نەگىزگى تاقىرىپ | ۋاقىت سىنىنان وتكەن كيەلى كىتاپ
ٴشىرىپ جويىلماعان كىتاپ
قاۋىپ. كيەلى كىتاپ جازۋشىلارى مەن كوشىرمەشىلەرى جازبا ماتەريالدارى رەتىندە نەگىزىنەن پاپيرۋس پەن جارعاقتى قولدانعان a (تىموتەگە 2-حات 4:13). بۇل ماتەريالدار ۋاقىت سىناعىنان وتە الدى ما؟
پاپيرۋس — وڭاي جىرتىلاتىن، تەز وڭىپ، توزاتىن ماتەريال. ريچارد پاركينسون مەن ستيۆەن كەرك ەسىمدى كونە مىسىر ەلىن زەرتتەۋشىلەر بىلاي دەيدى: «بۇل ماتەريال تۇبىندە ٴمۇجىلىپ، ٴبىر ۋىس كۇلگە اينالادى. قويمادا جاتقان شيىرشىق ىلعالدان كوگەرىپ يا ٴشىرىپ كەتۋى مۇمكىن. ال جەر قوينىندا ساقتاپ قويسا، كەمىرگىشتەر مەن قۇرت-قۇمىرسقا، اسىرەسە اق قۇمىرسقا، كەمىرىپ تاستاۋى ىقتيمال». تابىلعان پاپيرۋستاردىڭ كەيبىرى ىلعالدى يا جارىق قاتتى تۇسەتىن جەرگە قويىلعاندىقتان، ودان دا تەز بۇلىنە باستاعان.
جارعاق پاپيرۋسقا قاراعاندا ۇزاعىراق ساقتالادى. ٴبىراق ونى كۇتىپ ۇستاماسا يا بولماسا تەمپەراتۋراسى نە ىلعالدىلىعى جوعارى، جارىق كوپ تۇسەتىن جەردە ساقتاسا، ول دا بۇلىنەدى b. قۇرت-قۇمىرسقالار دا جارعاقتىڭ جاۋى بولىپ ەسەپتەلەدى. ٴبىر عىلىمي ەڭبەكتە ٴبىزدىڭ كۇنىمىزگە دەيىن ساقتالعان قولجازبالار جوقتىڭ قاسى ەكەنى ايتىلادى («Roman East-Everyday Writing in the Graeco»). كيەلى كىتاپ تا سول جازبالاردىڭ قاتارىندا بولىپ قۇرىپ كەتسە، ونىمەن بىرگە ىشىندەگى حابارى دا جوعالار ەدى.
كيەلى كىتاپتىڭ ساقتالۋى. ياھۋديلەردىڭ زاڭى بويىنشا تاققا وتىرعان ٵر پاتشا زاڭ كىتابىنىڭ، ياعني كيەلى كىتاپتىڭ العاشقى بەس كىتابىنىڭ، كوشىرمەسىن جاساۋعا ٴتيىس بولعان (مۇسانىڭ 5-جازباسى 17:18). شەبەر كوشىرمەشىلەر دە كوپتەپ كوشىرمەلەر جاساعان. ناتيجەسىندە ٴى عاسىردا بۇكىل يسرايل مەن سوناۋ ماكەدونيانىڭ ٴماجىلىسحانالارىندا قولجازبالار بارشىلىق بولعان (لۇقا 4:16، 17؛ ەلشىلەردىڭ ىستەرى 17:11). كەيبىر كونە قولجازبالار ٴبىزدىڭ كۇنىمىزگە دەيىن قالاي ساقتالدى؟
قۇرعاق ۇڭگىرلەردەن تابىلعان «ٶلى تەڭىز شيىرشىقتارى» قىش قۇمىرالاردىڭ ىشىندە عاسىرلار بويى ساقتالعان
«ياھۋديلەر كيەلى جازبالار جازىلعان شيىرشىقتاردى جاقسى كۇيدە ساقتاۋ ٷشىن ولاردى قۇمىرالاردا ۇستاعان»،— دەيدى فيليپ كومفورت ەسىمدى «جاڭا وسيەتتى» زەرتتەۋشى عالىم. كەيىننەن ماسىحشىلەر دە وسى ٷردىستى جالعاستىرعان بولۋ كەرەك. سوندىقتان دا زەرتتەۋشىلەر كيەلى كىتاپتىڭ كەيبىر كونە قولجازبالارىن قىش قۇمىرالاردىڭ ىشىنەن، قاراڭعى قويمالاردان، ۇڭگىرلەر مەن ايرىقشا قۇرعاق جەرلەردەن تاپقان.
ناتيجەسى. ٴبىزدىڭ كۇنىمىزگە دەيىن كيەلى كىتاپ قولجازبالارىنىڭ مىڭداعان بولىكتەرى جەتتى. ولاردىڭ كەيبىرەۋىنە ٴتىپتى 2000-جىلدان اسا ۋاقىت بولعان. وسىنشاما كوپ ٵرى كونە باسقا قولجازبالار جوقتىڭ قاسى.
a پاپيرۋس دەگەن — سۋدا وسەتىن پاپيرۋس وسىمدىگىنەن جاسالاتىن جازبا ماتەريالى. ال جارعاق جانۋاردىڭ تەرىسىنەن جاسالادى.
b مىسالى، اقش-تىڭ قول قويىلعان تاۋەلسىزدىك دەكلاراسياسى جارعاققا جازىلعان بولاتىن. شامامەن 250 جىل بويى ساقتالىپ كەلگەن بۇل قۇجاتتىڭ بۇگىنگى كۇنى ارىپتەرىن تانىپ وقۋ قيىن.
