugpangabudlay. Apang, samtang ginatukod ining proyekto, hinali lang nga may nag-abot nga kalamidad.

NAGSALAKAY ANG KALAMIDAD!

Ang Bagyo Val, isa sa labing mabaskog nga mga bagyo nga nag-igo sa Bagatnan nga Pasipiko, nagdalasa sa Samoa sang Disiembre 6, 1991. Ang kabaskugon sini nga naglab-ot sa 260 kilometro por ora nagwaswas sa magagmay nga mga isla sa sulod sang lima ka adlaw, nagsamad sa 90 porsiento sang mga pananom kag nagtuga sing $380 milyones (U.S.) nga kahalitan. Sing makapasubo, 16 ka tawo ang napatay.

“Naghulag gilayon ang sanga talatapan agod magbulig,” hinumdom ni John Rhodes. Sa sulod sang pila lamang ka adlaw, may nag-abot nga isa ka kargo nga puno sang bulig halin sa sanga sang Fiji. Nag-abot man gilayon ang mga pundo gikan sa iban pa nga sanga sa Pasipiko.

“Gin-una namon ang mga hilingagawon,” sulat ni Dave Stapleton, isa ka international servant nga nagpanghikot sa bag-o nga sanga sa Siusega. “Nalakip sa sini ang pagpanagtag sing matinlo nga tubig, trapal, gas, kag mga bulong sa mga utod nga nagakinahanglan. Nian, ginkay-o namon ang Bethel sa Sinamoga kag ang naguba nga mga bilding sa ginatukod nga bag-o nga sanga. Sang ulihi, ginpangkay-o namon kag gintukod liwat ang naguba nga mga Kingdom Hall, mga puluy-an sang mga misyonero, kag mga balay sang mga Saksi. Binulan man kag natapos namon ang tanan nga hilikuton.”

 Sang ang gobierno naghatag sang ulihi sing pundo para sa tanan nga relihion—lakip ang mga Saksi ni Jehova—agod kay-uhon ang ila mga tinukod, ginbalik sang mga kauturan ang pundo upod ang sulat nga nagapanugda nga bangod nakay-o na naton ang aton mga tinukod, mahimo na lang nila gamiton ang pundo para kay-uhon ang mga tinukod sang gobierno. Bangod sini, ginbuhinan na lang sang mapinasalamaton nga mga opisyal sang gobierno ang buhis sa mga materyales para sa konstruksion nga ginabakal sang sanga halin sa iban nga pungsod, sa amo nagresulta ini sa daku nga pagkinot.

“LABAW PA SA AMON GINAPAABOT”

Pagkatapos makay-o ang mga naguba sang bagyo, madasig nga ginpadayon ang pagtukod sa bag-o nga sanga. Pagligad sang isa ka tuig kag tunga, sang Mayo 1993, natuman gid man ang madugay na nga ginapaabot sang pamilya Bethel nga pagsaylo halin sa Sinamoga pakadto sa ila bag-o nga puluy-an sa Siusega.

Nian, sang Septiembre 1993, ang isa ka grupo sang malantipon nga mga trabahador nga ginatapuan sang 85 ka Saksi nag-abot sa Samoa agod tukuron ang Assembly Hall sa Sinamoga. Gikan sila sa Australia, Hawaii, New Zealand, kag Estados Unidos. Ang tanan nagbayad sang ila kaugalingon nga plete. “Lainlain ang ginagamit nila nga mga termino sa pagtukod kag mga takus,” sulat ni Ken Abbott, nga amo ang nagpanguna sa mga trabahador gikan sa Australia, “apang nabuligan kami sang espiritu ni Jehova nga malandas ang bisan ano nga problema nga mag-utwas.”

“Sang nakita nila mismo ang pagpanghikot sang internasyonal nga paghiliutod,” siling ni Abraham Lincoln, nga katapo sang grupo gikan sa Hawaii, “ang tanan napalig-on gid.”

Paagi sa nahiusa nga panikasog sang internasyonal nga grupo sang pagtukod, ang Assembly Hall natapos sa sulod lamang sang napulo ka adlaw. Paagi sa ila pag-upod sa mga dumuluong, ang lokal nga mga manugbantala nakatuon sing mapuslanon nga mga ikasarang sa pagtukod kag nakabenepisyo man sa espirituwal. Busa, sang natapos na ang proyekto, ang  pila ka manugbantala nagpayunir kag ang iban nag-alagad sa Bethel.

Sang ulihi, ang sanga talatapan kag Assembly Hall gindedikar sang Nobiembre 20-21, 1993. Si John Barr, katapo sang Nagadumala nga Hubon, amo ang naghatag sang mga pamulongpulong para sa dedikasyon. Tuhoy sa ginabatyag sang madamo sa sining makalilipay nga okasyon, si Paul Evans nga isa ka madugay na nga misyonero nagsiling: “Ginpakamaayo kami ni Jehova sing labaw pa sa amon ginapaabot.”

ANG KAMATUORAN NAGAPABAG-O SA KABUHI

Sa tion nga matandog sang kamatuoran sang Pulong sang Dios ang tagipusuon sang mga tawo, ginapahulag sila sini nga ipahisuno ang ila kabuhi sa mataas nga mga talaksan ni Jehova. Madamo nga taga-Samoa ang nakaeksperiensia sing nagapabag-o nga gahom sang Pulong sang Dios.—Efe. 4:22-24; Heb. 4:12.

Halimbawa, si Ngongo kag Maria Kupu “nagakabuhi [anay] sa kadulom.” Sa Samoa, nagakahulugan ini sing pagpuyo bisan wala pa makasal. “Madugay na namon ginatun-an [sa Biblia] sanday Ngongo kag Maria,” paathag ni Fred Wegener, “apang wala kami nakahibalo nga wala pa gali sila makasal. Nian isa ka adlaw, sang nakakuha na sila sing sertipikasyon sa kasal ginpabugal nila ini sa amon. Wala magdugay pagkatapos sini, ginbawtismuhan sila. Bisan pa napatay na si Ngongo, nagaalagad gihapon si Maria subong regular payunir sa American Samoa.”

Ang isa pa ka hangkat nga ginaatubang sang mga bag-uhan sa Samoa amo ang pagkasagrado sang dugo. Ang mga taga-Samoa wala nagapatulo sing dugo sang mga baboy kag manok nga ila ginaluto kag ginakaon. Ini nga buhat ginadumilian sa Pulong sang Dios. (Gen. 9:4; Lev. 17:13, 14; Binu. 15:28, 29) Ang isa ka babayi sa American Samoa nakibot gid sang nakita niya sa iya mismo Biblia ang maathag nga sugo sang Dios tuhoy sini. “Bisan pa ang ila pamilya regular nga nagasimba kag nagabasa sang Biblia,” paathag ni Julie-Anne Padget, “nagakaon sia sang karne nga wala mapadugo halin pa sang gamay sia. Apang, ginsunod niya gilayon ang panuytoy sang Biblia kag namat-od nga  indi na gid magkaon sing karne nga wala mapadugo.” Sa karon, ang panindugan sang mga Saksi ni Jehova tuhoy sa pagkasagrado sang dugo nahibaluan sa bug-os nga Samoa. Dugang pa, halos tanan nga doktor sa Samoa nagatahod gid sa aton panindugan tuhoy sa pagpatughong sang dugo.

MGA PAMATAN-ON NGA NAGADAYAW SA ILA MANUNUGA

Sa Samoa, ginahanas sang mga ginikanan ang ila kabataan sa pagluto, pagpaninlo, pag-atipan sang ila talamnan sang utan, kag pagtatap sa ila mga manghod. Mahimo nga ining paghanas amo man ang isa ka rason kon ngaa temprano pa nga nakabaton sing espirituwal nga mga responsibilidad ang madamo nga kabataan sa Samoa. Kag ang iban nagpanindugan pa gani para kay Jehova bisan wala sing bulig sang ila pamilya.

Si Ane Ropati, 13 anyos sadto sang nag-untat ang iya mga ginikanan sa pagtambong sa mga miting. Regular niya nga ginatipon ang iya duha ka utod nga lalaki kag ang iya manghod nga babayi kag nagalakat sila sing walo ka kilometro pakadto sa Kingdom Hall agod magtambong sa mga miting. Sang ulihi nagpayunir sia kag nagbulig sa pagtukod sang sanga talatapan sa Siusega. “Ang mga misyonero,” sulat ni Ane, “may daku nga impluwensia sa akon kabuhi kag nakabulig sa akon nga mag-uswag sa espirituwal.” Nakilala niya sa duog sang konstruksion si Steve Gauld, isa ka boluntaryo gikan sa Australia. Nagpakasal sila kag nag-alagad subong mga international servant sa Bagatnan-Sidlangan nga Asia, Aprika, kag Rusya. Pagkatapos sini, nagbalik sila sa Samoa Bethel. Nagaalagad sila karon sa sanga sang Australia.

EDUKASYON NGA GINAPALAYAG SA KAHANGINAN

Sa sulod sang mga tinuig, ang mga Saksi ni Jehova naggamit sing nanuhaytuhay nga paagi sa pagpalapnag sing maayong  balita sang Ginharian. Ang isa ka paagi nga nangin epektibo gid amo ang pagpalayag sa estasyon sang radyo. Sugod sang Enero 1996, ang FM nga estasyon sang radyo sa Apia nag-agda sa mga Saksi ni Jehova nga magpresentar sing semanal nga programa sa radyo nga natig-uluhan “Mga Sabat sa Imo mga Pamangkot sa Biblia.”

Ining mga programa sa radyo may iskrip kag ginpresentar nanday Leva Faai‘u kag Palota Alagi gikan sa sanga sang Samoa. “Sa amon una nga programa,” paathag ni Leva, “nagpautwas si Utod Alagi sing madamo nga pamangkot, subong sang: Nag-anaw gid bala sang panahon ni Noe? Diin naghalin ang tubig? Diin na nagkadto ang tubig? Paano nakaigo sa arka ang tanan nga kasapatan? Ginsabat ko ang mga pamangkot paagi sa paggamit sang aton mga publikasyon. Pagkatapos sang programa, ginapahibalo namon ang topiko para sa masunod nga semana kag ginaagda ang mga tagpalamati nga kon may mga pamangkot pa sila, mahimo nila kontakon ang mga Saksi ni Jehova sa ila lugar. Ang iban pa nga mga pamangkot nga ginhinun-anunan sa programa amo ang: Ngaa dapat isa lang ang asawa sang mga Cristiano kay si Solomon gani madamo sing asawa? Paantuson bala sang isa ka Dios sang gugma ang mga tawo sa isa ka kalayuhon nga impierno sing walay katapusan? Ang Biblia bala naghalin sa mga tawo ukon sa Dios?”

