TABA YA FA LIKEPE LA FAHALIMU

Likuka za Muzamao ze Tusa Luli

Bo Christina ba kakamala! Kihona ha ne ba sa zo fumana mukotana o munsu wa pulasitiki o ne u na ni masheleñi a mañata—e ne ba kona ku holiswa ka lilimo ze fitelela 20! Mi ne ba ziba ya naa latehezwi ki ona. Ne ba ka ezañi? Ne mu ka ezañi? Kalabo ya mina i ka bonisa mubonelo wa mina wa busepahali ni mo mu ngela sikuka se sa muzamao.

Likuka za muzamao kiñi? Ki likuka ze lu nga ku ba ze nde, ili za butokwa. Li kana za kopanyeleza ku swalela, busepahali, lilato, ku kuteka bupilo, ni buiswalo. Kamukwaocwalo, likuka za luna za muzamao li ama likezo za luna, lika ze lu nga ku ba za butokwa, ni swalisano ya luna ni ba bañwi, hamohocwalo ni likuka ze lu luta bana ba luna. Nihakulicwalo, ku si na taba ni butokwa bwa zona, likuka za muzamao li sweli za totobela.

KU TOTOBELA KWA LIKUKA ZA MUZAMAO

Mwa 2008, babatisisi mwa naha ya United States ne ba buzize micaha ni likalibe ba bañata-ñata ka mo ba ngela likuka za muzamao. Mwa mutende wa The New York Times, muuna ya bizwa David Brooks, naa bulezi kuli: “Nto ye bilaeza ki kuli ba nahananga ni ku bulela lika ze maswe ka za muzamao.” Buñata bwa bona ne ba ikutwa kuli ku swala mutu likalala ni ku bulaya mutu ku fosahalile, kono “kwandaa litaba zeo ze maswe hahulu, ne ba si ka nahana ka za lika ze lukile ni ze si ka luka, nihaiba [ha ne ba] nyakisisa lika ze cwale ka ku zamaisa mota mutu inze a kozwi, ku puma mwa litatubo kamba mutu ku sa sepahala ku ya nyalani ni yena.” Kalibe yo muñwi  naa bulezi kuli: “Hañata ha ni nahanangi ka ze lukile ni ze si ka luka.” Ba bañata ne ba na ni mubonelo wa kuli: ‘Haiba mu ikutwa kuli ku eza nto ye ñwi ku lukile, mu i eze. Mu eze se si latwa ki pilu ya mina.’ Kana mubonelo wo u lukile?

Pilu ya mutu, nihaike kuli ya kona ku ba ni lilato le lituna ni mufelañeke, hape ya ‘puma mi i sinyehile.’ (Jeremia 17:9) Likuka za muzamao za batu ba mwa lifasi ze sweli ku cinca li bonisa buniti bwa taba ya niti yeo—ili nto ye ne polofitilwe mwa Bibele. Bibele kwamulaho ko ne i bulezi kuli: “Mwa mazazi a maungulelo . . . batu ba ka ba baitati, ba ba lata masheleñi, baitumbaeti, baikankabeki,” hamohocwalo ni ku ba “ba ba buhali.” Hape i ka ba “ba ba sa lati bunde,” mi ba ka “lata minyaka ku fita ku lata Mulimu.”—2 Timotea 3:1-5.

Litaba za niti zeo, li swanela ku lu susueza ku sa latelelanga feela pilu ya luna! Bibele i bulela ka ku utwahala kuli: “Ya isepisa ka pilu ya hae, ki litanya.” (Liproverbia 28:26) Timana ye i bonisa kuli pilu ya luna i tokwa ku etelelwa ki likuka ze nde kuli i lu tuse hande. Lu kona ku fumana kai likuka ze cwalo? Batu ba bañata ba sepile Bibele bakeñisa kuli i nepahezi mi i bulela litaba ka buniti.

LIKUKA ZE LU KONA KU SEPA!

Likuka za mwa Bibele li fa bupaki bwa kuli ne li ezelizwe batu. Ha mu nyakisise mitala i sikai feela—ili tulemeno twa lilato, sishemo, bufani, ni busepahali.

▪ Mu late ba bañwi. Buka ye bizwa Engineering Happiness—A New Approach for Building a Joyful Life i bulela kuli: “Haiba mu itutile ku lata ba bañwi, fohe mu ka ba ni tabo.” Kaniti, ka ku ba batu lu tokwa ku boniswa lilato. Ha lu sa boniswi lilato, ha lu koni ku ba ni tabo sakata.

