Skip to content

Skip to table of contents

Guba Bona Tanobada Gaudia ese Mauri Diravana Idia Hahedinaraia

Guba Bona Tanobada Gaudia ese Mauri Diravana Idia Hahedinaraia

“Iehova, aiemai Dirava e, oi be hegeregere momokani, hairai, . . . oi abia totona, badina oi ese gau ibounai oi havaraia.”—APOK. 4:11.

1. Dahaka ita karaia diba eda abidadama ia goada noho totona?

 MOMO idia gwau idia be edia matana amo idia itaia gaudia sibona idia abidadama henia. Danu, Baibel ia gwau, “tau ta ese nega ta Dirava ia itaia lasi.” (Ioa. 1:18) Dirava ita itaia diba lasi dainai, edena dala ai taunimanima ita durua diba Iehova idia abidadama henia totona? Bona dahaka ita karaia diba eda abidadama, Iehova, “ita itaia diba lasi Diravana” dekenai ia goada noho totona? (Kol. 1:15) Iehova ena sivarai momokani idia hunia hahediba hereva koikoidia ita lalopararalaia guna be namo. Bena “Dirava ena diba ida idia hegeregere lasi lalohadai kereredia” be Baibel amo ita koua diba.—2 Kor. 10:4, 5.

2, 3. Dirava ena sivarai momokani idia hunia hahediba hereva koikoidia rua be dahaka?

2 Unai bamona hahediba hereva koikoina ta be evolusen lalohadaina. Evolusen lalohadaina ese Baibel ena hereva ia hakoikoia, bona taunimanima dekenai helaro ia henia lasi. Evolusen lalohadaina idia abia dae taudia idia gwau, mauri be ia vara kava. Unai ese ia hahedinaraia taunimanima edia mauri be anina lasi.

3 To, Kerisendom taudia haida (fundamentalists) be hahediba hereva koikoina ma ta creationism idia abia dae. Idia gwau iunives, bona tanobada ai mauri gaudia ibounai be lagani tausen haida sibona lalonai idia vara. Reana idia be Baibel idia laloa bada, to idia gwau Dirava ese dina 6—edia daudau be hora 24 sibona—lalonai gau iboudiai ia havaraia. Idia be saiens taudia ese idia hamomokania gaudia idia abia dae lasi. Unai dainai, idia gwau Baibel ena hereva be koikoi bona maoro lasi. Idia be aposetolo edia negai idia noho taudia haida bamona, edia tomadiho karadia idia goadalaia, to “diba maoromaoro hegeregerena idia karaia lasi.” (Roma 10:2) Edena dala ai Baibel ita gaukaralaia diba “goada momokani gaudia” hegeregere, evolusen bona unai bamona hahediba hereva koikoidia ita koua totona? a Unai ita karaia diba, bema Baibel amo diba maorona ita abia noho.

HAMOMOKANIA GAUDIA BONA LALOA MAOROMAORO KARANA

4. Dahaka gaudia dainai Iehova ita abidadama henia?

4 Baibel ese ita ia hadibaia “diba” be dava bada kohuna bamona do ita laloa bada. (Aon. 10:14) Iehova ia ura hamomokania gaudia bona laloa maoromaoro karana amo iseda abidadama ia dekenai ita hagoadaia. Ia ura lasi taunimanima edia lalohadai o dubu taudia edia sene karadia dainai, Ia ita abidadama henia. (Heberu 11:1 duahia.) Eda abidadama Dirava dekenai ia goada totona, namona be ita abia dae momokani Iehova ia noho. (Heberu 11:6 duahia.) Ita ese eda “darana” ita gaukaralaia bona hamomokania gaudia ita stadilaia namonamo dainai, unai ita abia dae.—Roma 12:1.

5. Dahaka dainai ita abia dae diba Dirava ia noho?

5 Aposetolo Paulo ese ia hahedinaraia, ena be Dirava ita itaia diba lasi, to ita abia dae diba ia noho. Ia gwau: “Ena be Dirava be ta ese ia itaia diba lasi, to gau ibounai ia havaraia negana amo ema bona hari, taunimanima ese iena siahu bona iena kara idauidau idia lalopararalaia diba. Bona ia karaia gaudia amo unai idia lalopararalaia, danu idia diba iena siahu be ia doko diba lasi bona momokani ia be Dirava.” (Roma 1:20) Edena dala ai Dirava ia noho lasi lalohadaina ia abidadama henia tauna oi durua diba, Paulo ena hereva ia abia dae totona? Iseda Havaraia Tauna ena siahu bona aonega idia hamomokania gaudia oi hahedinaraia diba. Unai gaudia haida be henunai do ita herevalaia.