Ining programa sa radyo nagpadayon sing kapin sa isa ka tuig kag nagpukaw sang interes sang madamo nga tawo. “Madamo nga tawo ang nagsugid sa amon nga nanamian sila sa programa kag regular sila nga nagapamati,” siling ni Ivan Thompson. “Ang iban nagsugid sa amon nga wala sila nakahibalo nga ginasabat gali sang Biblia inang makapainteres nga mga pamangkot.”

KINAHANGLAN ANG MGA KINGDOM HALL

Sang dekada 1990, ang kalabanan nga kongregasyon sa Samoa kag American Samoa nagtipon sa pribado nga mga puluy-an ukon sa mga tinukod nga human sa kahoykahoy kag kugon. “Ining mga duog tilipunan masami ginahikayan sang mga tawo,” siling ni Stuart Dougall, nga nag-alagad subong katapo  sang Komite sang Pungsod halin sang 2002 tubtob 2007. Ang 25 anyos nga Kingdom Hall sa Tafuna, American Samoa, daan na gid tan-awon. Tion na para islan ining daan nga mga tinukod.

Agod makatukod sing isa ka bag-o nga Kingdom Hall, kinahanglan ang isa ka daku nga lote. Apang mabudlay gid makakita sing daku nga lote sa sining magamay nga isla sang Tutuila. Busa, ginkadtuan sang mga utod ang isa ka kilala nga Katoliko nga babayi nga nagapanag-iya sing bakante nga lote sa Petesa, malapit sa ila daan nga Kingdom Hall. Sang nahibaluan sang babayi nga kinahanglan sang mga utod ang duta para patindugan sing balay para sa pagsimba, nagsaad sia nga hinun-anunan niya ini upod sa iya anak nga babayi, nga nagaplano nga magtukod sa sini nga lote sing isa ka bilding para sa negosyo. Nasabat ang pangamuyo sang mga utod pagligad sang tatlo ka adlaw sang ginsilingan sila sang babayi nga ibaligya niya ang lote sa ila bangod siling niya, “Dapat unahon gid ang Dios.”

Si Wallace Pedro nagsulat: “Ginhatag niya dayon sa amon ang titulo sang duta bisan wala pa namon sia mabayaran, kag nagsiling sia, ‘Nakahibalo ako nga bunayag kamo nga mga tawo kag impasan ninyo ako.’ Siempre, amo gid sina ang amon ginhimo.” Isa ka matahom nga Kingdom Hall nga mapungkuan sang 250 ka tawo kag may aircon ang gintukod sa sining lote kag gindedikar sang 2002.

Sang 1999, isa ka bag-o nga programa ang ginsugdan sang mga Saksi ni Jehova agod buligan ang mga kauturan sa imol nga mga pungsod sa pagtukod sang mga Kingdom Hall. Ang una sining mga Kingdom Hall nga gintukod sa mga isla sang Samoa sa bulig sining programa makita sa Lefaga, isa ka nabaw-ing nga minuro sa bagatnan nga baybayon sang isla sang Upolu. Sang una, ang kongregasyon sa Lefaga nga may napulo ka Saksi, nagatipon lang sa palayas sang balay sang isa ka utod. Ining palayas nga naangot sa atubangan sang iya balay naatupan sing kugon kag wala sing dingding.

Ang proyekto sa pagtukod gindumalahan ni Jack Sheedy, isa ka Australiano nga nakaalagad upod sa iya asawa nga si Co- ral, sa Tonga sa sulod sang pito ka tuig. “Kon tan-awon sa malayo,” sulat niya, “ang mga utod nga mangunguma, mangingisda, kag mga ginang sang puluy-an nga nagboluntaryo sa pagtukod, daw mga subay nga nagapakadto-pakari sa duog nga ginapatindugan.”

Sang natapos ang Kingdom Hall nga mapungkuan sang 60 ka tawo sang 2001, gindayaw ini sang mga tawo. “Ang inyo mga tilipunan matahom, disente, kag simple,” siling nila. “Tuhay gid ini sa amon mga simbahan nga puno sing dekorasyon amo nga kalaw-ay lantawon kag kahigko.” Madasig man nga nag-uswag ang kadamuon sang mga nagatambong. Sang 2004, may 205 ka tumalambong sa Memoryal sa sining bag-o nga tilipunan.

Sa ulihi nga bahin sang 2005, ining programa sang pagtukod nakahuman na sing apat ka bag-o nga Kingdom Hall kag nakakay-o sing tatlo pa sa mga isla sang Samoa. Dugang pa, ginkay-o man nila ang Sinamoga Assembly Hall sa Apia, Samoa. Kaangay sang iban nga duog nga nakabenepisyo man sa programa, mapinasalamaton gid ang mga manugbantala sa Samoa sa mahigugmaon nga pagsakdag sang ila Cristianong mga kauturan sa bilog nga kalibutan.—1 Ped. 2:17.

PAG-ATUBANG SA NAGABAG-O NGA PANAHON

Madamo nga taga-Samoa ang nagsaylo sa iban nga pungsod. Halimbawa, may daku karon nga Samoano nga mga komunidad sa Australia, New Zealand, kag Estados Unidos, ilabi na gid sa Hawaii. Sa sining mga kadutaan, may 11 ka Samoano nga kongregasyon kag 2 ka Samoano nga grupo nga ginatapuan sing kapin sa 700 ka Saksi. Ang iban nga Samoano nga manugbantala nagaalagad sa Ingles nga mga kongregasyon sa mga pungsod nga ila ginsayluhan.

Madamo sing Samoano nga Saksi ang naglakbay sa iban nga pungsod agod magbaton sing espirituwal nga paghanas kag nagbalik sa Samoa kag American Samoa agod gamiton ang ila paghanas. Halimbawa, sang dekada 1990, sanday Talalelei Leauanae, Sitivi Paleso‘o, Casey Pita, Feata Sua, Andrew Coe, kag Sio Taua nag-eskwela sa Ministerial Training School sa Australia kag  nian nagbalik sa Samoa agod sakdagon ang hilikuton sang Ginharian. Sa karon, si Andrew kag ang iya asawa nga si Fotuosamoa, nagaalagad sa Samoa Bethel. Si Sio kag ang iya asawa nga si Ese, nag-alagad sa sirkito sa madamo nga tinuig upod sa ila pamatan-on nga anak nga si El-Nathan. Si Sio nagaalagad karon subong katapo sang Komite sang Pungsod. Ang iban nga naggradwar, matutom nga nagaalagad subong mga gulang, mga payunir, ukon mga manugbantala sa ila kongregasyon.

Ano ang resulta sining maayo nga hilikuton? Sang 2008, ang 12 ka kongregasyon sa Samoa kag American Samoa nakalab-ot sa pinakamadamo nga manugbantala nga 620. Kapin sa 2,300 ka tawo ang nagtambong sa Memoryal sang 2008. Busa, may daku nga potensial sang dugang pa nga pag-uswag sa mga isla sang Samoa.

PAG-USWAG SA ORGANISASYON NI JEHOVA

Sa sulod sang mga tinuig, madamo nga bunayag sing tagipusuon sa Samoa ang nagbaton sing maayong balita sang Ginharian sang Dios. (Mat. 24:14) Kaangay sang ila nagpanakayon sadto nga mga katigulangan, nalandas nila ang madamo nga kabudlayan sa ila paglakbay sa daan nga kalibutan ni Satanas padulong sa bag-o nga espirituwal nga puluy-an sa organisasyon nga ginatuytuyan sang espiritu ni Jehova. Ang mga kabudlayan subong sang pagpamatok sang pamilya, pagpahalin sa komunidad, propaganda sang mga klero, pagdumili sang gobierno, undanon nga mga pagsulay, kag iban pa nga pagtilaw wala nagpauntat sa ila sa pag-alagad sa matuod nga Dios nga si Jehova. (1 Ped. 5:8; 1 Juan 2:14) Ano ang resulta? Yara sila karon sa malinong nga espirituwal nga paraiso!—Isa. 35:1-10; 65:13, 14, 25.

Apang, ang ila paglakbay wala pa matapos. Yara sa unahan ang ila destinasyon—isa ka dutan-on nga paraiso sa idalom sang matarong nga paggahom sang Ginharian sang Dios. (Heb. 11:16) Upod sa ila mga kauturan sa bug-os nga kalibutan, kag paagi sa pagtuytoy sang Pulong sang Dios kag sang iya gamhanan nga balaan nga espiritu, ang mga Saksi ni Jehova sa mga isla sang Samoa padayon nga nagasulong kag determinado nga lab-uton ang ila tulumuron.

[Mga Nota]

[Blurb sa pahina 77]

“Sini nga gab-i, nabatian ninyo ang mensahe sang Ginharian. Ginalauman ko gid nga mapahulag kamo sini”

[Blurb sa pahina 98]

“Masami ginapahibalo sang mga bata ang amon pag-abot sa minuro paagi sa pagsinggit sing, ‘Nagapadulong na si Armagedon!’”

[Blurb sa pahina 108]

“Ang bus pakadto sa Vava‘u wala nagakaatrasar: nagaabot lang ina kon yara na”

 [Kahon/Retrato sa pahina 69, 70]

Mga Relihion sa Samoa—Sadto kag Subong

Ang mga relihion sa dumaan nga Samoa may nanuhaytuhay nga porma. May nagasimba sa madamo nga dios, sa kinaugali, sa mga espiritu, kag sa mga katigulangan apang wala sila sing mga templo, idolo, ukon mga pari. Ang relihion nagaimpluwensia sa tanan nga bahin sang ila pagkabuhi. Nian, ngaa ang mga taga-Samoa nagbaton pa sang bag-o nga relihion sang nag-abot ang mga misyonero sang London Missionary Society (LMS) sang 1830?

Suno sa isa ka dumaan nga leyenda sa Samoa, may isa ka gamhanan nga bag-ong relihion nga magatapos sa paggahom sang daan nga mga dios. Ang mga pangulo (matai) sa Samoa nagsiling nga ang mga misyonero amo ang nagdala sining bag-o nga relihion. Si Hari Malietoa namat-od nga simbahon ang Cristianong Dios nga si Jehova, kag ginsugo niya ang iya mga sakop nga amo man sini ang himuon.

