Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

DIAMBU DIA KAPA | IHI I BANZA NZAMBI IA LUNGU NI KU BUAKULA

Iebhi o Ibanzelu ia Nzambi ia Lungu ni ku buakula Makanha?

Iebhi o Ibanzelu ia Nzambi ia Lungu ni ku buakula Makanha?

Naoko, a mu tumbula mu milongi ia dianga, uambe kiebhi kia tolola o kifua kia ku buakula. Muéne uambe: “Nga tena ku lungulula o ukexilu ua muenhu uami mukonda dia ku di longa o kidi kia lungu ni ídifua ia Nzambi ni ikanenu iê.” O ima ia di longo muéne tu i sanga mu Bibidia. Sumbala o Bibidia ki i tumbula o kizuelu, makanha, iene i tu kuatekesa kuijiia kiambote o ibanzelu ia Nzambi ia lungu ni ku buakula. * O kuijiia kuku kua kuatekesa athu avulu kueha o ukexilu iú. (2 Timote 3:16, 17) Tu di longe ima itatu ia iibha ijila ku makanha ni ku mona ihi i zuela o Bibidia ia lungu ni ima íii.

O KU BUAKULA KU BHIKISA O MUTHU

O makanha ala ni kima kia beta o ku iibha ki bhangesa o muthu ku a jidila—o uiji. O makanha a bhangesa o muthu ku bhanga o ima sé uôma maji ene a zozesa uá o mukutu ua muthu. O makanha a tumikisa o uiji ku uongo ua muthu ni lusolo ni mu veji javulu. Kala kithangana ki u xibha o makanha, ki bokuesa uiji uavulu, o ji konda ji londekesa kuila se u buakula malusu imoxi ia makanha mu kizuua, mu mukutu ué mu tena ku bokona 200 ja uiji ua makanha ni ku ku bhanga kia iibha kangonha koso-koso ndenge. O ku xibha o uiji iú, ku bhangesa o muthu ku jidila ni ku jiza o makanha. O muthu kia jidila kiá ni uiji iú, muéne u kuata mu divua kia iibha se u bhita kizuua sé ku buakula.

“Muala mu abhika a muthu uoso mua mu belesela.”—Loma 6:16

O kuila u tena ku belesela Nzambi se uala u mubhika ua makanha?

O Bibidia i tu kuatekesa ku kala ni ibanzelu iambote ia lungu ni maka enhá, iene i zuela: ‘Ki mu k’ijiia kuma kuoso ku mua di bhakula mu ku bhika, muala mu abhika a muthu muen’ió uoso mua mu belesela?’ (Loma 6:16) Kioso o muthu kia kuata ku mu bhikisa kuala o makanha, mu ku bhita tu izuua muéne u kituka mubhika ua ukexilu iú ua iibha. Maji o Nzambi uávu o dijina dia Jihova ua mesena kuila tu di jituna kana ngó ku maukexilu a tu bhanga kia iibha ku mukutu maji ué ni ku maukexilu a tu bhanga kia iibha ku muxima ni kilunji. (Jisálamu 83:18; 2 Kolindu 7:1) Kienhiki, kioso o muthu kia kuata mu kuijiia kiambote Jihova ni ku mu xila, muéne u tendela kuila ua tokala ku bhana ioso kua Jihova, u tendela ué kuila ka tena ku bhanga kiki se u kituka mubhika ua makanha. O kuijiia kuku, ku kuatekesa o muthu ku dituna o hanji íii ia iibha.

Olaf, diiala ua tungu mu ixi ia Alemanha, ua mateka o ku buakula kia kexile ni 12 dia mivu iu ua bhange 16 dia mivu mu ku buakula, maji ua tolola o ukexilu iú. Muéne uambe: “Ki nga buakula mu veji ia dianga, nga fikile kuila ki kieji ngi bhanga kia iibha. Maji mu mivu iavulu nga kuata ku buakula kiavulu. Saí kizuua kioso ki nga fikisa o ku xisa o makanha, njinda ia ngi kuata, eme nga mateka o ku bonga o mijinha ia tu xikalu ni ku i jinga mu mafué a ji jurnale phala ku buakula. Lelu ngi mona kuila, o ukexilu uenhó uexile ukexilu ua iibha u bhekesa jisonhi.” Kiebhi muéne kia tena o kueha o ukexilu iú? Muéne u jimbulula: “O kia beta ku ngi kuatekesa o vondadi iami ia ku bhanga ima i sangulukisa Jihova. O henda ia kuatela Jihova ku athu ni kidielelu ia bhana muéne, kia ngi bhana nguzu ia kueha o makanha.”

