Ku bokona mu madisá

KIKWATEKESU PHAL’O MWIJI | JITATA

O Ana ni Mitelembe Yakatunda—Mbandu 1: Okwila Twana Twami Abhingi Kukala ni Mitelembe Yakatunda?

O Ana ni Mitelembe Yakatunda—Mbandu 1: Okwila Twana Twami Abhingi Kukala ni Mitelembe Yakatunda?

 Lelu twana ni minzangala yavulu ala ni mitelembe yakatunda. a Kyoso kyala ubheka, ene atena kubokona mu internete bhukaxi ka mitelembe yâ. Ilwezu yebhi itena kudibhana nayu moné mukukala ni mutelembe? Mbote yebhi yandakatula? Ithangana ikuxi mwene watokala kutala mumutelembe?

 Ihi iwabhingi okwijiya

 Ombote Yandakatula

  •   Se otwana adilanga, ojitata atululuka. Sayi mama amwixana Bethany wamusasa twana tuyadi wambe: “Twatungu kumundu wayibha. Kyenyiki, kima kyambote otwana kudizwelesa jinga ni jitata jâ.”

     Sayi mama amwixana Catherine wambe we wixi: “Sayi jiprograma jala mumutelembe jitena kukukwatekesa kutala omutelembe wa moné ni kwijiya se mwene wala kwebhi. Se mwene wamukwendesa dikalu, utena kumona se wamukwenda ni lusolo mba kana.”

  •   Kikwatekesu mu ikalakalu yaxikola. Sayi mama amwixana Marie wambe: “O alongexi abhana ikalakalu yaxikola kutwana bhukaxi ka jinjimbu mu mutelembe. Otwana atena kudizwelesa nawu mu ukexilu yú.”

 O Ilwezu

  •   Kungastala kithangana kyavulu. Ominzangala awabhela kungastala ithangana yavulu mukutala mumitelembe yâ. Mukidi, ojitata angastala we kithangana kyavulu ni mitelembe yâ. Okithangana kyangastala mukusuwa o ibhindamu yatwana twâ, kyasokela ni kyangastala mumitelembe yâ. Sayi ngijiye wambe kuma sayi miji o athu “akala mwene mukididi kimoxi, maji kala muthu uya ni kutala ngó mumutelembe wê.” b

  •   Kutala ufusa. Minzangala yavulu ene mutala ufusa jimbeji joso. Kiki kikitubhangesa kudiwana, mukonda kikubhonzo kutala ufusa bhukaxi ka mitelembe. William, tata wala ni twana tuyadi wambe: “Kyoso ojitata kyabhana mitelembe yakatunda kutwana, ene amukwehela otwana kutala ufusa kabasa kididi ni ola.”

  •   Kuzola kyavulu omutelembe. Athu avulu adikwatenena mumitelembe yâ. Kyoso kyakala se omutelembe, ene athandaganya kyavulu, adivwa kyayibha. Sayi jitata amona kwila, kyoso otwana twâ kyakala ni mutelembe athathamana kyavulu. Sayi mama amwixana Carmen wambe: “Sayi bhabha kyoso kingamuzwela ni monami, mwene ungitala mu ukexilu wayibha mba uzwela kima kyayibha mukonda kamesena kwila, amuthatamesa.”

  •   Ilwezu yengi. Se moné ukala ni mutelembe wakatunda, o athu atena kumulokalala mu internete mba mwene utena kumona jinjimbu ja ufusa. Utena we kudibhana ni ibhidi ijila mukukamba kuxikama kyambote mba kukamba kuzeka kyasoko. Sayi minzangala ene muta “jifoto mba majina a athu engi” mu internete phala kusweka o ima yayibha yene mubhanga, phala ojitata jâ kakijiye.

     Daniel, wala ni mona kilumba wambe: “Omutelembe wakatunda utena kubhangesa omona kutala yoso yala mu iternete, kikale o ima yambote ni ima yayibha.”

 Ihi iwatokala kudibhwidisa

  •   ‘Okwila monami wabhingi mwene kukala ni mutelembe wakatunda?’

     O Bibidya yamba: ‘Njimu u zonga kyambote kyoso kyenda.’ (Jisabhu 14:15) Mukuxinganeka o izwelu yiyi, dibhwidise:

     ‘Okwila kubhana mutelembe wakatunda kwamonami kulondekesa unjimu? Okwila ngaxinganeka ombote ni ilwezu itena kudibhanayu monami? Okwila ngitena kumusumbila mutelembe wengi muveji dya kumusumbila mutelembe wakatunda?’

     Sayi tata amwixana Todd, wambe: “Twana twetu tutena hanji kwasumbila mitelembe yosoyoso, ibhana kuzwela nawu bhukaxi kajinjimbu mba mukwaxinda. Se ubhanga kiki, wandaphopheka dingi kitadi.”

  •   ‘Okwila monami wandatena kya kudilanga se ngimubhana omutelembe yú?’

     O Bibidya yamba: ‘O muxima wa njimu umwendesa munjila yatokala.’ (Ndongixi 10:2) Mukuxinganeka o izwelu yiyi, dibhwidise:

     ‘Ihi ingibhangesa kudyelela monami? Okwila mwene ungitangela yoso yala kumuxima wê? Monami uzwela okidi ithangana yoso? Okwila mwene uzwela se ananyi omakamba mê? Mwene uditumina ojihanji mukukalakala ni mitelembe yamukwa kala omutelembe wa izuzumbya, tablete, mba komputadolo?’ Sayi mama amwixana Serena wambe: “Omutelembe wakatunda ukwatekesa kyavulu, maji wala we ni ilwezu yavulu. Kubhana mutelembe wakatunda kwamoné, kwedi kala kumubhana muhamba waneme, sumbala mwene monandenge hanji.”

  •   ‘Okwila ngala polondo phala kulonga monami kukalakala ni mutelembe?’

     O Bibidya yamba: “Longa mona-ndenge mu njila yoso ya tokala o kwendela.” (Jisabhu 22:6) Mukuxinganeka o izwelu yiyi, dibhwidise:

     ‘Okwila ngala ni kwijiya kwasoko kwalungu ni mitelembe phala kukwatekesa monami kulenga o ilwezu? Okwila ngejiya kusokelesa kyambote ojifalamenda jalamu jikwatekesa kulenga o ilwezu? Kyebhi kingandakwatekesa monami kusola kyambote o ima kyoso kyandaya ni kukalakala ni mutelembe?’ Daniel, twamutumbula kya mumilongi yiyi wambe: “Ngamono kya jitata javulu abhana mitelembe kutwana twâ anga a ehelela kyenyiki.”

 Kubhitulula: Otwana abhingi kwalonga kukalakala ni mitelembe yâ ni unjimu. Sayi divulu dizwela kyebhi kitutena kukalakala ni mitelelembe ni unjimu dyambe: “Kubhonza kyavulu kuxinganeka kwila, otwana twetu twandatena kutolola ojitendasá jakukala ithangana yavulu ni mitelembe, bengebenge se ene kala ni jitata jâ.”

a Mumilongi yiyi twandazwela yalungu ni mitelembe yala ni internete.

b O izwelu yiyi, yatundu mudivulu Disconnected (Kuxisa o Mitelembe), dya tokala kwa Thomas Kersting.