Ang mga misyonero sang Katoliko, Methodist, Mormon, kag LMS madamo sing sumulunod, kag sa karon halos tanan nga tawo sa Samoa may kaugalingon nga relihion. Ang gobierno sang Samoa may relihioso nga motto nga: “Ang Samoa gintukod sang Dios,” kag ang American Samoa naman may motto nga: “Samoa, ang Dios unaha.” Madamo man sing relihioso nga mga programa ang ginapagua sa mga estasyon sang telebisyon.

Mas mabaskog ang impluwensia sang relihion sa mga minuro. Ang mga pangulo sang minuro amo sa masami ang nagapamat-od kon ano ang mangin relihion sang mga pumuluyo. Ang pila ka pumuluyo sa minuro ginapilit pa gani nga mag-amot sing 30 porsiento sang ila kinitaan agod sakdagon ang ila mga pastor kag ang mga proyekto sang simbahan, kag ini nga lulan ginakaugtan sang madamo. May paindis-indis pa gani sa paghatag sing amot. Ginapahibalo sang pila ka simbahan kon sin-o ang nakaamot sing pinakadaku nga kantidad.

Sa madamo nga minuro, ginapauntat nila ang mga hilikuton agod hatagan sing ligwa ang adlaw-adlaw nga sa, ang 10 tubtob 15 minutos nga pangamuyo sang minuro. Ginabalabagan sang mga pamatan-on nga lalaki, nga may dala nga malaba nga lipak  ang mga dalan agod ipatuman ini nga kustombre. Ang bisan sin-o nga maglapas mahimo sabdungon, kag multahan sing mga $100 ukon magpakaon sa konsilyo sang mga gulang ukon sa minuro. May mga kaso gani nga ginabakol pa sila ukon ginapahalin sa minuro.

Isa ka bes, ang manugtatap sang sirkito nga si John Rhodes kag ang iya asawa nga si Helen nag-abot sa minuro sang Salimu, sa isla sang Savaii, pagkatapos sing isa ka makakalapoy nga paglakbay. Bangod nagsugod na ang sa, ginpahulat sila sang mga guardia sa dulunan sang minuro. Matinumanon nga naghulat ang mag-asawa nga Rhodes tubtob matapos ang sa, kag nian nagkadto sila sa ila dalayunan.

Sang nahibaluan sang mataas nga pangulo sang minuro nga naatrasar ang pag-abot nanday John kag Helen, nangayo sia sing pasaylo sa tag-iya sang balay nga ila ginadayunan. Nagsiling ang pangulo nga ang mga Saksi mga dungganon nga bisita, kag ginsugo niya ang mga guardia nga palabayon ang mag-asawa sa minuro sa bisan ano nga oras, bisan pa may sa. Ngaa naghatag sia sining pinasahi nga konsiderasyon? Bangod ang iya pamatan-on nga anak nga lalaki nga si Sio, nagatuon sa Biblia upod sa mga Saksi kag nagauswag sa espirituwal. Sa karon, si Sio Taua isa ka katapo sang Komite sang Pungsod sang Samoa.

[Retrato]

Sanday John kag Helen Rhodes

 [Kahon sa pahina 72]

Impormasyon Tuhoy sa Samoa, American Samoa, kag Tokelau

Pungsod

Ang Samoa may duha ka panguna nga isla—ang Upolu kag Savaii, nga ginaseparar sang 18 kilometros kasangkad nga dagat kag madamo sing magagmay nga isla nga ginaistaran. Ang American Samoa, nga nahamtang sa mga 100 kilometros bagatnan-sidlangan sang Samoa, may isa ka panguna nga isla, ang Tutuila, kag nalakip sa sini ang Manu‘a Islands, Swains Island, ‘Aunu‘u, kag ang wala ginapuy-an nga Rose atoll (isla sang korales nga may linaw sa tunga). Ang Tokelau may tatlo ka manubo nga atoll nga nahamtang 480 kilometros aminhan sang Samoa.

Katawhan

Kapin sa 214,000 ka tawo ang nagapuyo sa Samoa, kag mga 57,000 sa American Samoa. Ang Tokelau may mga 1,400 ka pumuluyo. Kapin sa 90 porsiento ang Polynesian, ang iban Asiano, Europeano, ukon mestiso nga Polynesian.

Lenguahe

Samoano ang panguna nga lenguahe bisan pa ang kalabanan nga tawo nagahambal sing Ingles subong ikaduha nga lenguahe. Tokelauan ang lenguahe nga ginagamit sa Tokelau. Isa ini ka lenguahe nga kaanggid sa Samoano.

Palangabuhian

Pagpanguma, turismo, pagpangisda sang tuna, kag pagproseso sang isda ang panguna nga palangitan-an.

Pagkaon

Kararuton, hilaw nga saging kag kulo nga ginat-an ang ila matag-adlaw nga pagkaon. Nalakip man sa ila pagkaon ang baboy, manok kag isda. Bugana sila sa mga prutas kaangay sang kapayas, pinya, kag paho.

Klima

Bangod nahamtang malapit sa equator, ang klima sa sining mga isla mainit kag mapaang sa bug-os nga tuig. Sa Pago Pago, sa isla sang Tutuila, sa American Samoa, nagabubo ang kapin sa 5 metros nga ulan kada tuig.

 [Kahon sa pahina 75]

“Maayo Gid Ini nga Libro”

Si Utod Harold Gill nagdala sing 3,500 ka kopya sang Samoano nga pulyeto nga Where Are the Dead? agod ipanagtag sa American Samoa. Sang ginpakita niya sa gobernador ang isa ka kopya sining pulyeto, nagpanugda ang gobernador nga ipakita ini anay ni Harold sa tanan nga relihiosong lider agod mapahibalo nila ang attorney general kon bala nagakaigo ini nga ipanagtag sa publiko. Apang, ano ayhan ang mangin reaksion sang relihiosong mga lider?

Ang klero sang London Missionary Society mainabyanon kag wala namatok. Ang mga Seventh-Day Adventist wala nabalaka sa pagahimuon ni Harold—basta indi lang niya pag-agawon ang bisan sin-o sa ila panong. Ang pari sang navy, bisan pa masakit maghambal, wala namatok. Apang, bangod sa isa ka pinasahi nga hitabo, wala na nagpakigkita si Harold sa pari sang Katoliko. Ginhatagan ni Harold sing kopya sang pulyeto ang pulis nga taga-Samoa nga nag-upod sa iya pakadto sa gobernador. Pagligad sang pila ka adlaw, ginpamangkot ni Harold ang pulis kon bala nanamian sia sa pagbasa sang pulyeto.

Nagsabat ang pulis sing kinamatis nga Ingles nga kon badbaron: “Ang akon boss [ang attorney general] nagsiling: ‘Kadto ka sa inyo [Katoliko nga] pari kag pamangkuta sia kon bala ini nga libro maayo.’ Nagkadto ako sa idalom sang kahoy kag ginbasa ang libro. Nagsiling ako sa akon kaugalingon, ‘Ini nga libro maayo gid, pero kon ipakita ko ini sa pari, magasiling gid sia, “Indi ina maayo nga libro.”’ Gani, ginsilingan ko ang akon boss, ‘Boss, ang amon pari nagsiling, “Maayo gid ini nga libro.”’”

Sang ulihi, gin-agda sang attorney general si Harold sa iya opisina. Samtang ginabukad sang attorney general ang pulyeto, ginapaathag ni Harold ang kaundan sini. Nian, ginkuha sang attorney general ang telepono kag nagtawag agod maghatag sing pahanugot nga puede na ipanagtag sa publiko ang pulyeto. Bangod sini, ang halos tanan nga pulyeto nga dala ni Harold napanagtag sa bug-os nga isla.

 [Kahon sa pahina 76]

Dumaan nga Kultura sang Samoa

Sang 1847, ginlaragway sang isa ka misyonero sang London Missionary Society nga si George Pratt ang mga taga-Samoa subong “ang labing matinahuron nga katawhan, indi lamang sa bug-os nga Polynesia, kundi basi sa bug-os nga kalibutan pa gani.” Ining dumaan nga kultura sang Samoa ginatawag nila nga faa Samoa (ang pamaagi sang Samoa)—isa ka mataas nga talaksan sang maayong pamatasan nga nagaapektar sa tanan nga bahin sang pagkabuhi sang mga taga-Samoa.

Sa ila kultura, importante gid “ang pagtahod, ukon pagsimba pa gani, sa mga ‘mas mataas’ sa ila kaugalingon,” siling sang libro nga Samoan Islands. Ini nga pagtahod makita sa ila maayo nga pamatasan, maayo nga panghambal, kag pagkamainunungon sa ila pamilya kag minuro. Para sa kalabanan sa ila, indi gid nila mahimo nga isikway ang kinabatasan kag relihion sang ila katigulangan.

Ang mga pangulo sang pamilya (matai) amo ang mga manug-amlig sini nga tradisyon, kag sila ang nagadumala sa matag-adlaw nga hilikuton sang isa ka pamilya ukon kapin pa, kag nagarepresentar sa ila sa konseho sang minuro. Ginapatuman nila sing estrikto ang mga kahimusan kag ginapakita ang ila awtoridad paagi sa pagmulta, pagbakol, ukon pagpahalin pa gani sa isa sa minuro. Halimbawa, ginmultahan sang isa ka matai ang isa ka pari sang ginsugo niya ang pamatan-on nga mga lalaki nga batuhon ang mga Saksi ni Jehova.

May 10 tubtob 50 ka matai sa isa ka minuro. Ang kalabanan sa ila ginapili sang ila mga kaparyentehan (aiga), apang ginapanubli sang pila ini nga katungdanan. Ang mga titulo estrikto nila nga ginapasunod suno sa posisyon. Ang kada minuro may panguna nga pangulo (alii), nga amo ang nagadumala sa konseho sang minuro. Ang humalambal nga pangulo (tulafale) amo ang nagatatap sa mga butang tuhoy sa seremonya. Apang, indi tanan nga matai may pulitikal ukon relihioso nga katungdanan. Ang pila sa ila nagatatap lang sa mga hilikuton sang pamilya, kaangay sang pag-alagad subong salaligan sang duta sang pamilya kag may awtoridad sa pagdesisyon kon paano gamiton inang propiedad.