Ze I Bulela Bibele: “Mu zwelepili ku apala lilato, kakuli lilato ki tamo ye tamahanya batu ka ku petahala.” (Makolose 3:14) Muñoli ya swana wa Bibele yo, hape naa bulezi kuli: “Ha ni si na lilato, ha ni se siñwi.”—1 Makorinte 13:2.

Lilato le li cwalo ha si la za somano kamba le li tomile fa maikuto feela; kono ki lilato le li etelelwa ki likuka. Ki lilato le li kona ku lu susueza ku tusa mutu ye lu sa zibi ha li mwa butata lu sa nahani za kuli a lu life se siñwi. Kwa liñolo la 1 Makorinte 13:4-7, lu bala kuli: “Lilato li pilu-telele ni sishemo. Lilato ha li na muna, ha li ikankabeki, ha li itundumuni, ha li ezi ze swabisa, ha li bati za lona feela, ha li filikani. Ha li na ndimbelela. Ha li tabiswi ki bumaswe, kono li tabiswa ki niti. Li kwahela linto kaufela, . . . li itiisa mwa linto kaufela.”

Mwa mabasi ha ku si na lilato le li cwalo, mañi ni mañi ha na ku ba ni buiketo, sihulu banana. Basali ba ba bizwa bo Monica ne ba ñozi kuli ha ne ba sa li banana ne ba nyandisizwe ki batu mi ba bañwi ne ba ba hapelezanga ku lobala ni bona. Ba bulela kuli: “Ne ni sa latiwi mi ne ni si na sepo.” Kono ha ba to kwanisa lilimo ze 15 ba tutela ku bo kukwaa bona ba ba li Lipaki za Jehova.

Bo Monica, ba bulela kuli: “Ka lilimo ze peli ze ne ni pilile ni bona, nihaike kuli ne ni na ni maswabi ne ba ni lutile ku ba ni balikani, ku bonisa lilato ni ku babalela ba bañwi. Ne ba ni tusize ku ba kalibe ya kutekeha.” Ka nako ya cwale, bo Monica ba mwa linyalo le li na ni tabo, mi bona ni bakubona ni bana ba bona  ba balaalu ba bonisa lilato ku ba bañwi ka ku ba talusezanga lushango lwa Bibele.

Nto ye ñwi ye sa lemusehi ye kona ku tahiseza batu ku sa ba ni lilato, ki lilato la sifumu—ili tumelo ya kuli ku pila bupilo bwa simbombo ni minyaka ki lika za butokwa hahulu. Niteñi, kwa komokisa kuli lipatisiso ze ñwi li bonisa kuli batu ba tokwa ku ba ni masheleñi a manyinyani kuli ba be ni tabo. Mane, batu ba ba nga sifumu ku ba sa butokwa ba kona ku sa ba ni tabo, ili taba ye yemelwa ki Bibele. Liñolo la Muekelesia 5:10, li lu bulelela kuli: “Ya lata silivera ha na ku kuliswa ki silivera, ku cwalo ni ku ya lata bufumu, ha koliswi ki sa fumana. Zeo kaufela ki za mbango feela.” Bibele hape i bulela kuli: “Mupilelo wa mina u tokwe lilato la masheleñi.” —Maheberu 13:5.

▪ Sishemo ni bufani. Mwa taba ye ñwi mwa United States ye ne ñozwi ki ba The Greater Good Science Center kwa University of California, mwa Berkeley, ne ku ñozwi kuli: “Neikaba nto ye nde kambe mutu naa kona ku leka tabo mwa sintolo ye i nelela. Ne lu si ke lwa nga kuli taba yeo ha i utwahali, kambe sika ni sika se lu leka, lu si lekela mutu yo muñwi.” Sisupo ki sifi? Ku fana ku lu tahiseza tabo ye tuna ku fita ku fiwa.

Ze I Bulela Bibele: “Ku na ni tabo ye tuna mwa ku fana ye fita ye mwa ku fiwa.”—Likezo 20:35.

Hañata ku fana ko kunde, ili ko ku fumanisa mupuzo o mutuna, ki ku ifana, ka ku itusisa nako ni maata a luna. Ka mutala, basali ba ba bizwa bo Karen ne ba boni basali ba balaalu—ili mushemi ni bana ba hae ba babeli ba basizana—inze ba inzi mwa mota sikwahezo sa kwapilaa mota ya bona inze si atami. Mushemi yo ni yo muñwi kwa basizana bao, ne ba tokwa ku yo kwela fulai; kono mota ya bona ne i pala ku lila, mi takisi ye ne ba bizize ne i liyehile ku taha. Bo Karen ba itatela ku ba isa kwa libala la lifulai, nihaike kuli musipili ne u ka tanda mizuzu ye 45. Basali bao, ba lumela ku tusiwa. Bo Karen ha ba kuta ku zwa kwa libala la lifulai, ba fumana kuli mwanaa basali bao yo muñwi naa sa libelezi mwa mota ya hae, fo ne inzi.

