1, 2. Apay a napateg nga usigem no sidadaanka met laeng a mamakawan?

IPAKITA ti Biblia ti panangmatmat ni Jehova iti basol ken no ania ti riknana no makaaramidtayo iti basol. Adu met ti ipalgak ti Saona maipapan iti panangpakawan. Iti napalabas nga artikulo, inusigtayo no apay a pinakawan ni Jehova da David ken Manases. Gapu ta nagladingitanda ti inaramidda, natignayda a mangbigbig ken mangidian iti dakes nga aramidda, ket pudpudno a nagbabawida. Kas resultana, inanamongan manen ida ni Jehova.

² Usigentayo met ita ti bagbagitayo. Ania ngata no kabagiam ti maysa kadagiti inosente a biktima ni Manases? Mapakawanmo ngata ni Manases? Napateg dayta a saludsod ta agbibiagtayo ita iti nadangkes, naranggas, ken managimbubukodan a lubong. Kas Kristiano, apay a masapul a sursuruentayo ti agbalin a manangpakawan? Ket no sika ti natrato iti di nasayaat, ania ti makatulong kenka a mangkontrol iti riknam tapno matuladmo ni Jehova, ket sidadaanka a mamakawan?

3-5. (a) Ania nga ilustrasion ti inaramat ni Jesus tapno maawatan dagiti agdengdengngeg kenkuana a masapul a mamakawanda? (b) Ania ti punto ti ilustrasion ni Jesus iti Mateo 18:21-35?

³ Masapul a sidadaantayo a mangpakawan kadagidiay nakasair kadatayo​—kapammatiantayo man ida wenno saan​—tapno mataginayon ti natalna a relasiontayo kadagiti kapamiliatayo, gagayyemtayo, iti sabsabali, kasta met ken Jehova. Ipakita ti Kasuratan a makalikaguman kadagiti Kristiano a sidadaanda a mamakawan uray no mamin-ano a masairda. Impakita ni Jesus a napateg dayta babaen ti maysa nga ilustrasion maipapan iti maysa nga adipen a nakautang.

⁴ Nakautang ti adipen iti apona iti gatad a kaibatogan  ti sueldo ti maysa a trabahador iti 60,000,000 nga aldaw; ngem kinanselar dayta ti apona. Kalpasanna, rimmuar ti adipen ket nasarakanna ti padana nga adipen a nakautang kenkuana iti gatad a kaibatogan laeng ti sueldo iti 100 nga aldaw. Nupay nagpakpakaasi ti padana nga adipen nga an-anusanna pay laeng, saan a naasian ken impaibaludna. Nakapungtot ti apoda idi naammuanna dayta. “Saan kadi a rebbeng . . . a maasianka iti padam nga adipen, a kas met iti panangngaasik kenka?” insaludsod ti apo. “Gapu iti dayta ti apona, a [naka]pungtot, inyawatna [ti di manangpakawan nga adipen] kadagiti manangibalud, agingga a mabayadanna ti isuamin a nautang[na].”​—Mat. 18:21-34.

⁵ Ania ti punto a kayat nga isuro ni Jesus iti daytoy nga ilustrasion? Kinunana: “Iti kasta met laeng a pamay-an makilangento kadakayo ti nailangitan nga Amak no saankayo a mangpakawan tunggal maysa iti kabsatna manipud iti puspusoyo.” (Mat. 18:35) Nalawag ti punto ni Jesus. Dagiti basol a maaramidantayo iti unos ti panagbiagtayo kas imperpekto a tao paneknekanna a ditayto pulos maragpat dagiti pagalagadan ni Jehova. Ngem sidadaan a pakawanen ken punasenna dagiti basoltayo. Gapuna, ti asinoman nga agtarigagay a makigayyem ken Jehova ket obligado a mangpakawan iti pagkurkurangan ti padana a tao. Dayta ti kayat a sawen ni Jesus iti Sermonna iti Bantay idi kinunana: “No pakawanenyo dagiti tattao kadagiti labsingda, pakawanennakayto met ti nailangitan nga Amayo; idinto ta no saanyo a pakawanen dagiti tattao kadagiti labsingda, uray ni Amayo saannanto a pakawanen dagiti labsingyo.”​—Mat. 6:14, 15.

