სხეულის გამოკვლევა ქირურგიული ჩარევის გარეშე

მეცნიერებისა და კომპიუტერული ტექნიკის წინსვლის წყალობით შესაძლებელი გახდა ქირურგიული ჩარევის გარეშე ადამიანის სხეულის გამოკვლევა. დღეს თანამედროვე აპარატები იმის შესაძლებლობას იძლევა, რომ ადამიანს სკალპელის გამოყენების გარეშე დაუსვან დიაგნოზი. რენტგენის სხივების გარდა, რომელსაც უკვე 100 წელზე მეტია რაც მიმართავენ, დღეს გამოიყენება კომპიუტერული ტომოგრაფია (კტ), პოზიტრონ-ემისიური ტომოგრაფია (პეტ), ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია (ბმრ), და ულტრაბგერითი გამოკვლევა, ანუ სონოგრაფია *. როგორ ხდება ამ მეთოდებით ორგანიზმის გამოკვლევა? რა რისკ-ფაქტორებთანაა დაკავშირებული მათი გამოყენება და რა დადებითი მხარეები აქვს ამ მეთოდებს?

რენტგენის სხივები

როგორ ხდება ამ მეთოდით ორგანიზმის გამოკვლევა? რენტგენის სხივები არის უხილავი სხივები, რომლებიც წარმოადგენენ მოკლე ელექტრომაგნიტურ ტალღებს და აქვთ გაუმჭვირვალე საგნებში შეღწევის უნარი. როდესაც სხეულის ამა თუ იმ ნაწილში რენტგენის სხივები გაივლის, მყარი ქსოვილი, მაგალითად ძვალი, შთანთქავს სხივებს და ფოტოფირზე მისი მკაფიო, ღია გამოსახულება მიიღება. ამ გამოკვლევის მეთოდს რადიოგრაფია ეწოდება. ფოტოფირზე რბილი ქსოვილები მუქ ნაცრისფერ ჩრდილებად არის გამოსახული. რენტგენის სხივებს ჩვეულებრივ იყენებენ რაიმე პრობლემის გამოსავლენად ან დაავადების დიაგნოზის დასასმელად, მათ შორის კბილების, ძვლებისა და გულმკერდის გამოსაკვლევად. რბილი ქსოვილები კარგად რომ გამოიკვეთოს, ექიმმა პაციენტის სხეულში შეიძლება შეიყვანოს რენტგენოკონტრასტული საშუალებანი. რენტგენის სხივები ხშირად ციფრული სახით გადასცემს მონაცემებს კომპიუტერს და გამოსახულება მონიტორზე ჩნდება.

რისკი: ძალიან ცოტაა იმის ალბათობა, რომ დაზიანდეს უჯრედები და ქსოვილები, მაგრამ დადებით მხარეებთან შედარებით რისკი მართლაც უმნიშვნელოა. * ფეხმძიმე ქალებმა, ვიდრე რენტგენს გადაიღებენ, ექიმს უნდა შეატყობინონ, რომ ორსულად არიან. რენტგენოკონტრასტული საშუალებების, მაგალითად იოდის, გამოყენებამ შეიძლება ალერგია გამოიწვიოს. ასე რომ, წინასწარ შეატყობინეთ ექიმს, თუ იოდზე ან ზღვის პროდუქტებზე ალერგია გაქვთ, რომლებიც იოდს შეიცავს.

დადებითი მხარე: რენტგენის გადაღება სწრაფად ხდება, ჩვეულებრივ უმტკივნეულოა, შედარებით იაფი ჯდება და ადვილად ხელმისაწვდომია. ის ძალიან ეფექტურია სარძევე ჯირკვლების გამოკვლევის დროს და მაშინ, როცა დიაგნოზი საჩქაროდაა დასასმელი. რენტგენის გადაღების შემდეგ გამოსხივება არ რჩება ორგანიზმში და, ჩვეულებრივ, მას გვერდითი მოვლენები არ ახასიათებს *.