DIRAVA ENA SIAHU IDIA HAMOMOKANIA GAUDIA

6, 7. Edena gau rua ese Iehova ena siahu idia hahedinaraia?

6 Tanobada idia gimaia gaudia rua, magneti siahuna (magnetic field) bona tanobada ia hagegea hodahoda o atmosphere ese Iehova ena siahu idia hahedinaraia. Hegeregere, atmosphere be ita dekenai hodahoda ia henia sibona lasi, to guba amo idia moru nadi badadia amo ita ia gimaia danu. Edena dala ai? Unai nadi be tanobada ena atmosphere lalonai idia vareai neganai, idia gabua ore haraga. Unai dainai, ita itaia nega haida hanuaboi ai guba dekenai unai nadi be hisiu bamona idia moru haraga.

7 Tanobada ena magneti siahuna ese dika gaudia amo ita ia gimaia danu. Ia be tano ena lalona momokani amo ia mai. Unai gabu be ia siahu bada herea, bona ia veve auri ia noho. Unai ese magneti siahuna ia havaraia, bona ena be ita itaia lasi, to unai siahu be tanobada ibounai ia hagegea bona ia daekau lao guba. Danu, magneti siahuna ese dina ena lahi ena siahu amo ita ia gimaia. Magneti siahuna dainai dina ese mauri gaudia ia hamasea lasi bona tanobada ia araia ore lasi. To, ia ese dina ena siahu ia hamaragia o ia doria siri. Unai dainai, hanuaboi ai North bona South Pole dekenai diari mai edia kala idauidau idia hedinarai, unai ese magneti siahuna ena gaukara dalana ia hahedinaraia. Momokani, Iehova ena “siahu be bada herea.”—Isaia 40:26 duahia.

DIRAVA ESE IA HAVARAIA GAUDIA ESE ENA AONEGA IDIA HAHEDINARAIA

8, 9. Edena dala ai tanobada ai mauri durua gaudia ese Iehova ena aonega idia hahedinaraia?

8 Tanobada ai mauri durua gaudia (ranu, kabon daioksaid, oksijen, bona naitrojen) ese Iehova ena aonega idia hahedinaraia. Mani inai oi laloa: Siti ta mai ena magu lalonai taunimanima milioni momo idia noho. Dala be lasi unai siti lalonai ranu namona ia vareai, bona momoru negea totona. Unai bamona siti be do ia miro bada bona taunimanima ese do idia noholaia diba lasi. Tanobada be unai siti bamona. Ia lalonai ranu be hegeregere lasi, bona ena momoru negea dalana be auka. To, tanobada be hanaihanai mauri gaudia totona durua gaudia ia havaraia diba. Dahaka dainai? Badina tanobada be ia lalonai idia noho mauri durua gaudia ia hanamoa bona gaukaralaia lou diba.

9 Mani oksijen ena gaukara dalana ita laloa. Mauri gaudia bilioni momo be oksijen idia hahodi vareai bona kabon daioksaid idia halasia. Ena be hanaihanai unai ia vara, to oksijen ia ore lasi, bona atmosphere be gasi dikana, kabon daioksaid ese ia hamiroa lasi. Dahaka dainai? Haere be fotosintesis ena gaukara dalana ese ia hahedinaraia. Fotosintesis lalonai tubutubu gaudia ese, kabon daioksaid, ranu, dina ena siahu, bona heduru gaudia ma haida (nutrients) idia abia, bena aniani o carbohydrates bona oksijen idia havaraia. Ita be oksijen ita hahodi vareai neganai, fotosintesis ena gaukara dalana ita hagugurua. Iehova ese ia havaraia tubutubu gaudia ia gaukaralaia, ‘taunimanima ibounai dekenai mauri bona laga ia henia’ totona. (Kara 17:25) Oibe, Iehova ena aonega be bada herea!

10, 11. Dahaka gaudia rua ese Iehova ena aonega idia hahedinaraia?

10 Tanobada ai idia noho animal idauidau ese Iehova ena aonega idia hahedinaraia danu. Tahua gaukara ese idia hahedinaraia tanobada ai mauri gaudia idauidau edia orea be 2 milioni ia lao 100 milioni bamona. (Salamo 104:24 duahia.) Iehova ese unai animal idauidau ia karaia dalana ese ena aonega bada idia hahedinaraia. Mani animal haida ita herevalaia.