6. Apay a saan a kanayon a nalaka ti mamakawan?

⁶ Mabalin a kunaem, ‘Nalaka laeng nga ibaga dayta ngem narigat nga aramiden.’ Masansan ngamin a nasakit ti riknatayo no datayo ti biktima. Mabalin a makapungtottayo ta mariknatayo a nagundawayantayo, ket kayattayo a madusa ti nakabasol wenno nalabit kayattayo pay ketdi ti agibales. Kinapudnona, adda dagidiay agkuna a didanto pulos mapakawan ti nakabasol kadakuada. No kasta ti riknam, ania ti aramidem tapno sidadaanka a mamakawan, kas kalkalikaguman kadatayo ni Jehova?

7, 8. Ania ti makatulong kenka tapno sidadaanka a mamakawan no saan a nasayaat ti pannakatratom?

⁷ Natural laeng nga agsakit ti nakemtayo no masaktantayo​—maigapu man iti makasair a pannakatratotayo wenno iti pagaruptayo nga inggagara a tignay. Usigentayo ti inaramid ti maysa nga agtutubo idi napalalo ti pungtotna. Kinunana: “Iti naminsan, . . . nakapungtotak unay. Pimmanawak idiay balaymi ket inkarik a diakon agsubli. Mayat ti paniempo iti daydi nga aldaw, ket nagnagnaak iti adayo agingga nga in-inut a nagkalma ti riknak gapu iti natalinaay ken napintas nga aglawlaw. Kalpasan ti sumagmamano nga oras, nagawidak nga agbabbabawi ken kasla marunawak iti bain.” Ipakita daytoy a kapadasan a no pabaawem pay ti pungtotmo ken agpanunotka biit, mabalin a maliklikam ti makaaramid iti banag a pagbabawyamto.​—Sal. 4:4; Prov. 14:29; Sant. 1:19, 20.

⁸ Kasanon no agtultuloy latta a nasakit ti nakemmo? Ammuem no apay a kasta ti riknam. Gapu kadi ta di nasayaat ti pannakatratom, nalabit naagrabiadoka? Wenno gapu ta impagarupmo nga inggagaradaka a saktan? Talaga kadi a dakes ti inaramidda kenka? No usigem no apay a kasta ti riknam, makapanunotkanto kadagiti prinsipio ti Biblia a makatulong kenka a mangaramid iti umiso. (Basaen ti Proverbio 15:28; 17:27.) No aramidem dayta, lumawa ti pannakaawatmo ket nalaklakanto a mamakawanka. Nupay saan a nalaka dayta, matulongannaka ti Sao ti Dios a mangsukimat iti ‘panunot ken panagem ti pusom’ ket matuladmonto ni Jehova a sidadaan a mamakawan.​—Heb. 4:12.

9, 10. (a) Ania ti mabalin a reaksionmo iti pagarupmo nga inggagara a tignay? (b) Ania ti pagsayaatanna no saan a dagus nga agsakit ti nakemmo ken no sidadaanka a mamakawan?

⁹ Adu dagiti situasion a mabalin a pakarurodantayo. Ipapanmo nga agmanmanehoka ket adda sabali a lugan a gistay nakadungpar kenka. Ania ti reaksionmo? Mabalin a nakadamdamagkan kadagiti drayber a gapu iti pungtotda, kinabilda ti padada a drayber. Ngem kas maysa a Kristiano, sigurado a saanmo a kayat nga aramiden ti kasta.

¹⁰ Nasaysayaat nga amang no agpanunotka biit. Nalabit nagkamalika met gapu ta adda nakasingaam bayat nga agmanmanehoka. Wenno mabalin nga adda diperensia ti lugan daydiay gistay nakadungpar kenka. Nalawag ti punto: Mabalintayo nga alay-ayan ti pungtot, suron, ken dadduma pay a negatibo a rikna no mannakaawattayo, nalawa ti panagpampanunottayo, ken sidadaantay a mamakawan. “Dika agdarasudos . . . nga agrurod,” kuna ti Eclesiastes 7:9, “ta ti panagrurod isu ti agsaad iti [barukong] dagidiay maag.” Saanka koma a maluksaw a dagus. Kaaduanna a ti impagarupmo nga inggagara a tignay ket saan met gayam a naigagara; resulta laeng dayta ti kinaimperpekto wenno ti di umiso a panangipapanmo. Saan koma ngarud a dagus nga agsakit ti nakemmo gapu iti ipagarupmo a di nasayaat a tignay wenno sasao, ket sidadaanka koma a mamakawan gapu iti ayat. Naragragsakkanto no kasta ti aramidem.​—Basaen ti 1 Pedro 4:8.