კომპიუტერული ტომოგრაფია

 როგორ ხდება ამ მეთოდით ორგანიზმის გამოკვლევა? კომპიუტერული ტომოგრაფიის სკანირება არის კვლევის უფრო რთული მეთოდი, რომლის დროსაც უფრო დიდი ინტენსივობით გამოიყენება რენტგენის სხივები და, აგრეთვე, სპეციალური სენსორები. პაციენტს აწვენენ მაგიდაზე, რომელსაც შემდეგ ათავსებენ აპარატის მილში. გამოსახულებები წარმოიქმნება გამოსხივების შედეგად წარმოქმნილი უამრავი ვიწრო სხივებითა და დეტექტორების გამოყენებით, რომლებიც პაციენტის გარშემო 360 გრადუსით ტრიალებს. ეს პროცესი იმის მსგავსია, რომ პური დავჭრათ თხელ ნაჭრებად და შემდეგ სათითაო ნაჭერს სურათი გადავუღოთ. კომპიუტერი ერთად კრებს გადაღებულ სურათებს და ექიმს შესაძლებლობა ეძლევა, რომ კარგად დაინახოს პაციენტის შინაგანი ორგანოების თითოეული დეტალი. დღეს უახლესი აპარატურის გამოყენებით სხეულის გასაშუქებლად საჭირო აღარ არის მრავალი ცალკეული სურათის გადაღება. ნაცვლად ამისა, ორგანიზმის გამოსაკვლევად კეთდება სპირალური კომპიუტერული ტომოგრაფიის სკანირება, რის შედეგადაც გადაღებული სურათები მუშავდება კომპიუტერში. ეს ძალიან აჩქარებს გამოკვლევის პროცესს. რამდენადაც კომპიუტერული ტომოგრაფიის სკანირება დეტალურ ინფორმაციას იძლევა ორგანიზმის შესახებ, ამ მეთოდს ხშირად მიმართავენ მკერდის, მუცლის ღრუსა და ჩონჩხის გამოსაკვლევად, აგრეთვე სიმსივნის დიაგნოზის დასასმელად და ამა თუ იმ დაავადების აღმოსაჩენად.

რისკი: კომპიუტერული ტომოგრაფიის სკანირების დროს პაციენტი ჩვეულებრივ გამოსხივების იმაზე დიდ დოზას იღებს, ვიდრე ეს რენტგენის სხივებით გაშუქებისას ხდება. ასეთი დასხივების დროს არსებობს სიმსივნის გაჩენის მცირე, მაგრამ მნიშვნელოვანი რისკი. პაციენტი უნდა დაფიქრდეს, უღირს თუ არა ამ მეთოდის გამოყენება. ზოგ პაციენტს ალერგია აქვს რენტგენოკონტრასტული საშუალებების მიმართ, რომლებიც ჩვეულებრივ იოდს შეიცავს. ზოგიერთს შესაძლოა თირკმლებიც კი დაუზიანდეს. თუ ის დედები, რომლებსაც ჩვილი ბავშვები ჰყავთ, რენტგენოკონტრასტულ საშუალებებს გამოიყენებენ, შეიძლება უმჯობესი იყოს, რომ მათ 24 საათის განმავლობაში ბავშვს ძუძუ არ მოაწოვონ.

დადებითი მხარე: კომპიუტერული ტომოგრაფიის სკანირება უმტკივნეულო და არაინვაზიურია. ამ მეთოდის გამოყენებით მიიღება ორგანიზმის დეტალური მონაცემები, რომლებიც კომპიუტერში სამგანზომილებიან გამოსახულებებს ქმნის. სკანირება საკმაოდ სწრაფად და ადვილად ხდება. მისი გამოყენებით ექიმს შეუძლია დაინახოს, აქვს თუ არა პაციენტს რაიმე შინაგანი დაზიანება. კომპიუტერული ტომოგრაფია უარყოფითად არ მოქმედებს კარდიოსტიმულატორზე ან სხვა მსგავს აპარატებზე.