Dirava ena aonega be dragonfly ena matana ia karaia dalana ese ia hahedinaraia; inai laulau ai dragonfly ena matana idia habadaia (Paragraf 11 itaia)

11 Kaubebe ta (Monarch Butterfly) ena harana ena bada be peni ena matana bamona. To, dina ena heduru dainai, unai kaubebe be kilomita 3,000 bamona ia roho lao diba Canada ela bona Mexico. Bona ia be bamona ia roho. To, edena dala ai unai ia karaia diba bema dina ia diho? Iehova ese unai kaubebe ena harana be aonega dalanai ia karaia dainai, ena be dina ia diho to kaubebe be dala maoronai ia roho lao diba. Danu, mani dragonfly ita laloa. Ia be mai ena matana badadia rua, bona unai matana ta ta lalonai be lens 30,000 bamona idia noho. Unai sibona lasi to, dragonfly ena harana ese matana amo ia itaia gaudia ia lalopararalaia, bona ia badinai idia marere gaudia ibounai ia itaia diba.

12, 13. Iehova ese sel ia havaraia dalana dekenai dahaka oi hoalaia?

12 Iehova ena aonega ia hahedinaraia gauna ma ta be, mauri gaudia ibounai lalonai idia noho sel ia karaia dalana. Emu tauanina lalonai be sel 100 trilioni bamona idia noho. Unai sel ta ta lalonai DNA (deoxyribonucleic acid) ia noho. Unai DNA lalonai emu tauanina ena tubu dalana ena palani ibounai ia noho.

13 DNA be gau momo ia haboua diba. Mani DNA tamona (1 gram bamona) be kompiuta ena CD tamona ida ita hahegeregerea. CD ta lalonai diksenari bukana ta ena hereva iboudiai ita atoa diba, bona unai be hoa gauna badina CD be plastik sibona bona severasevera. To, DNA tamona (1 gram bamona) lalonai idia noho gaudia be CD trilioni ta (1,000,000,000,000) lalonai idia atoa diba! Ita gwau diba ti sipunu tamona lalonai ia noho DNA amo taunimanima 2.5 trilioni idia vara diba!

14. Saiens taudia ese idia davaria hamomokania gaudia dainai, emu hemami Iehova dekenai be edena bamona?

14 King Davida ia gwau toana be Iehova ese taunimanima edia tauanina ia vara bona tubu dalana ibounai be buka ta lalonai ia torea. Davida ia gwau: “Lau be do lau vara lasi neganai, oi ese lau oi itaia. Lau be do lau vara lasi neganai, oi ese egu mauri dinadia oi torea vadaeni oiemu buka dekenai, unai dinadia be do idia hamatamaia lasi neganai.” (Sal. 139:16) Oibe, Davida be Iehova ese ena tauanina ia karaia dalana ia laloa neganai, Iehova ia imodaia. Vanegai lagani lalodiai, saiens taudia ese taunimanima edia tauanina idia stadilaia bona idia davaria gaudia dekenai ita hoa. Unai gaudia dainai ita be Salamo torea tauna ese Iehova ia herevalaia dalana ita abia dae. Ia gwau: “Oi lau tanikiu henia, badina mai hoa danu lau oi karaia. Oiemu kara ibounai be mai hoa bona gari danu. Lauegu kudouna dekenai, inai bamona lau diba momokani.” (Sal. 139:14) Havaraia gaudia ese idia hamomokania Dirava be ia noho. To, dahaka dainai taunimanima be unai idia abia dae lasi?

MA HAIDA OI DURUA MAURI DIRAVANA IDIA HANAMOA TOTONA

15, 16. (a) Edena dala ai iseda pablikeisen ese taunimanima idia durua Iehova ena havaraia siahuna idia moalelaia totona? (b) “Was It Designed?” atikol idauidau amo, edena oi moalelaia?