11. Kas manangiwaragawag iti Pagarian, ania koma ti panangmatmattayo iti reaksion dagiti tattao iti awittayo a naimbag a damag?

¹¹ Kasano a makapagteppelka no saan a nasayaat ti panangtrato kenka ti maysa a tao bayat a mangaskasabaka? Idi imbaon ni Jesus ti 70 nga adalan a mapan mangasaba, imbagana kadakuada nga idawatda a maadda ti talna iti tunggal balay a papananda. “No adda sadiay ti maysa a gayyem ti talna, agtalinaedto kenkuana ti talnayo,” kinuna ni Jesus. “Ngem no awan, agsublinto dayta kadakayo.” (Luc. 10:1, 5, 6) Naragsaktayo  no dumngeg dagiti tattao iti mensahe nga awittayo ta magunggonaanda iti dayta. Ngem no dadduma, mabalin a saan a nasayaat ti reaksion dagiti tattao iti mensahetayo. Ania ti aramidentayo? Kinuna ni Jesus nga agtalinaed koma kadatayo ti talna nga indawattayo a maadda iti bumalay. Aniaman ti panangtratoda kadatayo, sitatalna koma a pumanawtayo iti tunggal balay. No makarurodtayo gapu iti di nasayaat a pannakatratotayo, saanto nga agtalinaed ti talna kadatayo.

12. Ania koma ti kababalintayo sigun ken Pablo iti Efeso 4:31, 32?

¹² Ikagumaam a pagtalinaeden ti talnam iti amin a kasasaad, saan laeng nga iti tay-ak ti pangasabaan. Siempre, ti sidadaan a panangpakawan iti sabsabali saanna a kaipapanan nga anamongam ti madi nga inaramidda wenno tagtagilag-anem ti dakes nga epekto dayta. Imbes ketdi, kaipapananna nga iwaksim ti aniaman a sakit ti nakemmo iti daydiay nakabasol ken taginayonem ti talnam. Gapu ta sangkapanunot ti dadduma dagiti negatibo a banag ken ti dakes a pannakatratoda, impalubosda a mapukaw ti ragsakda gapu iti tigtignay ti sabsabali. Dimo koma bay-an a kontrolennaka ti kasta a panagpampanunot. Laglagipem a saanka nga agbalin a naragsak no adda ing-ingpem a sakit ti nakem. Isu a sidadaanka koma a mamakawan.​—Basaen ti Efeso 4:31, 32.

13. (a) Kasanotayo a ‘mangibunton kadagiti umap-apuy a beggang iti rabaw ti ulo’ ti bumusbusor kadatayo? (b) Ania ti mabalin nga epekto ti kinaalumamaytayo iti maysa a di nasayaat ti panangtratona kadatayo?

¹³ Mabalin nga adda dagiti gundaway a di nasayaat ti panangtrato kenka ti maysa a saan a Saksi. Ngem mabalin a matulongam tapno aginteres iti isursuro ti Biblia. Insurat ni apostol Pablo: “‘No ti kabusormo mabisin, pakanem; no mawaw, ikkam iti mainum; ta iti panangaramidmo itoy mangibuntonkanto kadagiti umap-apuy a beggang iti rabaw ti ulona.’ Dika ipalubos a parmekennaka ti dakes, no di ket itultuloymo a parmeken ti dakes babaen ti naimbag.” (Roma 12:20, 21) No naimbag ti kababalinmo iti laksid ti makaparurod a tignay ti sabsabali, mabalin nga agbalbaliw uray ti kadadaksan a kababalin dagiti tattao ket subadanda ti kinaimbagmo. No agbalinka a mannakaawat, nakonsiderar​—wenno naasi pay ketdi​—iti daydiay di nasayaat ti panangtratona kenka, mabalin a matulongam a mangbigbig kadagiti kinapudno iti Biblia. Aniaman ti reaksion dayta a tao, mabalin a pampanunotennanto no apay a nasayaat ti kababalinmo.​—1 Ped. 2:12; 3:16.