 [Kahon/Retrato sa pahina 79]

“Ang Tawo ni Jehova”

SAUVAO TOETU

NATAWO 1902

NABAWTISMUHAN 1954

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Sia ang pinakauna nga nagbaton sang kamatuoran sa Faleasiu. Sang ulihi, ang iya duta ginpatindugan sang Kingdom Hall. Panugiron sang iya anak nga si Tafiga Sauvao

SANG 1952, ang pakaisa sang akon amay nga halin sa Apia nagduaw sa amon pamilya sa Faleasiu. Nagapakig-upod sia sa mga Saksi ni Jehova kag luyag niya maghinun-anon sa Biblia upod sa akon amay. Ang pila sa amon paryente sa minuro luyag man magpamati. Naghinun-anon sila sing wala untat halin sa Sabado sang aga tubtob sa Lunes sang hapon, nga nagdulog lamang sing isa ka oras agod magtulog. Ini nga mga paghinun-anon pila ka beses nga nasulit sa masunod nga apat ka semana, tubtob nagsiling sang ulihi ang akon amay: “Nasabat gid ang akon mga pamangkot. Nasapwan ko na ang kamatuoran.” Ang bayaw nga lalaki sang akon amay nga si Finau Feomaia, nagbaton man sang kamatuoran pati ang iya pamilya kag ang amon pamilya.

Nagsugod gilayon sa pagpanaksi ang akon amay. Nakibot sa sini ang amon mga paryente, kay kilala nila sia nga isa ka debotado nga Seventh-Day Adventist. Mayagutaon nila sia nga gintawag nga tawo ni Jehova. Apang isa gid ini ka daku nga kadungganan para sa akon amay! Bisan pa gamay lang sia nga tawo, maisog sia, maalam kag makahalaylo maghambal. Bangod sini, nadepensahan niya sing maayo ang iya bag-o nga pagtuluuhan. Sang ulihi, ang amon magamay nga grupo nangin ikaduha nga kongregasyon sa Samoa.

 [Kahon/Retrato sa pahina 83]

Matutom Bisan Indi Maayo ang Panglawas

FAGALIMA TUATAGALOA

NATAWO 1903

NABAWTISMUHAN 1953

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Ginpangindian niya ang kahigayunan nga mangin isa ka prominente nga matai. Nangin isa sia ka regular payunir.

BISAN pa buron ang iya panulok kag koing ang iya tiil, nag-alagad si Fagalima subong espesyal payunir sa bug-os nga Samoa sa sulod sang mga tinuig. Ang isa ka manugtatap sang sirkito nga nakaupod ni Fagalima sa pamalaybalay nakamutik nga nabasa niya sing sibu ang mga teksto bisan pa wala sia sing antipara. Ginpamangkot niya si Fagalima kon bala nag-athag na ang iya panulok. Nagsabat si Fagalima nga nadula niya ang iya antipara kag saulado niya ang iya ginkutlo nga mga teksto.

Bangod luyag gid niya makatambong sa kombension sa Fiji, isahanon nga nagtrabaho si Fagalima sa pagpanguha sing mga lubi sa malayo nga bahin sang Upolu sa sulod sang apat ka semana. Bisan pa koing ang iya tiil, nagpas-an sia sing tig-15 ka lubi kada balik niya sa lokasyon nga puede niya ini makopras. Nian, ginbaligya niya ang mga kopras kag naglakbay pakadto sa Apia agod magbakal sing tiket, apang kulang gali ang iya kuarta kay nagmahal na ang plete. Sa baylo nga magreklamo, mangampo, ukon mangayo sing bulig, nagbalik sia kag nangopras pa gid agod makatipon sing dugang nga kuarta. Ginhimo niya ini tanan agod makatambong sa kombension nga abi niya hiwaton sa duha ka lenguahe nga indi niya mahangpan. Apang, daw ano gid ang kalipay ni Fagalima sang nakaabot sia sa Fiji kag nahibaluan nga ang kalabanan nga programa sa kombension pagahiwaton gali sa iya kaugalingon nga lenguahe!

 [Kahon/Retrato sa pahina 87]

“Naluyagan Ko Gid ang Tagsa ka Adlaw”

RONALD SELLARS

NATAWO 1922

NABAWTISMUHAN 1940

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Sia kag ang iya asawa nga si Olive (Dolly), nagsaylo sa Samoa sang 1953 subong mga espesyal payunir. Naggradwar si Ron sa eskwelahan sang Gilead para sa pagmisyonero sang 1961. Nagaalagad gihapon si Ron sa American Samoa subong espesyal payunir.

SANG wala ginpahanugutan sang gobierno sang Samoa nga palawigon ang amon pagtener, nagsaylo kami ni Dolly sa American Samoa. Nagsakay kami sa barko kag nagdungka sa abandonado nga pantalan sang Pago Pago sa alas tres sang kaagahon. Kami lang nga duha ang manugbantala sa bug-os nga pungsod kag $12 lang ang unod sang amon bulsa. Sang ulihi sina nga aga, ang amay sang isa nga nagatuon anay sa Biblia nag-aman sa amon sing dalayunan. Nagtulog kami sa isa ka balay nga kurtina lamang ang dibisyon. Bisan pa luyag namon mangita sing duog nga maistaran, gin-una namon ang pagpanaksi sa tupad balay.

Pagligad sang pila ka semana, nag-arkila kami sa Fagatogo sing isa ka daku nga apartment nga nahamtang sa ibabaw sang tiendahan. Kitaon gikan diri ang tuman katahom nga Pantalan sang Pago Pago nga nangin abandonado na. Ginsilingan kami ni Utod Knorr: “Kon magkadto kamo sa mga isla sang Pasipiko, indi pirme masulhay ang inyo kahimtangan. Basi makahigda pa gani kamo sa ginhumlad nga mga karton sang literatura.” Kag amo gid sina ang natabo sa amon! Binulan pa ang nagligad kag nakabakal kami sing komportable nga katre, lamesa, kag pulungkuan. Apang walay sapayan sini, nalipay kami nga may duog kami nga matawag nga puluy-an.

Bisan pa napatay na ang akon pinalangga nga asawa sang 1985, pirme gihapon ako nagagua sa latagon. Kon balikan ko ang kapin sa 50 ka tuig nga pagpayunir kag pagmisyonero, makasiling gid ako sing sinsero nga naluyagan ko gid ang tagsa ka adlaw!

 [Retrato sa pahina 88]

“Ginpatudok Nila sa Akon ang Gugma kay Jehova”

WALLACE PEDRO

NATAWO 1935

NABAWTISMUHAN 1955

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Sia ang pinakauna nga nabawtismuhan sa American Samoa. Sia kag ang iya asawa nga si Caroline, nagpayunir kag nian nagpamilya. Nagaalagad sila karon sa Seattle, Washington, U.S.A.

SANG nagtuon ako sang Biblia kag nagsugod sa pagbantala, ginpalayas ako sa amon balay nga wala sing dala kundi ang bayo lamang nga akon ginasuksok! Sina nga gab-i, nagtulog ako sa baybay. Nangamuyo ako kay Jehova nga hatagan niya ako sing kaisog nga alagaron sia bisan ano man ang matabo.

Sang masunod nga adlaw, yara ako sa librarya sang eskwelahan kag sa wala ko ginapaabot, nagsulod si Utod Paul Evans. Sang nahisayran niya nga may problema ako, nagsiling sia, “Makadto kita sa puluy-an sang mga misyonero kag istoryahan naton ang imo problema.” Ginsapupo ako sang mga misyonero, kag sang ulihi sa sina nga tuig, nabawtismuhan ako.

Sang naggradwar na ako sa hayskul, nagpayunir ako upod sa mga misyonero. Sang ulihi, napangasawa ko ang isa ka makugi nga payunir nga taga-Canada nga si Caroline Hinsche, nga nagaalagad sadto sa Fiji. Dayon, nag-alagad kami subong mga espesyal payunir sa American Samoa.

Amat-amat nga nagbag-o ang panimuot sang akon mga ginikanan. Nagtuon sing Biblia ang akon amay antes sia napatay, kag ang akon iloy nabawtismuhan sa edad nga 72. Nagapasalamat gid ako sa halimbawa sadtong una nga mga misyonero. Ginpatudok nila sa akon ang gugma kay Jehova nga nagasakdag gihapon sa akon tubtob subong!

 [Kahon/ Mga Retrato sa pahina 91, 92]

Ang Pagbatas May Maayo nga Resulta

PAUL EVANS

NATAWO 1917

NABAWTISMUHAN 1948

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Sia kag ang iya asawa nga si Frances nag-alagad subong mga misyonero sa Samoa kag American Samoa sing kapin sa 40 ka tuig.

SANG nagsugod kami sang akon asawa sa sirkito nga hilikuton sang 1957, mabudlay ang pagsulod sa Samoa bangod indi luyag sang gobierno nga ang lokal nga mga Saksi makabaton sing bulig gikan sa gua sang pungsod. Ang mga bisita kag mga turista ginapapirma pa gani sang dokumento nga nagapangako nga indi sila mangumbertir samtang yara sila sa Samoa. Busa, sa una ko nga pagduaw sa Samoa subong manugtatap sang sirkito, ginpamangkot ko ang opisyal sang imigrasyon kon ano ang buot silingon sang pagpangumbertir. Sang daw naligban sia, namangkot ako:

“Halimbawa isa ikaw ka Katoliko nga nagaduaw sa iban nga pungsod kag nagkadto sa simbahan. Puede ka bala makapamulongpulong kon pangabayon ka nila?”

“Siempre puede mo ina himuon,” sabat niya.

“Bueno,” padayon ko, “nahibaluan mo nga ang mga Saksi ni Jehova nagaduaw sa puluy-an sang mga tawo kag nagapaambit sang mensahe sang Biblia. Kon agdahon ako abi sang akon mga abyan nga updan sila sa sining hilikuton, ginapahanugutan bala ina?”

 “OK lang ina,” sabat niya.

“Ti, ano abi kon mamangkot sa akon ang tagbalay?” siling ko. “Puede ko bala masabat?”

“Wala ako sing nakita nga problema sa sina,” siling niya.

“Ti, maayo gid. Nahibaluan ko na karon kon ano ang akon himuon,” siling ko.

Sang manughalin na ako sa pungsod pagkatapos sang madinalag-on nga pagduaw sa sirkito, ginpamangkot ko ang amo gihapon nga opisyal kon may nabatian sia nga negatibo nga report tuhoy sa amon pagduaw.

“Wala gid,” sabat niya. “Wala gid sing problema.”

“Bueno, paano ayhan kami makakuha sing permiso para sa masunod namon nga pagduaw?” pamangkot ko.

“Indi na kamo mag-aplay sa departamento sang imigrasyon,” siling niya. “Padal-an mo na lang ako sing personal nga sulat, kag pat-uron ko nga makabaton kamo sing permiso.”

