Mũtitũ wa Amazon, ũla wĩ South America, wĩ vaasa mũno na kelele wa taoni. Mũtitũ ũsu ũkuĩte isio mbingĩ syĩ na andũ ma ithyomo syĩ kĩvathũkanyʼo, na ma mbaĩ na nthĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. Nũndũ wa ũu, twĩ Mwei wa 7, 2017, Ngũsĩ sya Yeova 13 nĩsyatwie kwambĩĩsya kyalo kya mwanya. Syatwie kũthi isionĩ ila syĩ ũsĩnĩ mũnene wĩtawa Maroni, ũla wĩsĩle mũtitũnĩ ũsu, na isionĩ imwe syĩ mbũsĩnĩ ingĩ syumanĩte nawʼo, ila ilikĩte French Guiana. Syeekie ũu nĩkĩ? Nĩ kana itwaĩe andũ ala me kũu ũvoo mũseo ũla wĩ Mbivilianĩ.

 Kyalo kĩu kyavangĩĩiwe kĩkue mĩthenya 12. Vatiele mwei ũmwe, onthe nĩmakomanie meke mĩvango. Ũmwe woo wĩtawa Winsley aisye, “Nĩtwaneeneie ũndũ isio ila tũũthi iilye vamwe na wumo wa ala me kwʼo, na twasũanĩa ũndũ tũtonya kwĩyũmbanĩsya kyalo kĩu.” Kĩla ũmwe nĩwanengiwe kĩndũ kĩtalikya kĩwʼũ nĩ kana ekĩe vo katanda katonya kũlingwa na neti ya kũsiĩĩa ũmuu. Nĩ kana mavike kwʼonthe kũla mavangĩte, maĩ no nginya malike ndeke kelĩ na maiminĩa masaa maingĩ kĩwʼũnĩ makuĩtwe nĩ tũsiwa.

 Ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu 13 meewie ata yĩla makũlilwʼe mathi kyalo kĩu? Claude na mũka, Lisette, me na myaka 60 na kĩndũ, ĩndĩ meetĩkĩlile na mĩtũkĩ mũno. Claude easya: “Natanie mũno vyũ, ĩndĩ no nakwatiwe nĩ wia vanini. Nĩneewʼĩte ngewa ite nzeo ĩũlũ wa kũndũ ũsĩ ũsu wĩthĩawa ũsembete mũno.” Lisette nake amakawʼa nĩ kĩndũ kĩngĩ. Easya, “Nasengʼaa nganeenaa ata ithyomo sya nzyawa sya Amelika, ila ineenawa kũu.”

 Ũngĩ waĩ kyalonĩ kĩu nĩ Mickaël, na eewʼaa o ta Lisette. Aĩtye, “Tũyeesĩ mbaĩ ya Wayana nesa, na kwoou nĩnalikile Indanetinĩ neemanyĩsya ngethi na tũteto tũnini twa kĩthyomo kyoo.”

 Nake Shirley nĩ ũngĩ wathokiwʼe kyalonĩ kĩu e na mũũme, Johann. Shirley aandĩkie vandũ ithyomo ila ineenawa isionĩ ila syĩ vakuvĩ na ũsĩ ũsu. Easya, “Nĩtwalikile jw.org na twaumya vitio sya ithyomo mbingĩ katĩ wa isu, na twasyoka twamantha ĩvuku yĩ na ndeto ila itũmĩawa mũno kĩthyomonĩ kya Wayana.”

 Kwĩ Wakelĩ, Matukũ 4, Mwei wa 7, nĩwʼo ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu malikile ndeke kĩwanzanĩ kya Saint-Laurent du Maroni, na maũlũka nginya Maripasoula. Kau nĩ kataoni ke kĩsionĩ kya nthĩ ya French Guiana, naku nthĩnĩ vyũ.

 Ana-a-asa asu matũmĩie mĩthenya ĩna kũtavanyʼa ndũanĩ ila syĩ vakuvĩ na mbũsĩ ila syumanĩte na Ũsĩ wa Maroni, ila syĩ ngalĩko ya ĩũlũ. Maendaa matũmĩĩte tũsiwa twĩ na ingyini (pirogues). Mwana-a-asa ũngĩ waĩ kĩkundinĩ kĩu wĩtawa Roland aisye: “Tweethĩie kaĩ nzyawa sya kũu syĩ vata mũno na Maandĩko! Andũ asu me makũlyo maingĩ mũno, na amwe nĩmendie tũmamanyĩsye Mbivilia.”

