كيەلى كىتاپ وزگەرتىلىپ، بۇرمالانعان با؟
جوق. ەجەلگى قولجازبالاردى سالىستىرا كەلە ٴبىز، مىڭداعان جىلدار بويى ۇزاققا شىدامايتىن ماتەريالدارعا كوشىرىلىپ وتىرعانىنا قاراماستان، كيەلى كىتاپتىڭ نەگىزىنەن وزگەرتىلمەگەنىن بىلەمىز.
بۇل كوشىرمەلەر جاسالعاندا بىردە-ٴبىر قاتە كەتپەگەن دەگەندى بىلدىرە مە؟
كيەلى كىتاپتىڭ مىڭداعان كونە قولجازبالارى تابىلعان بولاتىن. ولاردىڭ كەيبىرىندە وزگەشەلىكتەر بايقالدى. دەمەك، كوشىرمەلەر جاسالعاندا قاتەلەر ەنگەن. وزگەشەلىكتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى بولماشى عانا ٵرى بۇل ٴماتىننىڭ ماعىناسىنا ەش اسەر ەتپەگەن. ٴبىراق بىرنەشە ۇلكەن ايىرماشىلىقتاردىڭ بارى دا انىقتالدى. ولاردىڭ كەيبىرى كيەلى كىتاپ حابارىن بۇرمالاۋ ماقساتىمەن ادەيى جاسالعان كورىنەدى. وسىنىڭ ەكى مىسالىن كورەيىك.
كيەلى كىتاپتىڭ كەيبىر ەسكى اۋدارمالارىندا جوحاننىڭ 1-حاتى 5:7 دە مىنانداي سوزدەر بار: «اسپاندا... اكە، ٴسوز جانە قاسيەتتى رۋح، وسى ۇشەۋى ٴبىرتۇتاس». الايدا سەنىمدى قولجازبالار بۇل سوزدەردىڭ ٴتۇپنۇسقا ماتىندە بولماعانىن دالەلدەيدى. ولار كەيىن ەنگەن بولاتىن a. سول سەبەپتەن كيەلى كىتاپتىڭ ٴبىزدىڭ كۇندەرىمىزدەگى بەدەلدى اۋدارمالارىندا بۇل سوزدەر الىنىپ تاستالعان.
كيەلى كىتاپتىڭ كونە قولجازبالارىندا قۇدايدىڭ ەسىمى مىڭداعان رەت كەزدەسەدى. ٴبىراق كيەلى كىتاپتىڭ كوپتەگەن اۋدارمالارىندا بۇل ەسىم «يە» نە «قۇداي» دەگەن سوزدەرمەن الماستىرىلعان.
كيەلى كىتاپتىڭ كوشىرمەلەرىندە بۇدان باسقا دا قاتەلەر تابىلمايتىنىنا نەگە سەنىمدىمىز؟
بۇگىندە وتە كوپ قولجازبالار تابىلعاندىقتان، كوشىرمەلەردە قانداي قاتەلەر كەتكەنىن انىقتاۋ الدەقايدا وڭاي b. وسى قولجازبالاردى سالىستىرۋدىڭ ارقاسىندا بۇگىندە قولدا بار كيەلى كىتاپتىڭ تۋرالىعى جايلى نە دەۋگە بولادى؟
ۋيليام گەنري گرين دەگەن زەرتتەۋشى-عالىم ەۆرەي جازبالارىنىڭ (ٴجيى كونە وسيەت دەپ اتالادى) ٴماتىنى جايلى بىلاي دەدى: «كونە كىتاپتاردىڭ اراسىندا مازمۇنى وسىنشالىقتى تۋرا ساقتالعان ەڭبەك جوق دەسەك ارتىق كەتپەسپىز».
كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشى-عالىم فريدەريك بريۋس بولسا گرەك جازبالارى نە جاڭا وسيەت تۋرالى بىلاي دەپ جازدى: «كونە كلاسسيكالىق شىعارمالاردىڭ دالدىگىنە ەشكىم ەشقاشان كۇمان كەلتىرمەگەن، ال ولارعا قاراعاندا جاڭا وسيەتتىڭ تۋرالىعىن دالەلدەيتىن ايعاقتار اناعۇرلىم كوپ».