Gani amo sina ang amon ginhimo sa madamo namon nga pagduaw.

Apang, ang mga opisyal nga nagbulos sa sining makatarunganon nga tawo indi mabinuligon kag wala nagpahanugot sa nagbulos nga mga manugtatap sa sirkito nga makasulod sa Samoa. Apang, ini nga sitwasyon nagbag-o sang 1974, kay ginkilala na kami ni Frances sang gobierno subong mga misyonero. Ang amon pagpailob kag pagbatas ginpakamaayo gid man sang ulihi.

[Retrato]

Sanday Frances kag Paul Evans

 [Kahon sa pahina 97]

Lenguahe sang mga Orador

Ang lenguahe sang mga taga-Samoa nagabalodbalod ang tono kag kanami pamatian. Apang, “bangod madamo sa ila mga tinaga ang daw ginsamo nga mga vowel,” siling ni Fred Wegener, “kinahanglan gid sang mga misyonero ang dalayon nga pag-ensayo (faata‘ita‘iga) kag pagpalig-on (faalaeiauina) agod makabisado ining lenguahe.”

Bahin na sang kultura sang Samoa ang malaragwayon kag mabinalaybayon nga paghambal. Ang mga pangulo (matai) kag mga orador (tulafale, humalambal nga pangulo) masami nagakutlo sa Biblia kag nagagamit sing malaragwayon nga panghambal sa pormal nga mga okasyon. Ang matinahuron nga kustombre sang mga taga-Samoa makita gid sa ila mahalungon nga paggamit sang pormal nga mga tinaga kon kinahanglanon. Ang mga taga-Samoa may matinahuron man nga lenguahe (tautala lelei) nga ginagamit kon nagapakigsugilanon tuhoy sa Dios, sa mga pangulo, sa mga tawo nga may awtoridad, kag sa mga dumuluong. Sa pihak nga bahin, may ordinaryo man sila nga lenguahe (tautala leaga) nga ginagamit sa ordinaryo nga pagpakigsugilanon ukon kon ginapatuhuyan nila ang ila kaugalingon. Isa ini ka indi tanto pormal nga panghambal.

Agod indi sila makasaklaw kon nagahinun-anon tuhoy sa gobierno kag seremonyal nga mga butang ukon kon nagapakigsugilanon tuhoy sa Biblia, ang mga taga-Samoa nagagamit sing dungganon nga mga termino. “Bangod ang ila lenguahe puno sing matinahuron nga mga tinaga,” paathag ni Geoffrey Jackson, isa ka katapo sang Nagadumala nga Hubon nga nagmisyonero anay sa Samoa, “importante gid, kon nagapanaksi, nga tawgon ang mga taga-Samoa sa dungganon nga mga termino, kag sa amo man nga tion, sundon ang ila kinabatasan nga maggamit sing ordinaryo nga mga tinaga kon nagapatuhoy sa kaugalingon.”

 [Kahon/Retrato sa pahina 99]

‘Nagbiya Kami nga Puno sing Luha’

ROBERT BOIES

NATAWO 1942

NABAWTISMUHAN 1969

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Sia kag ang iya asawa nga si Elizabeth (Betty), nangin misyonero sa mga isla sang Samoa halin sang 1978 tubtob 1986.

NATALUPANGDAN namon bisan sang una pa namon nga pag-abot nga ang mga tawo sa American Samoa nagaapresyar gid sang amon mga panikasog nga magtuon sing Samoano kag wala nila ginasapak ang amon mga sayop. Isa ka bes, gingamit ko ang Bugna 12:9 agod ipa athag ang impluwensia ni Satanas sa kalibutan. Apang, ang Samoano nga tinaga nga yawa (tiapolo) kag lemon (tipolo) daw pareho lang ang tunog. Bangod sini, ginpaathag ko nga ang “lemon” gintagbong gikan sa langit kag ginapatalang sini ang bug-os napuy-an nga duta. Kag nagsiling ako nga sa indi madugay, dugmukon kag laglagon ni Jehova inang “lemon.” Nag-utoy-utoy kadlaw ang tagbalay kag ang akon upod nga misyonero.

Isa pa ka bes, samtang nagapamalaybalay, ginpresentar ko sa isa ka babayi nga taga-Samoa ang ginsaulo ko nga presentasyon. Nahibaluan ko sang ulihi nga ang nahangpan lang gali niya sa akon presentasyon amo ang pagsambit ko sang Bugna 21:4. Bangod nabatyagan niya nga importante ang akon mensahe, nagsulod sia gilayon sa ila balay kag ginbasa ang teksto sa iya Biblia. Natandog gid ang tagipusuon sang babayi sa sina nga teksto amo nga sang ulihi nagbaton sia sing isa ka pagtuon sa Biblia. Sia kag ang iya kabataan nakasulod sa kamatuoran!

Makalilipay kay nakabisado gid man namon ang Samoano nga lenguahe kag madamo kami sing maayo nga mga eksperiensia. Amo nga sang napilitan kami nga magbalik sa Estados Unidos bangod sa indi maayo nga panglawas, nagbiya kami sa Samoa nga puno sing luha.

 [Kahon/Retrato sa pahina 101, 102]

“Nagkumpanyar ang Bug-os nga Banwa”

Ang isa sa mga lubong sa Apia nga may pinakamadamo nga nagkumpanyar amo ang lubong ni Fred Williams sang dekada 1950. Nakilal-an sia subong ang Kapitan, isa ka maisog nga tigulang kag retirado nga marinero nga nakapangasawa sang isa ka Saksi ni Jehova. Nakalayag na sia sa tanan nga kadagatan sa kalibutan, kag kilala sia sa bug-os nga Bagatnan nga Pasipiko. Ang isa sa iya madamo nga hinimuan amo ang pagluwas niya sa iya mga tripulante paagi sa paggiya sang ila lifeboat sa dagat sing linibo ka kilometro nga halos wala sing makaon pagkatapos magsangyad ang ila barko sa kabatuhan sa idalom tubig kag naglugdang.

Sang una, nagapati ang Kapitan nga ang ginahimo sang mga relihion pakitakita lamang. Apang sang ulihi, ining palainom sing whiskey kag sugarol nga marinero nagtuon sing Biblia upod kay Bill Moss, kag nangin isa ka makugi nga Saksi. Sang ginbawtismuhan ang Kapitan, halos bulag na ini kag nagahigda na lang. Apang, wala gid sia nag-untat sa pagpaambit sang iya bag-ong pagtuluuhan sa madamo nga nagbisita sa iya, lakip na ang madamo nga lider sang relihion.

Sang napatay ang Kapitan, espesipiko nga ginsambit sa iya testamento nga mga Saksi ni Jehova ang magadumala sang serbisyo sa iya lubong kag sa dagat sia ilubong. “Halos nagkumpanyar ang bug-os nga banwa,” sulat ni Girlie Moss. “Ang iya kamatayon ginwaragwag sa radyo, kag ginpapanaug sang mga kompanya sa negosyo ang ila mga bandera sa tungatunga bilang katahuran.” Wala labot sa mga Saksi, may nagkumpanyar man nga mga abogado, mga manunudlo, prominente nga mga lider sang relihion kag madamo nga negosyante.

Ang tanan namati sing maayo sa humalambal nga si Bill Moss. Paagi sa paggamit sing madamo nga teksto sa Biblia, ginpaathag niya ang paglaum sang Kapitan nga mabanhaw  sa isa ka paraiso nga duta. “Nabatyagan ko gid ang daku nga pagpalangga sa Kapitan,” siling ni Girlie, “kay ginhanda gid niya nga mapanaksihan sa iya lubong ang madamo nga mabudlay masalapuan sa pamalaybalay nga ministeryo. Nadumduman ko si Abel nga, ‘bisan pa patay na sia, nagahambal pa gihapon.’” (Heb. 11:4) “Ang Kapitan naghatag gid sing daku nga panaksi sa adlaw sang iya lubong.”

Pagkatapos sang pamulongpulong sa lubong sa balay sang Kapitan, 50 ka salakyan ang nagkadto sa pier. “Ang pantalan puno gid sing tawo,” sulat ni Girlie, “amo nga kinahanglan pa sila hawaon sang mga pulis agod makaagi kami pakadto sa sakayan. Nian, upod sa pamilya, mataas nga komisyoner, kag prominente nga mga tawo, nagsakay kami sa yati nga Aolele (Nagalupad nga Panganod) kag nagpalawod.” Sibu ang ngalan sang yati kay kinahanglan gid ni Bill manguyapot sa palo bangod ginatumbotumbo sang balod ang yati kag ginahuyop sia sang mabaskog nga hangin, ang iya bayo, kag ang mga pahina sang iya Biblia. Sa katapusan, ginbasa ni Bill ang saad sang Biblia nga ‘ihatag sang dagat ang mga patay nga yara sa sini’ kag dayon nangamuyo sia. (Bug. 20:13) Pagkatapos sini, ang naputos nga lawas sang Kapitan nga may pabug-at ginhulog sa nagaalimbukad nga tubig sang iya hinigugma nga Dagat Pasipiko. Madugay nga gin-istoryahan sang mga tawo ini nga lubong kag naghatag ini sing kahigayunan sa dugang pa nga pagpanaksi.

[Retrato]

Si “Kapitan” Fred Williams antes sang iya bawtismo

 [Kahon/Retrato sa pahina 109, 110]

“Padayon Kami nga Nagabalik”

FRED WEGENER

NATAWO 1933

NABAWTISMUHAN 1952

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Sia kag ang iya asawa nga si Shirley, nagaalagad sa Samoa Bethel. Si Fred isa ka katapo sang Komite sang Pungsod.

PAGKATAPOS sang amon kasal sang 1956, nagsaylo kami sa American Samoa halin sa Australia agod mag-alagad subong mga espesyal payunir. Ang una namon nga asaynment amo ang Lauli‘i, isa ka gamay nga minuro sa nasidlangan nga entrada sang Pantalan sang Pago Pago. Nagsaylo kami didto sa isa ka gubaon nga balay nga wala sing puertahan, bintana, kisame, ukon gripo. Sang ginkulukay-o namon ini kag puede na maistaran, may bag-o kami gilayon nga kaupod sa balay. Nag-istar kag nagpayunir upod sa amon si Wallace Pedro, isa ka pamatan-on nga ginpalayas sang iya mga ginikanan nga nagpamatok sa iya.