 Ndũanĩ ĩmwe, Johann na Shirley nĩmeethĩie mũndũũme mũna na mũka, ala mamatavisye kana ve mũndũ mũka ũmwe wa mũsyĩ woo weeyũaĩte mĩthenya kauta mĩvĩtu. Johann na Shirley nĩmamonisye vitio yĩ kĩsesenĩ kya jw.org. Johann easya: “Twamonisye vitio yĩtawa A Native American Finds His Creator. Vitio ĩsu yamakiitie ngoo mũno. Ĩtina wa ũu, matũnengie e-mail yoo nĩ kana tũkaneenaa.”

 Vala ana-a-asa asu mambatie mũno mavika nĩ ũtũi wĩtawa Antécume Pata. Kivũ wa ũtũi ũsu nĩwamanengie mwanya mambe tũtanda twoo kĩwanzanĩ kya ndũa. Na menda kũthamba, maendaa ũsĩnĩ o ta andũ ala angĩ.

 Mauma ndũanĩ ĩsu maendie ĩngĩ yĩtawa Twenké. Vau meethĩie andũ me na kyeva nũndũ wa kũkwʼĩĩwa nĩ mũndũ mendete mũno. Ũmwe wa ala mavangĩthisye kyalo kĩu wĩtawa Éric aĩtye: “Kivũ wa ndũa ĩsu, ũla mamwĩtaa ‘Grand Man,’ nĩwatũnengie lũũsa wa kũlika kũla tũkwenda nĩ kana tũkiakisye ala me na kyeva. Kivũ ũsu na andũ make nĩmatanĩie mũno mĩsoa ĩla twamasomeie Mbivilianĩ ya kĩthyomo kya Wayana. O na nĩtwoonisye andũ vitio ineeneete wĩkwatyo wa ũthayũũkyo ũla ũwetetwe Mbivilianĩ.”

 Ĩtina wa ũu, masyokie Maripasoula na maũlũka na ndeke kwa nusu saa masyokete ngalĩko ya ĩtheo nginya Grand-Santi. Matavanisye ũvoo mũseo kataoninĩ kau Wakelĩ na Wakatatũ. Wakana mambĩĩisye kyalo kyoo ĩngĩ matheete na Ũsĩ wa Maroni nginya ndũanĩ ya Apatou. Makuie masaa atano na nusu.

 Vatiele mũthenya ũmwe kyalo kyoo kĩthele, nĩmalikile ndũanĩ ila syĩ nthĩnĩ mũtitũnĩ ũsu sya andũ metawa Maroons. Andũ asu nĩ nzyawa sya andũ ma Africa ala maĩ ngombo na matwawa South America ĩvinda yĩla akoloni moosete nthĩ ya Suriname, ĩla yĩ o vau vakuvĩ. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu nĩmavangĩthisye kwĩthĩwe na ũmbano, na mathokya kĩla mũndũ. Vaseũviwʼe ĩeema ĩnene kĩsionĩ kĩna mũtitũnĩ ũsu nĩ kana ũmbano wĩkĩwe vo. Claude easya: “Twatanie ta kĩ yĩla twoonie ĩkomano ya andũ yoombana. Na ũimanya twamathokisye o kwakya ku!” Ũla waumisye ũvoo wa andũ onthe nĩ mwana-a-asa ũtaĩ aakinya ĩngĩ isionĩ ila syĩ mũtitũnĩ ũsu. Mwana-a-asa ũsu etawa Karsten, na aumisye ũvoo na kĩthyomo kya Aukan, wĩ na kyongo, “Yo Ve Ĩvinda Andũ Makekalaa Mate Kũkwʼa?” Andũ 91 kuma ndũanĩ kauta nĩmookie.

 Kyalo nĩkyavikie mũthya, na masyoka Saint-Laurent du Maroni. Onthe nĩmatanĩthiwʼe mũno vyũ nĩ wendi ũla moonie andũ me nawʼo. Makiitiwe ngoo mũno masũanĩa ũndũ andũ moosie mavuku maingĩvĩte na meeloela vitio singĩvĩte syumĩthĩtwʼe nĩ Ngũsĩ sya Yeova.

 Lisette aisye, “O na ndiwetekya ũndũ nĩtanaa nasũanĩa kyalo kĩu.” Nake Cindy aisye: “Kyalo kĩu kĩkavangwa ĩngĩ, ndiema kwĩsũvana nĩthĩwe vo. Ũtaendete ũkesamĩa, mwa ndwĩsa kũelewa ũtanu ũla wĩ vo!”

 Kyalo kĩu nĩkyatumie amwe menda mũno kũsyoka kũu. Mickaël aisye, “No twende kwĩka ũu ĩngĩ!” Nake Winsley, yu tũũneena nũthamĩĩe kĩsionĩ kya Saint-Laurent du Maroni. Claude na Lisette, o na kau me na myaka 60 na kĩndũ, yu mathamĩĩe ndũanĩ ya Apatou.