პოზიტრონ-ემისიური ტომოგრაფია

როგორ ხდება ამ მეთოდით ორგანიზმის გამოკვლევა? პოზიტრონ-ემისიური ტომოგრაფიის ჩასატარებლად ორგანიზმში შპრიცით შეჰყავთ რადიოაქტიური ნივთიერება, რომელიც გაჯერებულია ორგანიზმის ბუნებრივ ნაერთში, უმეტესწილად გლუკოზაში. ამ დროს ქსოვილიდან წარმოქმნილი პოზიტრონების — დადებითად დამუხტული ნაწილაკების — შედეგად მიიღება გამოსახულება. პოზიტრონ-ემისიური ტომოგრაფიის დროს სიმსივნური უჯრედები იმაზე მეტ გლუკოზას შთანთქავს, ვიდრე ეს საჭიროა ჯანმრთელი უჯრედისთვის. ამგვარად, სიმსივნური უჯრედები თავისკენ მიიზიდავს დიდი რაოდენობით რადიოაქტიურ ნივთიერებას. ამ დროს დაზიანებული ქსოვილი ასხივებს დიდი რაოდენობით პოზიტრონებს, რომლებიც საბოლოოდ წარმოდგენილია სხვადასხვა ფერით ან სხვადასხვაგვარი სიმკვეთრით.

მაშინ როცა, ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული და კომპიუტერული ტომოგრაფიული სკანირებით ფიქსირდება ორგანოებისა და ქსოვილების ფორმა და სტრუქტურა, პოზიტრონ-ემისიური ტომოგრაფიის მეშვეობით ადრეულ ეტაპზევე ხდება იმის გამოვლინება, თუ როგორ ფუნქციონირებს ისინი. შეიძლება მოხდეს პოზიტრონ-ემისიური ტომოგრაფიისა და კომპიუტერული ტომოგრაფიის კომბინირება, რაც, ერთად აღებული, უფრო დეტალურ სურათს წარმოქმნის. პოზიტრონ-ემისიურმა ტომოგრაფიამ შეიძლება მცდარი შედეგები აჩვენოს, თუ პაციენტს სკანირებამდე რაღაც პერიოდით ადრე საჭმელი აქვს ნაჭამი ან დიაბეტის გამო სისხლში შაქრის დონე ნორმაზე მაღალია. იმის გამო, რომ რადიოაქტიური ნივთიერება ძალიან ცოტა ხანს რჩება ორგანიზმში, მნიშვნელოვანია, რომ სკანირება მალევე მოხდეს.

რისკი: რამდენადაც რადიოაქტიური ნივთიერება დაბალი დოზით გამოიყენება და მისი მოქმედება ხანმოკლეა, შესაბამისად  გამოსხივებაც დაბალია. და მაინც, მან შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს ნაყოფის განვითარებაზე. ამგვარად, ფეხმძიმე ქალებმა თავიანთი მდგომარეობის შესახებ უნდა აცნობონ ექიმსა და მომსახურე პერსონალს. აგრეთვე, შეიძლება საჭირო გახდეს, რომ გათხოვილმა ქალებმა სისხლის ან შარდის ანალიზი აიღონ, რათა დაადგინონ, არიან თუ არა ფეხმძიმედ. თუ პოზიტრონ-ემისიური ტომოგრაფია კომპიუტერულ ტომოგრაფიასთან ერთად კეთდება, მაშინ ის რისკიც უნდა იქნეს მხედველობაში მიღებული, რაც თან ახლავს კომპიუტერული ტომოგრაფიის სკანირებას.

დადებითი მხარე: პოზიტრონ-ემისიური ტომოგრაფიის დროს ჩანს არა მხოლოდ ორგანოებისა და ქსოვილების ფორმა, არამედ ისიც, თუ როგორ ფუნქციონირებენ ისინი. ასეთი სახით სკანირება იმის შესაძლებლობას იძლევა, რომ პრობლემა ჯერ კიდევ მანამდე იქნეს აღმოჩენილი, ვიდრე ის კომპიუტერული ტომოგრაფიისა და ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული სკანირების დროს გამოვლინდება.

ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია

როგორ ხდება ამ მეთოდით ორგანიზმის გამოკვლევა? ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის დროს გამოიყენება ძლიერი მაგნიტური ველი, რადიო-ტალღები (და არა რენტგენის სხივები) და კომპიუტერი. ამ მეთოდის გამოყენებით სურათებზე შრეებად ჩანს ყველა შინაგანი ორგანო. ამის წყალობით, ექიმებს შეუძლიათ დეტალურად გამოიკვლიონ სხეულის ორგანოები და დაადგინონ, რა დაავადება სჭირს ადამიანს, რისი განსაზღვრაც სხვა აპარატების გამოყენებით შეუძლებელი იქნებოდა. მაგალითად, ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული აპარატი ერთ-ერთია იმ რამდენიმე აპარატიდან, რომელსაც შეუძლია, დააფიქსიროს ძვლების შიგნით მოთავსებული რბილი ქსოვილები, მაგალითად ტვინი.

ჩვეულებრივ, გაშუქების დროს პაციენტი მთელი პროცესის განმავლობაში აპარატის მილში იყო მოთავსებული. ასეთ დროს ზოგი კლაუსტროფობიას განიცდიდა. ასეთი პაციენტების ინტერესების გათვალისწინებით გასულ წლებში შესაძლებელი გახდა ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის გადაღება ისე, რომ საჭირო აღარ არის მილში პაციენტის მოთავსება. გამოსაკვლევ ოთახში იკრძალება ისეთი ნივთების შეტანა, როგორიცაა კალამი, საათი, სამკაულები, თმის სამაგრი, საკრედიტო ბარათები თუ სხვა მსგავსი საგნები.

რისკი: თუ ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის გადასაღებად პაციენტს შეუყვანენ რენტგენოკონტრასტულ საშუალებებს, ძალიან ცოტაა იმის ალბათობა, რომ ამან ალერგია გამოიწვიოს. ამასთან დაკავშირებული რისკი იმაზე ნაკლებია, რასაც იწვევს იოდზე დამზადებული ნივთიერება, რომელიც ორგანიზმში რენტგენისა და კომპიუტერული ტომოგრაფიის გადასაღებად შეჰყავთ. ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის დროს სხვა რაიმე გვერდითი მოვლენები არ დაფიქსირებულა. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ამ დროს ძლიერი მაგნიტური ველი იქმნება. ამიტომ იმ პაციენტებს, ვისაც კარდიოსტიმულატორი თუ მსგავსი რამ აქვს ჩადგმული, ან მოტეხილობის ადგილზე რაიმე ლითონი უდგათ, შეიძლება ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია  არ ჩაუტარდეთ. თუ თქვენც ასეთი მდგომარეობა გაქვთ და გირჩევენ, რომ ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია ჩაიტაროთ, აუცილებლად შეატყობინეთ ამის შესახებ თქვენს ექიმს და მომსახურე პერსონალს.

დადებითი მხარე: ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის დროს არ გამოიყოფა საზიანო გამოსხივება. ეს მეთოდი ძალიან ეფექტურია დაზიანებული ქსოვილის გამოსავლენად, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ასეთ ქსოვილს ძვლები ფარავს.

ულტრაბგერითი გამოკვლევა

როგორ ხდება ამ მეთოდით ორგანიზმის გამოკვლევა? ულტრაბგერით გამოკვლევას აგრეთვე უწოდებენ ულტრაბგერით სკანირებას ანუ სონოგრაფიას. ამ დროს სონარები წარმოქმნიან ბგერით ტალღებს, რომლებიც იმდენად დაბალია, რომ მას ადამიანის ყური ვერ აღიქვამს. როდესაც ტალღები აღწევს ორგანოს ზედაპირამდე, სადაც ქსოვილი უფრო მყარია, წარმოიქმნება ექოს ეფექტი. ამ დროს კომპიუტერში მუშავდება მიღებული ექო და წარმოიქმნება ორ ან სამგანზომილებიანი გამოსახულება, სადაც ნაჩვენებია ამა თუ იმ ორგანოს სიღრმე, ზომა, ფორმა და სიმკვრივე. დაბალი სიხშირის ტალღებით შესაძლებელი ხდება ორგანოს ღრმა ადგილების გაშუქება და გამოკვლევა; ულტრამაღალი სიხშირეების საშუალებით შესაძლებელია ისეთი ორგანოების შესწავლა, როგორიცაა თვალი, ან კანის შრეების გამოკვლევა. ამ მეთოდის გამოყენებით შესაძლოა დადგინდეს კანის კიბოს დიაგნოზი.