Pagligad sang duha ka tuig, nag-eskwela kami sa Gilead kag gin-asayn sa Tahiti subong mga misyonero. Apang, malip-ot lang ang pagtener namon didto. Wala gin-aprobahan sang gobierno ang amon aplikasyon subong mga misyonero, kag matinahuron nga ginpahibalo kami paagi sa sulat nga magbiya na kami sa masunod nga biyahe sang eroplano. Sang nakabalik kami sa American Samoa, nag-alagad kami upod kanday Paul kag Frances Evans kag Ron kag Dolly Sellars sa puluy-an sang mga misyonero sa Fagatogo, Pago Pago. Nag-imprinta ako diri sing Samoano nga Ang Lalantawan kag Ang Aton Ministeryo sa Ginharian sa daan nga mimeograph machine nga ginplastar sa lamesa nga kalan-an.  Sang 1962, gin-agda kami nga mag-asawa nga mag-alagad sa sirkito nga hilikuton. Nalakip sa amon una nga sirkito amo ang kalabanan nga bahin sang Bagatnan nga Pasipiko, lakip ang American Samoa, Cook Islands, Fiji, Kiribati, Niue, Samoa, Tonga, Tuvalu, kag Vanuatu.

Pagligad sang walo ka tuig, natawo ang amon bata nga lalaki nga si Darryl, kag nag-istar kami sa American Samoa. Nag-alagad ako subong espesyal payunir, kag si Shirley naman naghinguyang sang kalabanan niya nga tion sa pagbadbad sing mga literatura sa Biblia nga Samoano.

Sa sini nga tion, ang akon palangitan-an amo ang pag-upod sa isa ka Saksi sa pagpanalom sing mga lampirong. Isa ka bes, naguba ang motor sang iya baruto, kag nag-utaw-utaw kami sa lawod sa sulod sang apat ka adlaw. Naanod kami sing ginatos ka kilometro, nakalampuwas sa isa ka mabaskog nga unos, nalabayan sing 32 ka barko, kag diutayan lang madalasa sang isa ka de-kargo nga barko antes kami naluwas. Wala madugay, natukiban namon ni Shirley nga nagabusong naman sia, amo nga sang 1974, napilitan kami nga magbalik sa Australia, diin natawo ang amon bata nga babayi nga si Tamari.

Sang masunod nga mga tuig, pirme namon ginahunahuna nga magbalik sa amon ginapakabahandi nga asaynment, ang pagmisyonero. Daw ano gid ang amon kalipay sang gin-agda kami nga magbalik sa Samoa sang 1995 upod sa amon bata nga si Tamari agod mag-alagad sa Bethel. Pagligad sang isa ka tuig, gin-agda kami nga mag-asawa nga magbalik liwat sa sirkito nga hilikuton pagligad sang 26 ka tuig! Makalilipay gid nga makita liwat ang madamo nga matutom nga mga kauturan nga nagaalagad sing madugay na nga tinuig nga nakaupod anay namon sa Samoa, American Samoa, kag Tonga!—3 Juan 4.

Sa karon, nagaalagad kami ni Shirley upod kay Tamari kag sa iya bana nga si Hideyuki Motoi, sa Samoa Bethel. Nalipay gid kami nga padayon kami nga nagabalik!

 [Kahon/Retrato sa pahina 113, 114]

‘Ginasabat ni Jehova ang Akon mga Pangamuyo’

FAIGAAI TU

NATAWO 1932

NABAWTISMUHAN 1964

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nagpayunir sia sa isla sang Upolu kag Savaii sugod sang 1965 tubtob 1980. Nagapuyo sia karon sa Savaii.

NATAWO ako nga koing. Ang akon dapadapa nagakulo pakadto sa akon tikod, amo nga nabudlayan gid ako sa paglakat.

Sang una ko nga nabatian ang kamatuoran, nagtudok gid ini sa akon tagipusuon. Luyag ko magtambong sa mga miting sang kongregasyon, apang ang paglakat sa matig-a kag batuhon nga dalan agod makatambong daw imposible para sa akon. Sang ulihi, natun-an ko ang pamaagi kon paano makahimo sang akon kaugalingon nga sapatos halin sa goma nga tsinelas. Bangod sini, mas mahapos na para sa akon ang paglakat.

Nagpayunir ako gilayon sa tapos ako mabawtismuhan. Nian, pagligad sang siam ka tuig nga pagpayunir sa isla sang Upolu, nagsaylo ako upod sa akon magulang nga babayi kag sa iya bana sa Savaii, kay nagakinahanglan diri sing mga manugbantala sang Ginharian. Nag-espesyal payunir ako diri upod sa akon hinablos nga si Kumi Falema‘a.

Naglakbay kami ni Kumi sakay sa bus kada semana halin sa Faga pakadto sa Lata, isa ka gamay nga minuro sa katundan nga baybayon sang Savaii. Pagkatapos makahiwat sing pagtuon sa Biblia sa isa ka babayi sa Lata, nagalakat kami sing  walo ka kilometro pakadto sa minuro sang Taga agod tun-an ang isa pa ka babayi. Nagapaligad kami sing gab-i sa balay sining babayi upod sa iya pamilya, nian sa aga, nagabalik naman kami sa Faga sakay sa bus. Ini nga rutina nagpadayon sing mga duha ka tuig. Sing makalilipay, ining duha ka babayi kag ang ila pamilya nangin aktibo nga mga Saksi sang ulihi.

Sang nagbiya sa Savaii ang akon mga paryente, nagpabilin ako agod maatipan ang gamay nga grupo sang mga utod nga babayi kag mga interesado sa Faga. Ako ang nagdumala sang semanal nga Pagtinuon sa Ang Lalantawan kag Pagtinuon sang Kongregasyon sa Libro kag nagpanguna sa mga utod nga babayi sa pamalaybalay. Makaisa kada bulan, may isa ka gulang halin sa Apia nga nagalakbay agod magdumala sang amon mga miting kon Domingo. Bangod ginadumilian kami sang pangulo sang minuro nga magkanta sing mga ambahanon sang Ginharian sa amon mga miting, ginabasa na lang namon ini sing mabaskog. Lima ka tuig sang ulihi, ang mag-asawa nga misyonero nga sanday Leva kag Tenisia Faai‘u nag-abot halin sa New Zealand agod magbulig sa amon gamay nga grupo. Sang ulihi may iban man nga nag-alabot. Sa karon, may duha na ka mainuswagon nga kongregasyon sa Savaii, isa sa Faga kag ang isa sa Taga.

Bisan pa wala ako nakapamana, nanamian ako sa mga bata kag suod ako sa ila. May mga bata pa gani nga nag-istar upod sa akon sang una. Kada makita ko ang akon espirituwal nga “kabataan” nga nagauswag kag nagapanindugan para kay Jehova, daku gid ang akon kalipay.

Karon, tigulang na ako kag indi na makalakat agod mamalaybalay. Nagadumala na lang ako sing mga pagtuon sa Biblia sa akon balay kag nagapanaksi sa mga tawo nga masugilanon ko sa ospital. Walay sapayan sini, nasubuan gid ako bangod sang akon mga limitasyon, amo nga nagpangamuyo ako kay Jehova nga buligan ako nga makahimo sing kapin pa. Nian, ang mga misyonero sa amon kongregasyon nagtudlo sa akon kon paano magpanaksi paagi sa telepono. Kon balikan ko ang nagligad, makita ko nga ginasabat gid ni Jehova ang akon mga pangamuyo.

 [Kahon/Diagram sa pahina 118]

Kahapon, Subong, kag Buas

Ang oras sa Samoa kag Tonga pareho lang, apang ang petsa sa Tonga abanse sing isa ka adlaw! Ngaa? Bangod ang Samoa kag Tonga ginaseparar sang international date lineI—ang Tonga sa katundan kag ang Samoa sa sidlangan. Gani, bisan pa lapitanay lang sila, ang Tonga amo ang isa sa una nga mga pungsod nga nagasaulog sang Memoryal sang kamatayon ni Cristo, samtang ang Samoa naman amo ang isa sa pinakaulihi.

[Diagram]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

\

\

\

\

\ SAMOA

| 7:00 s.g.

| Mierkoles

|

|

|

|

|

TONGA |

7:00 s.g. | SOUTH PACIFIC OCEAN

Huebes |

|

|

International | Date Line

|

| NIUE

|

|

|

|

|

|

|

|

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 123, 124]

Isa ka Badbad sang Biblia nga Nagapadungog sa Ngalan sang Dios

Sang 1884, ang mga misyonero sang Cristiandad nagbalhag sang Biblia sa Samoano nga lenguahe. Ining Biblia naggamit sang ngalan nga Jehova sa bug-os nga Hebreo nga Kasulatan. Ang pinalip-ot nga ngalan sang Dios makita man sing apat ka beses sa Cristianong Griegong Kasulatan subong Aleluia, nga nagakahulugan sing ‘Dayawa si Jah.’ (Bug. 19:1-6) Apang sang 1969, ang ginrebisar nga edisyon sining badbad nagdula na sang ngalan nga Jehova sa tanan nga bersikulo luwas lamang sa isa nga wala natalupangdan sang mga manugbadbad! (Ex. 33:14) Gindula man sang mga opisyal sang simbahan ang ngalan sang Dios sa ila mga libro sang ambahanon kag ginpalas-ay ang mga miembro sang simbahan sa paggamit sang ngalan ni Jehova.

Apang sang Nobiembre 2007, ang mga mahigugmaon sa Biblia sa Samoa nalipay sa pagbaton sang Bag-ong Kalibutan nga Badbad Sang Cristianong Griegong Kasulatan sa Samoano nga lenguahe. Ining sibu, kag mahapos hangpon nga badbad nagpasag-uli sang ngalan sang Dios sa inspirado nga Biblia. Si Geoffrey Jackson, isa ka misyonero anay sa Samoa nga katapo na karon sang Nagadumala nga Hubon, amo ang nagpagua sining bag-o nga edisyon sa isa ka kombension nga ginhiwat sa Apia, Samoa.

Ining pagpagua sang Biblia ginpakita sa telebisyon kag nagpainteres gid sa publiko. May pila pa gani ka indibiduwal nga nagtawag sa Samoa Bethel agod mangabay sing kopya sining badbad. Ang isa ka mataas nga opisyal sang gobierno nangabay sing napulo ka kopya agod  ihatag niya sa iya mga kaupod. Ang isa ka prinsipal sang eskwelahan nangabay sing lima ka kopya agod ihatag niya sa iya pinakamaayo nga mga estudyante sa pagsira sang klase.

