“လၢပစိၤခဲအံၤ ပန့ၢ်ဘၣ်​ အံၣ်လဲးထြီနံး တၢ်ပီးတၢ်လီ လၢအပတီၢ်ထီ, ပထံၣ်ဘၣ်လၢ စဲအ့ၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ လဲၤထီၣ်လဲၤထီ ဒီးတၢ်ဃုကျိၣ်ဃုစ့ အကျိၤအကျဲန့ၣ်​ ညီထီၣ်ဝဲ . . . ဘၣ်ဆၣ်​ ခီဖျိလၢ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတဖၣ်အံၤအဃိ တၢ်ကီတၢ်ခဲ အိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်တကပၤ, တၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်တကပၤ ဒီးတၢ်မၤဟးဂီၤ ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်.”—The Global Risks Report 2018, World Economic Forum.

ဘၣ်မနုၤအဃိ ပှၤအါဂၤ ဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢ အတၢ်အိၣ်မူလၢ ခါဆူညါအဂီၢ် ဒီးဟီၣ်ခိၣ်တဖျၢၣ်အံၤ အဂီၢ်လဲၣ်. ပကကွၢ်သကိး တၢ်ကီတၢ်ခဲတနီၤလၢ ပထံၣ်ဘၣ်ခဲအံၤ.

• ပှၤမၤလံၣ်မၤလီတၢ်လၢ အ့ၤထၢၤနဲၣ်အပူၤ– လံာ်တၢ်ကစီၣ်​ လၢအမ့ၢ် The Australian ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ ပမ့ၢ်နုာ်လီၤကွၢ်တၢ်လၢ အ့ၤထၢၤနဲၣ်အပူၤန့ၣ်​ ပထံၣ်ဘၣ်​ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်​ အိၣ်ဝဲအါမး. ပှၤလၢအအဲၣ်ဒိးမံဃုာ်ဒီးဖိသၣ်, ပှၤလၢအမၤနၢၤအီၣ်ပှၤဂၤ, ပှၤလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်အ့ၣ်လိာ် ဒီးပှၤလၢအနုာ်လီၤမၤဟးဂီၤတၢ်လၢ အ့ၤထၢၤနဲၣ်အပူၤန့ၣ်​ အဝဲသ့ၣ်သူဝဲ အ့ၤထၢၤနဲၣ်​ အကျိၤအကျဲအါထီၣ်ဝဲ. ပှၤလၢအမၤလံၣ်မၤလီတၢ် ဒီးဟုၣ်န့ၢ်ပှၤဂၤ အဂ့ၢ်အကျိၤစ့ၢ်ကီး အိၣ်အါထီၣ်မၣ်အါထီၣ်​ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ညါ. . . . ဒီးအ့ၤထၢၤနဲၣ်​ အကျိၤအကျဲအံၤ မ့ၢ်ဝဲကျဲတဘိလၢ ပှၤအၢပှၤသီတဖၣ်​ ကမၤတၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အဲၣ်ဒိးမၤဝဲ.”

• ကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ် တထဲသိးတုၤသိးဘၣ်– အီးစဖဲ (Oxfam) အတၢ်မၤနီၣ်​ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အဂီၢ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤကဲဒိၣ်ကတၢၢ်ဃိးဂၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ်​ အတၢ်ထူးတၢ်တီၤ လီၤလၢဝဲထဲသိးဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိလၢ အအိၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢ တဝာ်ညါ. အီးစဖဲ အတၢ်မၤနီၣ်​ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ခီဖျိလၢ ကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ် တထဲသိးတုၤသိးဘၣ်အဃိ ပှၤကဲဒိၣ်တဖၣ်န့ၣ်​ ဆဲးကဲဒိၣ်ထီၣ်, မ့မ့ၢ် ပှၤလၢအဖှီၣ်တဖၣ်န့ၣ်​ ဆဲးဖှီၣ်လီၤဝဲ. ဒီးအါတက့ၢ် ပိာ်မုၣ်တဖၣ်​ ထံၣ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်အံၤ.” ခီဖျိလၢ ကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ် တထဲသိးတုၤသိးဘၣ်​ အိၣ်အါထီၣ်အဃိ ပှၤတနီၤ ဘၣ်ယိၣ်ဝဲလၢ ပှၤထီဒါတၢ်ကအါထီၣ်.

• တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ ဒီးတၢ်မၤအၢမၤနး– ၂၀၁၈ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢလၢ ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအဂီၢ် အတၢ်မၤနီၣ်​ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ခဲအံၤ ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ပှၤလၢအဘၣ်ပာ်တ့ၢ်ကွံာ် အဟံၣ်အဃီ ဒီးဘၣ်သုးလီၢ်သုးကျဲန့ၣ်​ အနီၣ်ဂံၢ် ဟဲအါထီၣ်ဝဲ.” ခီဖျိလၢ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ ဒီးတၢ်မၤအၢမၤနးအဃိ ပှၤ ၆၈ ကကွဲၢ်ဘျဲၣ်​ ဘၣ်ပာ်တ့ၢ်ကွံာ် အဟံၣ်အဃီ ဒီးဘၣ်သုးလီၢ်သုးကျဲ. တၢ်မၤနီၣ်​ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဒ်အံၤ, “လၢ ၂ စဲးကး အတီၢ်ပူၤန့ၣ်​ ပှၤတဂၤ ဘၣ်ပာ်တ့ၢ်ကွံာ် အဟံၣ်အဃီ ဒီးဘၣ်ဃ့ၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ်.”

• တၢ်မၤဟးဂီၤ ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်– The Global Risks Report 2018 ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိ ဒီးဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ အမၠိလီၤတူာ်ဒီဒူၣ်.” ဒီး “ခီဖျိလၢ ကလံၤဘၣ်အၢ ဒီးပီၣ်လဲၣ်ထံဘၣ်အၢ အါထီၣ်မၣ်အါထီၣ်အဃိ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်​ အိၣ်ထီၣ်လၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်.” တကးဒံးဘၣ်​ လၢထံကီၢ်တနီၤန့ၣ်​ တၢ်ဖိဃၢ်တဖၣ်​ အမၠိစှၤလီၤဝဲ. ဒီးခီဖျိလၢ တၢ်ဖိဃၢ်တဖၣ်​ ယူၤစိာ်ဝဲ တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိကမူၣ်အဃိ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ်​ ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဝဲလၢ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်​ “န့ဆၢၣ်လၢ အအိၣ်ဝးတရံးပှၤန့ၣ်​ ကဟးဂီၤကွံာ် ခဲလၢာ်စီပျီ.” လၢပီၣ်လဲၣ်ပူၤန့ၣ်​ လၢၢ်ဖီတဖၣ်​ ဟးဂီၤဝဲစ့ၢ်ကီး. ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ တယာ်ဝဲလၢ ပူၤကွံာ်အနံၣ်​ ၃၀ န့ၣ်လၢၢ်ဖီ လၢအအိၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်​ ဟးဂီၤဝဲတဝာ်ညါ.

အဃိ ဒ်သိး ပကအိၣ်ဘၣ်​ ပူၤပူၤဖျဲးဖျဲး ဒီးဘံၣ်ဘံၣ်ဘၢဘၢအဂီၢ် ပမၤဂ့ၤထီၣ်​ ဒီးဆီတလဲ တၢ်အိၣ်သး သ့တမံၤမံၤဧါ. ပှၤတနီၤ ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ ဒ်သိး ပမၤဂ့ၤထီၣ်​ ဒီးဆီတလဲ တၢ်အိၣ်သး ကသ့အဂီၢ် ပကလိၣ်ဘၣ်​ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့. မ့မ့ၢ်ဒ်န့ၣ်န့ၣ်​ ပကလိၣ်ဘၣ်​ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒ်လဲၣ်တကလုာ်လဲၣ်. ပကကွၢ်သကိး တၢ်သံကွၢ်တဖျၢၣ်အံၤ အတၢ်စံးဆၢလၢ တၢ်ဂ့ၢ်လၢခံတခါ.