كيەلى كىتاپ قولجازبالارىن زەرتتەيتىن فرەدەريك كەنون ەسىمدى بەدەلدى ٴبىر كىسى بىلاي دەگەن: «كيەلى كىتاپتى قولىنا العان ادام ونىڭ شىنىمەن دە قۇداي ٴسوزى ەكەنىن ەش قورىقپاستان ٵرى كۇماندانباستان ايتا الادى». ول كيەلى كىتاپتىڭ عاسىرلار بويى ۇرپاقتان ۇرپاققا اسا ۇلكەن وزگەرىسسىز جەتكەنىن ايتتى.
كيەلى كىتاپتىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن تۋرا جەتكەنىنە تاعى قانداي دالەلدەر بار؟
ياھۋدي جانە ٴماسىحشى كوشىرمەشىلەر قۇداي حالقىنىڭ اۋىر كۇنالارى جايلى ەش بۇكپەسىز كوشىرىپ جازعان c (مۇسانىڭ 4-جازباسى 20:12؛ سامۋيلدىڭ 2-جازباسى 11:2—4؛ عالاتتىقتارعا 2:11—14). سونداي-اق ياھۋدي حالقىنىڭ ٴتىلازارلىق تانىتقانىن ايىپتايتىن جانە ادام ويىنان شىققان ىلىمدەردى اشكەرەلەيتىن تارماقتاردى ساقتاپ قالعان (وشيا 4:2؛ مالاحي 2:8، 9؛ ماتاي 23:8، 9؛ جوحاننىڭ 1-حاتى 5:21). جازبالاردى بۇرمالاماي كوشىرۋىمەن ولار قۇدايدىڭ كيەلى ٴسوزىن تەرەڭ قۇرمەتتەيتىن ادال جاندار ەكەندەرىن كورسەتتى.
قۇداي كيەلى كىتاپتى ٶز رۋحىنىڭ جەتەلەۋىمەن جازدىرعان بولسا، ول ونىڭ بىزگە تۋرا جەتۋىنە قام جاسايتىنى قيسىندى ەمەس پە؟ d (يشايا 40:8؛ پەتىردىڭ 1-حاتى 1:24، 25). ول كيەلى كىتاپتى ەجەلدە ٶمىر سۇرگەن ادامدار ٷشىن عانا ەمەس، بىزدەر ٷشىن دە جازدىرعان (قورىنتتىقتارعا 1-حات 10:11). كيەلى كىتاپتىڭ وزىندە بىلاي دەلىنگەن: «بۇرىن جازىلعانداردىڭ ٴبارى بىزگە ٴتالىم بولسىن دەپ جازىلعان. وسىلايشا تاباندىلىعىمىز ارقىلى جانە جازبالاردان العان جۇبانىشىمىز ارقىلى ۇمىتكە يە بولا الامىز» (ريمدىكتەرگە 15:4).
يسانىڭ ٶزى دە، ٸزباسارلارى دا ەۆرەي جازبالارىنىڭ كوشىرمەلەرىنەن ۇزىندىلەر كەلتىرگەندە، ولاردىڭ تۋرا ەكەنىنە ەش كۇماندانباعان (لۇقا 4:16—21؛ ەلشىلەردىڭ ىستەرى 17:1—3).
a بۇل سوزدەر مىنا قولجازبالاردا كەزدەسپەيدى: «سيناي كودەكسى»، «الەكساندريا كودەكسى»، «ۆاتيكان كودەكسى»، «لاتىن ۆۋلگاتاسىنىڭ» ٴتۇپنۇسقاسى، فيلوكسەن مەن گەراكلي سيريالىق اۋدارماسى، «سيريا پەشيتتاسى».
b مىسالى، ٸنجىل نەمەسە جاڭا وسيەت دەپ تە اتالعان گرەك جازبالارىنىڭ 5000 نان استام گرەكشە قولجازبالارى تابىلعان.
c كيەلى كىتاپتا قۇداي قىزمەتشىلەرى مۇلتىكسىز دەپ ەش جەردە جازىلماعان. قايتا، وندا شىندىقتى مويىنداپ: «كۇنا جاسامايتىن ادام جوق»،— دەلىنگەن (پاتشالار 1-جازبا 8:46).
d كيەلى كىتاپتا قۇداي پايعامبارلارعا نە جازۋ قاجەتتىگىن ٵرقاشان سوزبە-ٴسوز ايتپاسا دا، وي سالىپ وتىرعانى ايتىلعان (تىموتەگە 2-حات 3:16، 17؛ پەتىردىڭ 2-حاتى 1:21).