Maayo ang komento sang madamo nga tawo sa mahalungon nga pagbadbad sining bag-o nga Biblia, nga nagahatag sing madalom nga paghangop sa kahulugan sang orihinal nga sinulatan. Ang Bag-ong Kalibutan nga Badbad nagpahanumdom liwat sa mga taga-Samoa sang importansia sang paggamit sang ngalan sang Dios. Si Finau Finau, isa ka espesyal payunir sa Vailele, Upolu, naggamit sang modelo nga pangamuyo ni Jesus agod buligan ang isa ka babayi nga mahangpan ini nga punto.

Pagkatapos niya mabasa ang Mateo 6:9, namangkot si Finau, “Sa banta mo, kay sin-o ngalan ang dapat pakabalaanon?”

“Ang ngalan sang Ginuo,” sabat niya.

“Apang siling sang 1 Corinto 8:5 may madamo nga ‘mga dios’ kag madamo nga ‘mga ginuo,’” pangatarungan ni Finau. “Paano nga Ginuo ang ngalan sang Dios kay madamo sing butig nga mga dios nga may amo man sina nga ngalan?”

Nian, ginpakita ni Finau sa babayi ang ngalan nga Jehova kag ginpaathag nga gindula sang Cristiandad inang ngalan sa ila mga badbad sang Biblia. Bilang pagpadaku sang iya punto, nagdugang pa sia: “Ano ang batyagon mo kon luyag dulaon ukon bag-uhon sang isa ka tawo ang ngalan sang pangulo (matai) sang inyo pamilya?”

“Maakig gid kami,” siling sang babayi.

“Husto ka,” sabat ni Finau, “kag amo gid sina ang ginabatyag ni Jehova sa mga luyag magdula sang iya ngalan sa iya Pulong.”

[Retrato]

Ang Samoano nga “Bag-ong Kalibutan nga Badbad Sang Cristianong Griegong Kasulatan”

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 126, 127]

“Ginpakamaayo Ako ni Jehova sing Isa ka Gatos ka Pilo”

LUMEPA YOUNG

NATAWO 1950

NABAWTISMUHAN 1989

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Ining anak sang anay primer ministro nagaalagad subong regular payunir sa Apia.

GINPADAKU ako sa isla sang Savaii subong anak sang madinalag-on nga negosyante kag pulitiko. Bangod ang akon amay nagapanag-iya sing malapad nga plantasyon sang kakaw, gintawag sia sang mga pamantalaan sa Samoa subong Cocoa Baron, kag nag-alagad sia sa Samoa subong primer ministro sa sulod sang pila ka tuig.

Isa ako sa 11 ka kabataan. Ang akon amay indi tanto relihioso nga tawo, apang gintudluan kami sang amon iloy sing sadsaran nga mga panudlo sa Biblia. Sang napatay sia, nahidlaw gid ako sa iya. Gani, sang ang isa ka utod nga misyonera nga si Judy nagpanaksi sa akon tuhoy sa pagkabanhaw, nalipay gid ako kay makita ko pa gali liwat ang akon iloy!

Madamo ako sing ginpamangkot kay Judy, kag ginsabat niya ini tanan paagi sa Biblia. Wala madugay nagtuon kami sa Biblia. Sang ulihi, nagtambong na ako sa miting sang mga Saksi.

Sa umpisa, ang akon bana nga si Steve, nga isa ka prominente nga deakono sa simbahan sang amon minuro, nagpamatok sa akon pagtuon. Gindala niya ako sa pila ka klero para kumbinsihon ako nga indi na magtambong sa miting sang mga Saksi. Apang, wala ko ginsunod ang ila laygay. Masunod, gindala niya ako sa akon amay. Ang akon amay nagpanugda lang nga sa iban lang nga lugar ako magtuon sa baylo nga sa amon balay. Ginyaguta ako sang akon mga utod bangod gin-islan ko ang akon relihion. Apang, indi ako mag-untat sa pagtuon sing kamatuoran sang Biblia.

 Sang nangin kalipikado na ako nga mangin isa ka manugbantala sang Ginharian, ang una nga balay nga akon ginduaw amo ang balay sang isa sa mga gabinete sang akon amay. Pirme sia anay nagakadto sa amon balay agod magtambong sa ila pulitikal nga mga miting kag kilala gid niya ako. Ginkulbaan gid ako amo nga nanago ako sa likod sang akon kaupod! Nakibot ang mga tawo sang makita nila ako nga nagabantala kag nagapamangkot sila sa akon, “Ti, ano ang siling sang amay mo?” Apang, ang akon amay isa ka makatarunganon nga tawo kag ginadepensahan niya ang akon bag-ong pagtuluuhan. Isa pa, nalipay sia sa pagbasa sang Lalantawan kag Magmata! nga mga magasin.

Sang ulihi, nalandas ko ang kahadlok sa tawo kag nangin isa ako ka regular payunir. Nalipay ako sa pagdumala sing mga pagtuon sa Biblia, kag may nalista ako nga 50 ka tawo nga potensial nga mga estudyante sa Biblia kon may bakante sa akon iskedyul. Apang, ang nagahatag sa akon sing pinakadaku nga kalipay amo nga matudluan ko ang akon apat ka kabataan sing kamatuoran. Ang akon bata nga babayi nga si Fotuosamoa kag ang akon anak nga lalaki nga si Stephen kag ang ila tiayon nga sanday Andrew kag Ana, nagaalagad na karon sa Samoa Bethel. Nabuligan ko man ang akon manghod nga babayi nga si Manu nga batunon ang kamatuoran. Bisan gani ang akon bana nga si Steve, nga sang una nagapamatok sa akon, nagatuon na karon sa Biblia kag nagatambong sa mga miting. Sa pagkamatuod, ginpakamaayo ako ni Jehova sing isa ka gatos ka pilo.

[Mga Retrato]

Sa wala: Sanday Fotuosamoa kag Andrew Coe; sa tuo: Sanday Ana kag Stephen Young

 [Kahon/Retrato sa pahina 129, 130]

Ano ang Pilion Ko—si Jehova Ukon Mangin Propesyonal nga Humalampang sang Golf?

LUSI LAFAITELE

NATAWO 1938

NABAWTISMUHAN 1960

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nagdesisyon sia nga magpayunir sa baylo nga mangin propesyonal nga humalampang sang golf.

DISIOTSO anyos ako sadto sang nahibaluan ko nga ang isa ka pamilya sa tabok sang dalan nagbuylog sa relihion nga ginatawag mga Saksi ni Jehova. Bangod sa pagkamausisaon, ginkadtuan ko ang ila amay nga si Siemu Taase, agod pamangkuton kon ngaa ginagamit nila ang ngalan sang Dios nga Jehova. Nagdayaw ako sa iya maayo nga pamatasan kag Makasulatanhon nga pangatarungan amo nga gin-tun-an niya ako sa Biblia kag nagsugod ako sa pagtambong sa mga miting. Sang nahibaluan sang akon amay ang akon ginahimo, ginpahog niya ako. Nakitluoy ako sa iya nga tugutan ako nga magtambong sa mga miting, apang nag-insister gid sia nga untatan ko na ang pagpakig-angot sa mga Saksi ni Jehova. Apang, nakibot gid ako sang nagbag-o ang iya hunahuna sang masunod nga adlaw. Ginsugiran ako sang akon tiya sang ulihi, “Samtang nagakatulog ka, nagasige ka hibi sing ‘Jehova, palihug buligi ako!’” Mahimo nga ginadaman ako samtang nagakatulog. Nalipay ako nga ang akon paghibi nagpahumok sa tagipusuon sang akon amay.

Yara man sa tabok sang amon balay ang nagaisahanon nga halampangan sang golf sa Samoa, diin naga-sideline ako paagi sa pagpangita kag pagbaligya sing nadula nga mga bola sang golf. Sang ulihi, nangin caddie (manugbitbit sang gamit) ako ni King Malietoa, nga amo sadto ang pangulo sang Estado sang Samoa. Naghunahuna ang hari nga may potensial ako nga mangin maayo nga humalampang sang golf kag ginhatag niya sa akon ang iya daan nga mga gamit para sa golf. Ginpangabay man niya ang duha ka negosyante nga isponsoran ako agod mangin  propesyonal nga humalampang sang golf. Nagapati sia nga ang akon abilidad sa golf “magapabantog sa Samoa.” Nakunyag gid ako! Apang wala madugay, ang golf nakatublag na sa akon pag-alagad kay Jehova, kag ginkonsiensia ako.

Labi na gid nga kinahanglan ko na nga magdesisyon sang nagdaug ako sa Samoan Open Golf Championship nga ginpasakupan sang mga propesyonal nga mga humalampang gikan sa nagkalainlain nga bahin sang kalibutan. Nalipay gid ang hari kag luyag niya nga masugilanon ko ang isa ka bantog nga Amerikano nga humalampang sang golf sa awarding kag panyapon sina nga gab-i. Apang, indi ako mapahamtang kag nagsiling sa akon kaugalingon: ‘Amo na ini ang tion nga kinahanglan ka magdesisyon. Ano ang pilion mo, golf ukon si Jehova?’ Sina nga gab-i, nagkadto ako sa rehearsal sang sirkito nga asambleya sa baylo nga magkadto sa awarding.

Subong sang ginpaabot ko, naakig gid ang hari. Sang ginkomprontar ako sang akon amay, madugay kami nga nagsugilanunay kag ginpaathag ko sa iya halin sa Biblia kon ngaa importante para sa akon nga alagaron si Jehova. Nakibot ako sang naghibi sia. Pagkatapos ginhambalan niya ako: “Sang lima ka pa lang ka tuig, nagmasakit ka sing malubha kag abi namon patay ka na. Sang ginatunton ka na namon sa imo lulubngan ginkagat sang buyog ang imo guya. Maayo lang kay nagtiyabaw ka dayon! Nagapati ako karon nga naluwas ka agod mangin isa ka saksi para kay Jehova nga Dios.” Sugod sadto, wala na sia nagpamatok sa akon.

Sang nagsaylo ako sa New Zealand, nagregular payunir ako sa sulod sang napulo ka tuig, nian nangin espesyal payunir. Ginpangasawa ko si Robyn, nga isa man ka espesyal payunir kag sang tatlo na ang amon bata, nagsaylo kami sa Australia. Sang masunod nga 30 ka tuig, nagtrabaho ako sing bug-os tion agod suportahan ang akon pamilya. Subong man, madamo kami sing paryente nga nabuligan sa kamatuoran. Masami ako nagapangamuyo kay Jehova nga buligan niya ako nga makapayunir liwat. Daw ano gid ang akon kalipay sang nalab-ot ko inang tulumuron sang nagretiro ako sa akon sekular nga trabaho sang 2004. Nalipay gid ako kay ginpili ko nga alagaron si Jehova sa baylo nga mangin propesyonal nga humalampang sang golf!