O KU BUAKULA KU BHANGA KIA IIBHA KU MUKUTU

O divulu, The Tobacco Atlas, diambe: “O jingijiie a tokuesa kiambote ia a mono kuila o ku buakula . . . ku bhanga kia iibha ku mukutu uetu, ku jibha ué o muthu.” Tuejiia kiambote kuila o ku buakula ku bheka kisongo ku izavu, ni mauhaxi ku pumbulu. Maji kala kilondekesa o Organização Mundial da Saúde (OMS), o ku buakula kuene mu bheka mauhaxi a makota a katula o mienhu ia athu kala o uhaxi ua ku lusa manhinga mu tulu.

‘Zola Jihova, Nzambi iê, ni muxima ué uoso, ni muenhu ué uoso, ni kilunji kiê kioso.’—Matesu 22:37

O kuila ua mu londekesa henda kua Nzambi ni ku mu xila se ua mu xidisa o ujitu ua ku bhana muéne, o mukutu?

Mu Maka mê, o Bibidia, Jihova Nzambi u tu longa phala tu kale ni ibanzelu iambote ia lungu ni muenhu uetu, mukutu ni kilunji kietu. Kiene kia jimbulula Mon’ê, Jezú, muéne uambe: ‘Zola Jihova, Nzambi iê, ni muxima ué uoso, ni muenhu ué uoso, ni kilunji kiê kioso.’ (Matesu 22:37) Kala kiki, Nzambi ua mesena kuila tu bhanga ima iambote ni muenhu uetu ni mukutu ni ku u xila. Mu ku di longa ia lungu ni Jihova ni ikanenu iê, tua-nda mu zola ni ku sakidila mu ioso iene mu tu bhangela muéne. Kiki ki tu suínisa ku lenga o ima i tena ku xidisa o mukutu uetu.

Jayavanth, musaki mukua India, ua buakula mu 38 a mivu. Muéne uambe: “Nga di longo o iluezu ijila ku makanha mu ji jurnale. Ngejidile kuila kiki kiexile kia iibha, eme nga kexile mu tangela o athu nga kexile mu a saka phala ku lenga o makanha kuila ukexilu ua iibha. Maji eme ki ngi tenene kueha o ukexilu iú sumbala nga fikisile kiá lutanu mba lusamanu.” Kienhiki, ihi-phe ia mu kuatekesa o kueha o makanha? Muéne u tambuijila: “Nga tena o kueha o ku buakula mu kaxi ka ku di longa o Bibidia. O vondadi ia ku bhanga ia mesena Jihova, ia ngi suínisa kueha o ukexilu iú.”

O KU BUAKULA KU BHANGA KIA IIBHA KU AKUETU

O dixi di tunda mu kanu dia muthu ua mu buakula ni di tunda mu kaxikalu di bhanga kia iibha ku akuetu. Kioso o dixi didi ki di bokona katé ku muxima ua athu, di bheka kisongo ku izavu ni mauhaxi a mukuá dingi, kala muvu di jibha 600.000 ja athu a ngene ka mu buakula, bhenge-bhenge ahatu ni ana ku bhata. Saí mukanda ua tundu ku Organição Mundial de Saúde, ua dimuna: “O muthu u tambula o dixi dia makanha di tunda mu kanu dia ió a mu buakula, ka tena ku kala kiambote.”

‘Zola mukuenu kala ki ua di zola eie-muène.’—Matesu 22:39

O kuila ua mu londekesa henda ku akuenu ni ku muiji uê se u ta muenhu uâ mu iluezu mukonda dia dixi dia mu tunda mu kanu diê?