უმეტეს შემთხვევებში გასინჯვა ხდება ხელსაწყოთი, რომელსაც ეწოდება ტრანსდუსერი. პაციენტს სპეციალურ გელს უსვამენ კანზე და ზედ ატარებენ ტრანსდუსერს იმ ადგილებზე, რომლებიც უნდა გამოიკვლიონ. ტრანსდუსერი მიღებულ მონაცემებს ავტომატურად კომპიუტერის ეკრანზე აჩვენებს. საჭიროების შემთხვევაში, პატარა ზომის ტრანსდუსერს ამაგრებენ ზონდზე, რომლის მეშვეობითაც იკვლევენ შინაგან ორგანოებს.

ულტრაბგერითი დოპლერული გამოკვლევა აფიქსირებს მოძრაობას და სისხლის ნაკადის მიმოქცევას. ეს თავის მხრივ შესაძლებელს ხდის, რომ დიაგნოზი დაისვას ამა თუ იმ ორგანოზე ან სიმსივნურ წარმონაქმნზე, რომელსაც ძალიან ბევრი სისხლძარღვები აქვს.

ულტრაბგერითი გამოკვლევა ეხმარება ექიმებს, რომ მრავალი სახის დაავადების დიაგნოზი დასვან და განსაზღვრონ ამა თუ იმ სიმპტომის გამომწვევი მიზეზები, იქნება ეს გულის სარქველის პრობლემა თუ მკერდის კიბო. ამ მეთოდის გამოყენებით შესაძლებელია იმის გაგება, თუ როგორი ჯანმრთელობა აქვს ჯერარდაბადებულ ბავშვს. მეორე მხრივ, ამ მეთოდს აქვს შეზღუდული შესაძლებლობები, რადგან ულტრაბგერითი ტალღები გაზშემცველ ორგანოებზე აირეკლება და სუფთა გამოსახულება არ მიიღება. ამიტომ მას არ იყენებენ მუცლის ღრუს ზოგიერთი ორგანოს გამოსაკვლევად. გარდა ამისა, ულტრაბგერითი გამოკვლევის შედეგად მიღებული სურათი შეიძლება ისეთივე მაღალი ხარისხის არ იყოს, როგორიც სხვა ტექნოლოგიების, მაგალითად რადიოგრაფიის, გამოყენების დროს.

რისკი: ულტრაბგერითი გამოკვლევა უსაფრთხოა, თუ ის სათანადო სახით ჩაუტარდა პაციენტს. თუმცა ამ დროს გარკვეული ენერგია გამოიყოფა, რამაც შეიძლება დააზიანოს ქსოვილი და შესაძლოა ნაყოფზეც უარყოფითად იმოქმედოს. ამგვარად, ფეხმძიმობის პერიოდში ულტრაბგერითი გამოკვლევის ჩატარება გარკვეულ რისკთანაა დაკავშირებული.

დადებითი მხარე: ულტრაბგერითი გამოკვლევა საკმაოდ გავრცელებული მეთოდია. ის არაინვაზიურია და სხვა გამოკვლევებთან შედარებით იაფია. ეს გამოკვლევა დიდ დროს არ საჭიროებს.

