Alɩwaatʋ ndʋ taa sinaagɔɔgɩwaa lɩwa?

GRƐƐKƖ tɔm piye naɖɩyɛ taa tɔm piye “sinaagɔɔgɩ” lɩnaa. Grɛɛkɩ tɔm piye nɖɩ ɖɩ-tɔbʋʋ lɛ se “kigbeɣluu” yaa “kpeɣluu.” Hɩɖɛ nɖɩ ɖɩmʋnaa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ kpaɣnɩ caanaʋ taa lɛ, sinaagɔɔgɩwaa kaakɛ lona wena a-taa Yuuda mba kpeɣlaɣ nɛ pawɩlɩɣ-wɛ tɔm nɛ pɛsɛɣ Ɛsɔ yɔ. Ebree Masɩ tɩyɔɔdɩ sinaagɔɔgɩwaa tɔm kpayɩ, ɛlɛ Krɩstʋ Mba Grɛɛkɩ Masɩ wɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se lona ana aatɛm wɛʋ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa.

Lɔŋsɩnɖaa sakɩyɛ maɣzɩɣ se sinaagɔɔgɩwaa lɩ alɩwaatʋ ndʋ Yuuda mba kaawɛ yomiye taa Babilɔɔnɩ yɔ. Takayaɣ nakɛyɛ (Encyclopaedia Judaica) yɔɔdaa se: “Mba paawoni-wɛ yomiye taa yɔ, pataatasɩ wɛnʋʋ templo, paawɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa yɔ, paakɛ agɔma peeɖe, nɛ pɩɩpɔzaa se pɛhɛzɩ pa-laŋa kʋñɔŋ ŋgʋ kɩ-taa pɛwɛɛ yɔ, pʋyɔɔ pekpeɣlaɣ ɖoŋ ɖoŋ, pɩtʋʋ fɛyɩ se Sabaatɩwaa wiye, nɛ pakalɩɣ Masɩ.” Yuuda mba lɩ yomiye taa nɛ pɩtɛ lɛ, pɩwɛ ɛzɩ powobi pɩ-yɔɔ nɛ pekpeɣliɣ nɛ patɩmɩɣ nɛ pakalɩɣ Masɩ nɛ pamaɣ sinaagɔɔgɩwaa ɖenɖe ɖenɖe powoki yɔ.

Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa, Yuuda ñɩma mba pɛwɛ Mediiteraanee hɔɔlɩŋ taa, nɛ Wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɛkʋ taa kiŋ ajɛɛ taa (Moyen-Orient) nɛ Izrayɛɛlɩ maɣmaɣ taa yɔ, papɩsɩ sinaagɔɔgɩwaa pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ lona. Payaɣ Université hébraïque de Jérusalem wɩlɩyʋ nɔɔyʋ se Lee Levine. Ɛyɔɔdaa se: “Pekpeɣlaɣ lone nɖɩ ɖɩ-taa nɛ pɛkpɛlɩkɩɣ, pɔtɔkɩ tɔɔnasɩ kiɖeɖesi, pahʋʋ tɔm; pasɩɣaɣ ɖɩ-taa ɖɔɖɔ liidiye nɖɩ samaɣ cɔʋ yɔ nɛ palakɩ politiki kediɣzisi nɛ kediɣzisi lɛɛsɩ.” Ɛtasɩ yɔɔdʋʋ se: “Pɩtʋʋ fɛyɩ se Ɛsɔ sɛtʋ tʋma tɔm kaakɩlɩnɩ cɛyʋʋ.” Pʋyɔɔ lɛ, pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ se Yesu wokaɣ sinaagɔɔgɩwaa taa ɖoŋ ɖoŋ. (Mark. 1:21; 6:2; Luka 4:16) Ɛwɩlaɣ tɔm ɛyaa mba paawɛ peeɖe yɔ, nɛ ɛkpazɩɣ-wɛ ɖoŋ. Pasɩ Krɩstʋ ɛgbɛyɛ tigiɖe nɛ pɩtɛ lɛ, apostoloo Pɔɔlɩ susi tɔm tam sakɩyɛ sinaagɔɔgɩwaa taa. Ɛyaa mba Ɛsɔtɔm kaakɛdɩnɩ-wɛ yɔ, powokaɣ sinaagɔɔgɩ taa. Nɛ pʋyɔɔ lɛ, alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ sʋʋ tɛtʋ natʋyʋ taa yɔ, sinaagɔɔgɩ taa ɛcalɩɣ wobu se esusi tɔm.​—Tʋma 17:1, 2; 18:4.