Kala kia londekesa Jezú, o kijila kia kaiiadi mu kitumu o ku zola akuetu—o muiji uetu, makamba ni athu a mukuá dingi a tungu kumoxi n’etu—o kia dianga o ku zola Nzambi, Jezú uambe: “Zola mukuetu kala ki ua di zola eie-muène.” (Matesu 22:39) Se tu kala ni ifua i bhanga kia iibha ku akuetu a tu zukama, ki tua mu londekesa henda. O henda ia kidi i tu suínisa ku kaiela o kitendelesu kia Bibidia: “Muthu ka sote kubhanduluka ngó muene, maji a sote ue o kubhanduluka kua akuâ.”—1 Kolindo 10:24.

Armen, diiala ua tungu mu ixi ia Arménia, u di lembalala: “O muiji uami ua ngi bhingile, ua ngi dióndele phala ki ngi buakule dingi mukonda kiki kia kexile mu a bhanga kia iibha. Maji ki ngi xikinine kuila o ukexilu uami ua kexile mu a bhanga kia iibha.” Muéne u jimbulula ihi ia mu kuatekesa o kueha o ku buakula, muéne uambe: “O ku di longa o Bibidia ni ku zola Jihova, ia ngi kuatekesa kueha o ku buakula, eme nga mono ué kuila, o makanha ka kexile ngó mu bhanga kia iibha ku muenhu uami maji ni ku athu a ngi zukamene.”

ANDA ZUBHA O MAKANHA PHALA O MBOTE IA ATHU!

O kuijiia kua Bibidia kua kuatekesa Olaf, Jayavanth, ni Armen, kueha o ukexilu iú ua iibha ua kexile mu bhanga kia iibha ki kale kua ene ni ku akuâ. Ene kehela o makanha mukonda dia kuijiia kuila, o makanha a bhanga kia iibha ku mukutu. Maji o ia a kuatekesa, o ku zola Jihova ni ku kala ni vondadi ia ku bhanga o ima ia mesena muéne. O valolo ia henda a ilondekesa mu divulu dia 1 Nzuá 5:3, di zuela: “Kuma o henda ia kuzola Nzambi inhi’íi, o kualuka o ijila iê. O ijila iê-phe ki ia bhonzo ku i aluka.” Mu kidi, saí ithangana, o kualuka o ijila ia Bibidia ku bhonza kiavulu, maji se o muthu u zola Jihova ni muxima ué uoso ua-nda tena ku bhanga kiki.

Mu kaxi ka kikalakalu kia kuboka ku mundu uoso, Jihova Nzambi ua mu kuatekesa mazunda a athu ku di bhulula ku ubhika ua makanha. (1 Timote 2:3,4) Kua kambe bhofele, bhu kaxi ka Utuminu uê—unguvulu ua diulu mua-nda tumina Mon’ê, Jezú Kristu—Jihova ua-nda buikisa o mauenji ene mu suínisa ni ku bhikisa o athu ku makanha. Muéne ua-nda zubha o makanha oso phala o mbote ia athu ni ku bhangesa o athu ku kala sé ituxi, ku iuka ku mukutu ni kilunji.—Izaia 33:24; Dijingunuinu 19:11, 15.

Se eie ua mu bhanga nguzu phala kueha o makanha, kana ku bhuila. Mu ku di longa ku zola Jihova ni ku kala ni ibanzelu iê ia lungu ni ku buakula, ua-nda tena ué ku sanga nguzu ia kueha o ukexilu uenhú. O Jimbangi ja Jihova a-nda sanguluka kiavulu ku ku bhana kikuatekesu kia tokala kia Bibidia ni ku ki belesela. Dielela kuila se ua mesena o kikuatekesu kia Jihova phala ku di bhulula ku ubhika ua makanha, muéne ua-nda ku bhana o nguzu ni ku tena ku ua bhingi.—Filipe 4:13.

^ kax. 3 O ku buakula makanha bhabha, kulombolola ku a buakula mba ku a xibha bhu kaxi ka phexi, kaxikalu mba maukexilu engi. Maji o itumu io bhane bhabha ia tokala ué kua ió a xakuta makanha mba ima ia mukua ia iibha.