ტექნოლოგიური მიღწევები

მეცნიერები ცდილობენ, დღეს არსებული ტექნოლოგია უფრო გააუმჯობესონ. მაგალითად, მათ შექმნეს ბირთვულ-მაგნიტურ-რეზონანსული სკანერის გაუმჯობესებული მოდელი, რომელიც ადრინდელთან შედარებით სუსტ მაგნიტურ ველს ქმნის და გაცილებით იაფი ჯდება. გამოკვლევის ამ ახალ მეთოდს მოლეკულური გამოკვლევა ეწოდება. მისი დანიშნულებაა განსაზღვროს მოლეკულების შემცველობა სხეულში და ადრეულ ეტაპზევე გამოავლინოს დაავადება. გარდა ამისა, ამ მეთოდით შესაძლებელია იმის განსაზღვრა, თუ როგორ უნდა მოხდეს დაავადების მკურნალობა.

ამ ტექნოლოგიების მეშვეობით სხეულის გამოკვლევა ქირურგიული ჩარევის გარეშე ხდება, უმტკივნეულოა და საგრძნობლად ამცირებს რისკს. ამ აპარატების გამოყენებით შესაძლებელია დიაგნოზის ადრეულ ეტაპზევე დასმა და დაავადების მკურნალობა, რამაც შეიძლება უკეთესი შედეგები აჩვენოს. თუმცა ზოგიერთი ასეთი აპარატურა საკმაოდ ძვირი ჯდება — ის შეიძლება მილიონ დოლარზე მეტიც კი ღირდეს.

უკეთესია, ადამიანი თავს გაუფრთხილდეს, რომ დაავადება არ შეხვდეს, ვიდრე მის გამოსაკვლევად და სამკურნალოდ ეფექტური მეთოდები გამოიყენოს. ასე რომ, გაუფრთხილდით ჯანმრთელობას — მიიღეთ ჯანსაღი საკვები, რეგულარულად ივარჯიშეთ, სათანადო დრო გამოუყავით დასვენებას და დადებითი განწყობა შეინარჩუნეთ! იგავების 17:22-ში ნათქვამია: „მხიარული გული მკურნალივით არის“.

[სქოლიოები]

[ჩარჩო 13 გვერდზე]

დასხივების დოზის ოდენობა

ყოველდღე გარკვეული დოზის დასხივებას ვიღებთ, იქნება ეს კოსმოსიდან შემოსული სხივებით თუ რადიოაქტიური ნივთიერებებით, მაგალითად რადონის გაზით. ქვემოთ მოცემული მონაცემები შეიძლება დაგეხმაროთ იმის განსაზღვრაში, თუ რა დოზის დასხივება შეიძლება მიიღოთ ამა თუ იმ სამედიცინო პროცედურის ჩატარებისას. რადიაციის დოზის ერთეულად გამოყენებულია მილიზივერტი (mSv).

დასხივების დოზა:

ხუთი საათის განმავლობაში სამგზავრო თვითმფრინავით ფრენის დროს: 0,03 mSv

ხუთი დღის მანძილზე გარემოდან მიღებული დასხივების დროს: 0,1 mSv

ერთხელ გადაღებული რენტგენი სტომატოლოგიური გამოკვლევის დროს: 0,04—0,15 mSv

ერთხელ გადაღებული რენტგენი გულმკერდის გამოკვლევის დროს: 0,1 mSv

ერთხელ ჩატარებული მამოგრაფიის დროს: 0,7 mSv

ერთხელ ჩატარებული კომპიუტერული ტომოგრაფიით გულმკერდის გამოკვლევის დროს: 8,0 mSv

თუ რაიმე სახის გამოკვლევა გჭირდებათ, ჰკითხეთ ექიმს ან რადიოლოგს, რა დოზის დასხივებას მიიღებთ ამა თუ იმ პროცედურის ჩატარებისას.

[სურათი 11 გვერდზე]

რენტგენოგრამა

[სურათი 12 გვერდზე]

კტ

[საავტორო უფლება]

© Philips

[სურათი 12 გვერდზე]

პეტ

[საავტორო უფლება]

Courtesy Alzheimer’s Disease Education and Referral Center, a service of the National Institute on Aging

[სურათი 13 გვერდზე]

ბმრ

[სურათი 14 გვერდზე]

ულტრაბგერითი გამოკვლევა