 [Kahon/Retrato sa pahina 135]

Maayo nga Resulta sang Paghanas sang mga Ginikanan

PANAPA LUI

NATAWO 1967

NABAWTISMUHAN 1985

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Sia kag ang iya asawa nga si Mareta, mga espesyal payunir sa Samoa.

SANG ginpaenrol namon ang amon anak nga lalaki nga si Sopa sa elementarya, ginhatagan ko ang prinsipal sing kopya sang brosyur nga Jehovah’s Witnesses and Education, kag ginpaathag sa iya ang amon panindugan sa relihioso kag nasyonalistiko nga mga hilikuton.

Apang, pagkasunod nga adlaw, ginsugiran kami ni Sopa nga gingisi sang prinsipal ang brosyur sa atubangan sang nagtipon nga mga kabataan kag mga manunudlo, kag ginpilit ang mga bata nga Saksi nga magkanta sing isa ka relihiosong ambahanon. Sang nangindi sila, ginpatindog niya sila sa atubangan sang nagtipon nga kadam-an kag ginpilit nga magkanta sing isa ka ambahanon sang ila relihion. Abi niya mahadlok ang mga kabataan kag magtuman na lang sa iya. Apang, ginsilingan ni Sopa ang mga bata nga Saksi, “Makanta kita sing ‘Salamat, Jehova,’” kag ginpangunahan niya ang mga bata sa pagkanta.

Nagdayaw gid ang prinsipal kag ginhatagan si Sopa sing komendasyon bangod sa iya kaisog. Sia kag ang pila ka manunudlo nagpakita sang ulihi sing interes sa kamatuoran. Kada magkit-anay kami sining prinsipal, pirme niya ginapamangkot kon kamusta na si Sopa, kag nagapalab-ot sia sang iya panamyaw. Si Sopa padayon nga nag-uswag sa espirituwal kag nabawtismuhan sang 2005.

 [Kahon/Retrato sa pahina 138, 139]

“Indi Malayo ang Amon Lalakton Pakadto sa mga Miting”

VALU LOTONUU

NATAWO 1949

NABAWTISMUHAN 1995

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Sia kag ang iya anom ka kabataan nagalatas sa mga kabukiran sing 22 kilometros agod makatambong sa mga miting.

SANG ang mga Saksi ni Jehova nagduaw sa amon puluy-an sa Lefaga sang 1993, nagbaton ako sing isa ka pagtuon sa Biblia. Wala madugay, kami sang akon kabataan nagsugod na sa pagtambong sa Cristianong mga miting sa Faleasiu, nga nahamtang sa pihak nga bahin sang isla nga 22 kilometros ang kalayuon.

Kon midweek, ginasugat ko sing temprano ang mga bata sa eskwelahan. Ginpahog sang pila ka manunudlo ang kabataan nga pahalinon sa eskwelahan, apang nagbag-o ang ila pagtamod sang ginpaathag ko nga importante katama para sa amon espirituwalidad ang pagtambong sa mga miting. Ginadala na sang mga bata ang ila bayo, Biblia, libro sang ambahanon, kag publikasyon nga pagatun-an sa isa ka bag nga plastik. Kon may maglabay nga bus, ginapasakay nila kami apang malaka lang ini nagakatabo. Masami nga nagalakat kami sing 22 kilometros.

Pag-abot namon sa Kingdom Hall sang Faleasiu, ginaabiabi kami sang mga kauturan kag ginapakaon. Ginapagamit man nila kami sing banyo agod makapaligo kag makailis para sa miting. Pagkatapos sang miting, nagalakat naman kami pauli. Paglab-ot namon sa mataas nga pukatod nga nagatunga sa isla,  nagapundo kami anay para makapiyongpiyong ang mga bata. Nagapabilin ako nga nagabantay kay basi may maglabay nga salakyan nga magpasakay sa amon pauli. Sa masami, tungang gab-i na kami nagaabot sa balay. Pag-abot sang alas singko sang aga, nagabangon naman ako para makasakay sa una nga bus pabalik sa Faleasiu para magbantala didto.

Isa ka bes, ginpatawag ako sa pagtililipon sang mga matai nga gindumalahan sang mataas nga pangulo sang minuro. Ginpamangkot nila ako kon ngaa nagalakbay pa ako sa Faleasiu kay may simbahan man sa amon minuro nga gintukod mismo sang akon lolo. Ginmanduan nila ako nga indi na magtambong sa mga miting sa Faleasiu. Apang, wala sing makapugong sa akon sa pagtambong sa mga miting. Determinado ako nga tumanon ang Dios sa baylo sang mga tawo.—Binu. 5:29.

Wala madugay, labi nga naglala ang kahimtangan. Sang wala ako nagtambong sa toonai (isa ka piesta sa Domingo nga ginatambungan sang mga ministro sang simbahan, deakono, kag matai sang minuro) ginpabayad ako sang konseho sang multa nga lima ka dalagku nga baboy. Daku ini nga kabug-atan sa akon sa pinansial kay nagasolo ako nga iloy sang anom ka kabataan. Walay sapayan sini, nabayaran ko gid man ang multa nga mga baboy halin sa akon baboyan. Apang sang ulihi, gintahod sang mga taga-minuro ang amon malig-on nga panindugan kag wala na sila namatok sa amon.

Mga pila man ka tuig ang akon pagpangabudlay sa pagtambong sa mga miting. Apang takus gid ini. Ang tanan ko nga bata nangin aktibo nga mga Saksi, kag ang isa sa ila nangin ministeryal nga alagad.

Nagalakat kami gihapon sang akon mga anak pakadto sa miting. Apang indi na 22 kilometros kundi sa tabok lang sang dalan, kay sang 2001, isa ka matahom nga bag-ong Kingdom Hall ang gintukod mismo sa amon minuro. Karon, nagatipon sa sini ang isa ka nagauswag nga kongregasyon. Gani, bisan karon, indi malayo ang amon lalakton pakadto sa mga miting!

 [Chart/Graph sa pahina 132]

IMPORTANTE NGA MGA HITABO—Samoa

1930

1931 Ang maayong balita nakalab-ot sa Samoa.

1940

1940 Ginpanagtag ni Harold Gill ang pulyeto nga Where Are the Dead? ang pinakauna nga Samoano nga publikasyon.

1950

1953 Natukod ang una nga kongregasyon sa Apia.

1955 Nag-abot ang mga misyonero sang Gilead sa American Samoa.

1955 Ang The New World Society in Action ginpasalida sa bug-os nga American Samoa.

1957 Ginhiwat ang pinakauna nga sirkito nga asambleya sa American Samoa.

1958 Nagsugod ang pagbadbad sang Ang Lalantawan sa Samoano nga lenguahe.

1959 Ginhiwat ang pinakauna nga sirkito nga asambleya sa Western Samoa.

1960

 1970

1974 Nag-abot ang mga misyonero sa Samoa. Nabuksan ang hilikuton sa Tokelau.

1980

1984 Gintukod ang sanga talatapan sa puluy-an sang mga misyonero sa Sinamoga, Apia.

1990

1991 Ginhapay sang Bagyo Val ang mga isla.

1993 Ang Samoano nga Lalantawan ginbalhag sing dungan sa Ingles nga edisyon. Gindedikar ang bag-o nga Puluy-an Bethel kag Assembly Hall.

1996 Ang semanal nga programa sa radyo nga “Mga Sabat sa Imo mga Pamangkot sa Biblia” ginpresentar sa FM nga radyo.

1999 Ginpadasig ang pagtukod sang mga Kingdom Hall.

200

2007 Ginpagua ang Samoano nga Bag-ong Kalibutan nga Badbad Sang Cristianong Griegong Kasulatan.

2010

[Graph]

(Tan-awa ang publikasyon)

Kabug-usan nga manugbantala

Kabug-usan nga payunir

700

400

100

1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

[Retrato]

Sanday Frances kag Paul Evans

 [Mapa sa pahina 73]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

HAWAII

AUSTRALIA

NEW ZEALAND

TOKELAU

Swains Island

SAMOA

AMERICAN SAMOA

Manu‘a Islands

Rose Atoll

SOUTH PACIFIC OCEAN

NIUE

International Date Line Mierkoles

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

Huebes

TONGA

AMERICAN SAMOA

Tutuila

PAGO PAGO

Petesa

Tafuna

Fagatogo

Lauli‘i

‘Aunu‘u

SAMOA

Savaii

Aopo

Lata

Taga

Faga

Salimu

Fogapoa

Upolu

APIA

Faleasiu

Siusega

Vailele

Lefaga

Vava‘u

APIA

Vaiala

Faatoia

Sinamoga

 [Bug-os pahina nga retrato sa pahina 66]

[Retrato sa pahina 74]

Sanday Pele kag Ailua Fuaiupolu amo ang una nga mga taga-Samoa nga nagdedikar sang ila kabuhi kay Jehova

[Retrato sa pahina 81]

Sanday Ron kag Dolly Sellars nagsaylo sa Samoa sang 1953 agod mag-alagad sa lugar diin mas daku ang kinahanglanon

[Retrato sa pahina 84]

Sanday Richard kag Gloria Jenkins sa adlaw sang ila kasal sang Enero 1955

[Retrato sa pahina 85]

Sanday Girlie kag Bill Moss sang nagapakadto sila sa Samoa

[Retrato sa pahina 95]

Isa ka kinaandan nga balay sa Samoa

[Retrato sa pahina 100]

Ining Kingdom Hall nga gintukod sa Apia amo ang pinakauna nga Kingdom Hall sa Samoa

[Retrato sa pahina 107]

Ang Kingdom Hall sadto sa Tafuna, American Samoa

[Retrato sa pahina 115]

Si Metusela Neru

[Retrato sa pahina 116]

Si Saumalu Taua’anae

[Retrato sa pahina 131]

Si Ane Ropati (Gauld na karon) nagpanindugan para kay Jehova sang bata pa sia

 [Mga Retrato sa pahina 141]

Ang Talatapan kag Bethel sa Samoa

Komite sang Pungsod sang Samoa: Si Hideyuki Motoi, si Fred Wegener, si Sio Taua, kag si Leva Faai‘u