Skip to content

Skip to table of contents

Inai nadi palaka latanai inai ladana Tattannu idia torea

Hamomokania Gauna Ma Ta

Hamomokania Gauna Ma Ta

Akioleji taudia ese idia davaria gaudia be Baibel ena hereva ia hamomokania, a? Lagani 2014 lalonai, magasin ta (Biblical Archaeology Review) ena atikol ta ai inai henanadai ia noho: “Heberu Baibel ese ia gwauraia taudia hida be akioleji taudia ese idia hamomokania?” Haere be: “Taunimanima 50 bamona!” Unai atikol ai tau ta ladana Tattenai be lista ai ia noho lasi. Ia be daika? Mani ena sivarai kwadogina Baibel lalonai ita tahua.

Guna Ierusalema be Parasa Basileiana ena kahana ta. Parasa taudia ese unai siti ia noho gabuna idia gwauraia, Sinavai Unai Kahana, unai be Euperate ena west kahanai. Parasa taudia ese Babulonia idia halusia murinai, Iuda taudia idia ruhaia, bona idia haganidia Iehova ena dubu helaga Ierusalema ai idia haginia lou totona. (Esera 1:1-4) Iuda taudia idia inai henia taudia idia ura unai gaukara idia koua dainai, Iuda taudia idia samania, idia gwau idia ese Parasa taudia idia gwau-edeede henia. (Esera 4:4-16) Dariuse Ginigunana ena lohia negana (522- 486 B.C.E.) lalonai, Parasa Basileia ena dagi bada tauna Tattenai ia ura tahua gaukara ia karaia. Baibel ese ia ia gwauraia, ‘Euperate Sinavai ena dina diho kahana ena lohia tauna badana.’Esera 5:3-7.

Nadi toretoredia haida latanai unai ladana Tattenai sibona lasi to ena famili edia ladadia idia noho danu. Bona iena ladana be Baibel lalonai ia noho danu, bona hamomokania pepa ta idia davaria, ena deit be Dariuse Ginigunana ena lohia lagani namba 20 ai, unai be lagani 502 B.C.E ai. Unai pepa ese hamomokania tauna ta ena ladana ia gwauraia “Tattannu, Sinavai Unai Kahana ena gavana,” bona Baibel buka Esera ese unai tauna ia gwauraia Tatenai.

Unai tauna ena gaukara be dahaka? Lagani 535 B.C.E ai, Kurese Badana ese ia lohia tanodia be provinsi ai ia halaodia, unai gabu ta be Babulonia bona Sinavai Unai Kahana. Unai provinsi be gabeai idia hapararaia kahana rua dekenai, kahana ta be idia gwauraia Sinavai Unai Kahana. Bona unai kahana hanuadia be Coele-Syria, Poinikia, bona Samaria bona Iuda bona toana be Damaseko ese unai hanuadia ia lohiaia. Tattenai be lagani 520 ia lao 502 B.C.E. ai unai tanodia ia lohiaia.

Tattenai be unai samani hereva ena badina ia diba totona Ierusalema dekenai ia lao, bona Dariuse dekenai ia gwau, Iuda taudia idia gwau idia be Kurese amo gwaumaoro idia abia Iehova ena dubu helaga idia haginia lou totona. Bena King ena rekodi idia tahua neganai, unai hereva idia hamomokania. (Esera 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Unai dainai king ese Tattenai ia oda henia unai gaukara do ia koua lasi bona ia ese unai hereva ia badinaia.Esera 6:6, 7, 13.

Namona be inai ita diba, ‘Tatenai, Euperate Sinavai ena dina diho kahana ena lohia tauna badana’ ese histori lalonai gau momo ia hagugurua lasi. Baibel ese ia ia gwauraia bona ia dekenai dagi ladana maorona ia henia. Unai hereva ese hamomokania gauna ta ia henia, Akioleji taudia ese hanaihanai Baibel ena histori lalonai idia vara gaudia idia hamomokania.