Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

O Jimassoréta a kopiiala ni ufiiele uoso o Mikanda Ikôla

DIAMBU DIA KAPA | KIEBHI O BIBIDIA IA NANGENENA KATÉ MU IZUUA IETU?

O Bibidia ia Nangenena Sumbala a Mesenene Kulungulula o Njimbu Iê

O Bibidia ia Nangenena Sumbala a Mesenene Kulungulula o Njimbu Iê

O KILUEZU: O mivu-ni-mixinda ni jinguma ka tena kubuika o Bibidia. Maji saí asoneki ni alunguludi, a lungulula o njimbu ia Bibidia. Saí ithangana ene a lungulula o Bibidia phala kuzokela o ilongesu iâ, mu veji dia kulungulula o kidi kia Bibidia. Tala o misoso íii:

  • Kididi kia ubhezelu: Mu kaxi ka hama ia kauana ni ia kaiadi A.K.K., o asoneki akua Sámadia, mu kulungulula o Pentateuco * a bandekesa mu divulu dia Makatukilu 20:17 o izuelu íii: “Ku Aargaareezem. Kuene kua tokala kutunga o kalatodio.” Mu kiki akua Samadia a mesenene kuila o Mikanda Ikola i zokela o vondadi iâ ia kutunga o tembulu mu mbanza ia “Aargaareezem,” mba ku Mulundu ua Ngedizine.

  • Ilongesu ia Tilindade: Kioso kia zubha kusoneka o Bibidia, ande dia kubhita 300 ja mivu, saí diiala u xikina kuila Nzambi Tilindade, ua bandekesa mu divulu dia 1 Nzuá 5:7 o izuelu íii: “mu diulu, o Tata, o Diambu ni Nzumbi Ikôla: ene kitatu kiâ a di bhanga umoxi.” O izuelu íii ki i kexile mu mikanda ia dianga ia Bibidia. O ngijiie Bruce Metzger, uambe: “Tundé ku hama ia kasamanu” o izuelu ióio “a betele ku i sanga mu Bibidia mu dimi dia Latinu Diokulu ni mu Vulgata [Latinu].”

  • Dijina dia Nzambi: Mukonda dia ijila ia Jijudé, alunguludi avulu a Bibidia a katula o dijina dia Nzambi mu Mikanda Ikôla ia a te-mu o majina a ujitu “Nzambi” mba “Ngana.” Mu Bibidia o majina iá ka tokala ngó ku Mubhangi ua ngongokana, a tokala uá ku athu, imbamba ia ubhezelu ua makutu ni kua Diabhu.​—Nzuá 10:34, 35; 1 Kolindo 8:5, 6; 2 Kolindo 4:4. *

O BIBIDIA IA NANGENENA KIEBHI? Kia dianga: Sumbala saí athu ka kopiiala kiambote o Bibidia maji a mukuá a i kopiiala ni uhete uoso. Mu kaxi ka hama ia kasamanu ni ia kakuinhi K.K., o Jimassoréta a kopiiala o Mikanda Ikôla ia Hebalaiku, ia a bhange o mikanda a ixana mikanda ia Massorético. Athu amba kuila, ene akexile mu kondala o izuelu ni jiletala phala kuijiia se a kopiiala kiambote mba kana. Se a monene kuila mu divulu mua kopiiala muala kiluezu, ene akexile mu ki lombolola ku mbandu ia mikanda. O Jimassoréta a ditunine kulungulula o njimbu ia Bibidia. O mesene ngana Moshe Goshen-Gottstein ua soneka kuila “ene akexile mu mona kuila o kulungulula o njimbu ia Bibidia mu vondadi iâ, kituxi kia dikota.”

Kia kaiadi: Mukonda lelu kuala ndumba ia mikanda ia Bibidia, o jingijiie a tena kusanga o iluezu. Mu kifika, mu hama ja mivu o atuameni a ngeleja akexile mu longa kuila o Jibibidia mu Latinu ja kexile ni mikanda ia kidi ia Bibidia. Maji mu divulu dia 1 Nzuá 5:7, ene a bandekesa o izuelu ia makutu i tua tange kiá ku dimatekenu dia milongi íii. O Bibidia Rei James mu Kingileji a i lungulula ué ni kiluezu kiki!Maji kioso kia sange mikanda ia mukuá, ihi ia sange-ku? Bruce Metzger ua soneka: “O izuelu [mu divulu 1 Nzuá 5:7] ka i sange mu mikanda ioso iokulu (Siríaco, Cóptico, Armênio, Etiópico, Arábico, Eslávico), a i sange ngó mu mikanda ia Latinu.” Mukonda dia kiki, kioso kia lungulula dingi o Bibidia Rei James ni Jibibidia ja mukuá, o alunguludi a katula o izuelu ia bandekesele.

Chester Beatty P46, mikanda ia Bibidia iosoneke ku muvu ua 200 K.K.

O kuila o mikanda iokulu ilondekesa muene kuila o njimbu ia Bibidia iene hanji ia kexile mu mikanda ia dianga? Kioso kia sange o Mikanda ia Mar Morto ku muvu ua 1947, o jingijiie a sokesa o mikanda ia Massorético mu Hebalaiku ni mikanda ia Bibidia iosonekene kiá midi ia mivu kudima. Saí muthu ua tokala ku kibuka kia kutonginina o mikanda ia Mar Morto, ua suku mu kuzuela kuila “o mikanda i bhana polova ia dikota kuila, o mikanda ia Bibidia ia kopiiala o Jijudé mu midi ia mivu kudima ndenge, a i kopiiala ni kidi kioso ni ufiiele uoso.”

O Inzo ia Kubhaka o madivulu, Chester Beatty mu mbanza ia Dublin, Irlanda, ia bhongolola mikanda ia dibu ilombolola o madivulu moso a Mikanda ia Ngeleku. O mikanda íii io sonekene ku hama ia kaiadi K.K., kua bhitile kiá 100 ia mivu tundé kia zubhile kusoneka o Bibidia ioso. Saí divulu diambe: “Sumbala o Mikanda ia Dibu i bhana milongi iavulu ia ubhe, iene ilondekesa ué kuila mu kukopiiala o mikanda ia Bibidia, o asoneki a i kopiiala kiambote.”

“Tu tena kuzuela sé uôma kuila se-ku dingi divulu diengi a di kopiiala kiambote, ni ufiiele uoso kala o Bibidia”

O MBOTE: Mu veji dia kulungulula o njimbu ia Bibidia, o mivu-ni-mixinda ni ndumba dia mikanda iene mu kuatekesa kubandekesa o u uabhelu ua Bibidia. O Ngana Frederic Kenyon ua soneka ia lungu ni Mikanda ia Ngeleku, muéne uixi: “Se-ku dingi divulu diala ni mikanda iavulu iokulu kála o Bibidia. Se-ku ngijiie ia kidi ueji dituna kuila o milongi ia Bibidia i tuala na-iu lelu, milongi ia kidi muene.” Ia lungu ni Mikanda ia Hebalaiku, o ngijiie William Henry Green uambe: “Tu tena kuzuela sé uôma kuila se-ku dingi divulu diengi a di kopiiala kiambote, ni ufiiele uoso kala o Bibidia.”

^ kax. 4 O Pentateuco ia akua Sámadia kifua kopiia ia madivulu atanu a dianga a Bibidia, kala kia xikina akua Sámadia.

^ kax. 6 Phala kuijiia dingi o maka enhá, tanga o Kibandekesu A4 ni A5 mu Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas, mu www.dan124.com/pt.