14. Kasano man kadakes ti panangtrato kenka ti maysa a tao, apay a dika koma agipempempen iti sakit ti nakem?

¹⁴ No dadduma, adda dagiti tattao a di rumbeng a kalangen. Karaman kadakuada dagidiay nailaksid a kameng ti kongregasion. No nasaktannaka ti kasta nga indibidual, mabalin a narigatmo a pakawanen uray no agbabbabawin gapu ta nasakit pay laeng ti riknam iti inaramidna. No kasta ti marikriknam, itultuloymo ti agpatulong ken Jehova tapno masursurom a pakawanen ti agbabbabawi a nakabasol. Maysa pay, dimo ammo no ania ti adda iti puso dayta a tao. Ngem ammo ni Jehova ta isu ti mangsuksukimat iti pagannayasan ti maysa a tao ken an-anusanna dagiti nakaaramid iti basol. (Sal. 7:9; Prov. 17:3) Dayta ti makagapu a kuna ti Kasuratan: “Dikay subadan ti dakes iti dakes iti asinoman. Mangipaaykayo iti nasayaat a bambanag iti imatang ti amin a tattao. No mabalin, agingga a makapagpannuray kadakayo, makikappiakayo iti amin a tattao. Dikay ibalesan ti bagbagiyo, dungdungnguen, no di ket ipaayanyo ti lugar ti pungtot; ta adda a naisurat: ‘Kukuak ti pammales; supapakakto, kuna ni Jehova.’”  (Roma 12:17-19) Adda kadi karbengam a mangukom iti sabali a tao? Awan. (Mat. 7:1, 2) Ngem masiguradom a nainkalintegan ti panangtaming ti Dios iti bambanag.

15. Ania koma ti laglagipentayo maipapan kadagiti nakabasol kadatayo tapno maiwaksitayo ti guratayo?

¹⁵ No maysaka a biktima ti di nasayaat a pannakatrato ken marigatanka a mangpakawan iti agbabbabawi a nakabasol, laglagipem nga uray ti nakabasol ket maysa met a biktima. Sagsagabaenna met ti epekto ti natawidtayo a kinaimperpekto. (Roma 3:23) Maasian ni Jehova iti amin nga imperpekto a tattao. Mayanatup ngarud nga ikararagantayo ti nakabasol. Maiwaksitayo ti guratayo iti dayta a tao no ikararagantayo. Inlawlawag ni Jesus a ditay koma agipempen iti sakit ti nakem uray kadagidiay di nasayaat ti panangtratona kadatayo. Kinunana: “Itultuloyyo nga ayaten dagiti kabusoryo ken ikararagan dagidiay mangidaddadanes kadakayo.”​—Mat. 5:44.

16, 17. Ania koma ti reaksionmo no inkeddeng dagiti panglakayen a saan a mailaksid ti maysa a nakabasol gapu ta nakitada nga agbabbabawi, ken apay?

¹⁶ Impabaklay ni Jehova kadagiti panglakayen ti annongen a panangtaming kadagidiay nakabasol a kameng ti kongregasion. Saanda a kas iti Dios a makaammo iti amin a detalye, ngem ikagumaanda nga ibatay ti desisionda iti Sao ti Dios babaen ti panangiwanwan ti nasantuan nga espiritu. Yantangay inkararagda ti tulong ni Jehova, mangnamnamatayo a ti desisionda ket maitunos iti panangmatmat ti Dios.​—Mat. 18:18.

¹⁷ Ditoy a masubok ti kinasungdotayo. Mapakawanmo kadi ken maayatmo manen ti nagbasol nga agbabbabawi? (2 Cor. 2:5-8) Mabalin a saan a kaskarina dayta, nangruna no sika ti biktima wenno maysa a kabagiam. Ngem nainsiriban no agtalekka ken Jehova ken iti pamay-anna a mangtaming iti bambanag babaen ti kongregasion. Babaen iti dayta, ipakpakitam a talaga a sibubulos a mamakawanka.​—Prov. 3:5, 6.

18. Ania dagiti pagimbaganna no sibubulos a mamakawanka?

¹⁸ Bigbigen dagiti sikologo nga adu ti pagimbagan ti sidadaan a panangpakawan. Punasenna dagiti sakit ti nakem nga ing-ingpentayo ken dagiti mangidagel nga emosion, ken pagbalinenna a nasaysayaat ken naragragsak ti relasiontayo iti sabsabali. Ngem no saantayo a mamakawan, kumapuy ti salun-attayo, ma-stress-tayo, ken marigatantayo a makilangen iti sabsabali. Ngem ti kasayaatan a resulta ti sidadaan a panangpakawan ket ti nasayaat a relasiontayo iti nailangitan nga Amatayo, ni Jehova.​—Basaen ti Colosas 3:12-14.