15 Lagani momo lalonai Awake! magasin ese mauri gaudia ia herevalaia, unai ese taunimanima milioni momo ia durua unai amo idia laloparara Dirava ia noho. Hegeregere, lagani 2006 ai September ena Awake! magasin ladana, “Is There a Creator?” idia halasia. Unai magasin be hahediba hereva koikoidia evolusen bona creationism idia abia dae taudia durua totona idia halasia. Unai magasin dainai, taihu ta be United States ena brens ofesi ia tore henia, ia gwau: “Unai magasin hariharilaia gaukarana ia heau namonamo. Hahine ta be kopi 20 ia abia. Ia be baioloji tisa bona ia ura ena stiuden ta ta dekenai unai magasin ena kopi ta ia henia.” Tadikaka ma ta ia gwau: “Lagani 1940 ema bona hari, lau be haroro gaukara lau goadalaia, bona egu mauri lagani be kahirakahira 75, to inai Awake! magasin hariharilaia gaukarana lau karaia neganai, lau moale dikadika, guna bamona lasi.”

16 Lagani 2008 amo Awake! magasin lalodiai atikol ladana “Was It Designed?” idia torea matamaia. Unai atikol kwadogina ese mauri gaudia idauidau, bona taunimanima ese Dirava ena havaraia gaudia idia tohotohoa dalana ia herevalaia. Danu, lagani 2010 ai, buklet matamata ladana Was Life Created? ita abia. Unai buklet ena laulau idauidau ese ita idia durua Iehova ena havaraia siahuna ita moalelaia totona. Danu buklet ena dokonai idia noho henanadai ese duahia tauna ia durua ia duahia gauna ia laloa lou totona. Unai buklet namona be eda haroro gaukara lalonai ita gaukaralaia diba.

17, 18. (a) Edena dala ai emui natudia umui durua diba ma haida vairanai edia abidadama idia gwauraia hedinarai totona? (b) Edena dala ai unai buklet rua be emui ruma bese ena tomadiho lalonai umui gaukaralaia?

17 Tama sina e, emui natudia ida inai buklet mai hairaina be ruma bese ena tomadiho lalonai umui stadilaia, a? Bema unai umui karaia, emui natudia ese mauri Diravana do idia abidadama henia. Bema emui natuna be haisikuli dekenai ia lao, reana ena sikuli ai evolusen hahediba hereva koikoina idia hadibaia. Reana tisa be emui natuna ena lalona do ia veria toho, unai amo do ia abia dae Havaraia Tauna ia noho lasi. Saiens taudia, tisa taudia, muvi bona TV ena program haida ese idia hahedinaraia evolusen lalohadaina be momokani. Unai dainai, namona be emui natuna umui durua unai bamona hahediba hereva koikoidia ia dadaraia totona. Unai umui karaia totona, lagani 2010 ai idia halasia buklet ladana, The Origin of Life—Five Questions Worth Asking umui gaukaralaia diba. Ia be Was Life Created? buklet bamona, bona ia ese matamata taudia ia durua idia laloa maoromaoro totona. (Aon. 2:10, 11) Natudia ia durua unai amo do idia tahua, bema sikuli ai tisa ese idia hahedibalaia gaudia be momokani eiava lasi.

Tama sina e, emui natudia umui durua edia abidadama idia gwauraia hedinarai totona (Paragraf 17 itaia)

18 Nega haida nius ripoti haida idia gwau, saiens taudia be turia gunadia haida idia davaria bona unai ese evolusen lalohadaina ia hamomokania. To, Origin of Life buklet ese iseda sikuli natudia do ia durua unai gaudia idia tahua namonamo totona. Unai amo idia sibona ese abia hidi do idia karaia, bema taunimanima be animal amo idia mai eiava lasi. Danu, saiens taudia idia gwau edia tahua gaukara amo idia davaria mauri be ia vara kava, to unai buklet ese sikuli natudia ia durua unai lalohadai idia hakoikoia totona. Tama sina e, inai buklet amo emui natudia umui durua diba, edia abidadama Havaraia Tauna dekenai be mai haida vairanai idia gwauraia hedinarai totona.—1 Petero 3:15 duahia.

19. Ita ibounai be dahaka hahenamo ita abia?

19 Iehova ena orea be tahua gaukara idia karaia bona unai bamona buklet namodia idia halasidia. Bona unai ese ita idia durua havaraia gaudia amo Iehova ena kara namodia ita moalelaia totona. Unai hamomokania gaudia ibounai ese iseda lalona idia veria Iehova ita imodaia totona. (Sal. 19:1, 2) Oibe, Iehova, gau ibounai ia Havaraia Tauna ita matauraia bona hanamoa be hahenamo badana!—1 Tim. 1:17.

a Hahediba hereva koikoina creationism idia abia dae taudia oi haere henidia totona, Was Life Created? buklet ena rau 24 ia lao 28 itaia.