Musali yo, a bulela kuli: “Bo muunaa ka ba taha.”

Bo Karen, ba alaba kuli: “Ki hande kuli mu iketile. Ni ya kwa ku sebeza kwa Ndu ya Mubuso, kamba kwa keleke.”

Musali yo a buza kuli: “Mu Lipaki za Jehova?”

Bo Karen, ba li, “eni,” mi ba ambolisana ka bukuswani.

Hamulaho wa lisunda li sikai, bo Karen ba amuhela liñolo. Manzwi a mañwi mwa liñolo leo, naa li: “Na ni bo ma ha lu si ka libala kezo ye nde ye ne mu lu bonisize. Ne lu konile ku fumana fulai, bakeñisa tuso ye ne mu lu filwe! Bahulwani baka ba lu bulelezi kuli mu Lipaki za Jehova, ili nto ye bonisa libaka ha ne mu lu ezize ka sishemo se si tuna. Bo ma ki Lipaki, mi na ni Paki ya fokozi. Kono ni ka belekela fateñi hona cwale-cwale fa!” Bo Karen ne ba bile ni tabo ye tuna bakeñisa kuli ne ba tusize balumeli sina bona ba babeli. Ba bulela kuli, “Ne ni lilile.”

Muuna yo muñwi ya ñolanga libuka, ya bizwa Charles D. Warner, naa ñozi kuli: “Ki nto ye ñwi ye nde mwa . . . bupilo kuli mutu ha tusa yo muñwi ha buniti, wa itusa ili yena.” Ku banga cwalo bakeñisa kuli Mulimu naa si ka  bupa batu kuli ba be ni buitati, kono naa ba bupile kuli ba bonise tulemeno twa hae to tunde.—Genese 1:27.

▪ Busepahali. Sikuka se ki sa butokwa hahulu kuli ku be ni swalisano mwahalaa sicaba. Ku sa sepahala ku tahisezanga batu ku pila ka sabo, ku sa sepana, ni ku fokolisa swalisano ya batu.

Ze I Bulela Bibele: “Ki mañi ya ka ina mwa Tabernakele ya [Mulimu]?” Ki ifi kalabo? “Ki ya na ni mizamao ye lukile, mi . . . a bulela niti mo i li teñi mwa pilu ya hae.” (Samu 15:1, 2) Kaniti, ku sepahala ha buniti, sina feela tulemeno to tu ñwi to lu nyakisisize, ki mukwa wa kona ku ba ni ona mutu. Ha ku si ka itinga fa miinelo, mi haki kalemeno ka ka boniswa ba bañwi ka mulelo wa ku bata ku fumana tuso.

Mu hupule ze ne ba ezize bo Christina ba ne ba fumani mukotana wa masheleñi. Takazo ye ne li mwa pilu ya bona, ne i si ya ku fumana sifumu, kono ne li ya ku tabisa Mulimu. Kamukwaocwalo, muñaa masheleñi ao ha kuta inze a ikalezwi hahulu, bo Christina ba mu bulelela kuli masheleñi a hae a fumanwi. Muuna yo, naa makalisizwe ki busepahali bwa bona. Ni mubelekisi wa bona naa komokile, mi hamulaho a hulisa bo Christina fa musebezi ka ku ba fa musebezi wa ku zamaisa sintolo, ili situlo se si tokwa mutu ya itingwa luli. Manzwi a kwa liñolo la 1 Pitrosi 3:10, ki a niti luli, a li: “Mutu kaufela ya iketela ku lata bupilo ni ku bona mazazi a mande u lukela ku sabisa . . . mulomo wa hae kwa ku bulela bupumi.”

“ZAMAYA MWA NZILA YA BA BANDE”

Likuka za muzamao ze fumaneha mwa Bibele li bonisa lilato-tuna la na ni Mubupi wa luna ku luna, kakuli likuka zeo li lu konisa ku “zamaya mwa nzila ya ba bande.” (Liproverbia 2:20; Isaya 48:17, 18) Ha lu latelela ketelelo yeo, lu bonisa lilato la luna ku Mulimu mi lu fumana limbuyoti ze ñata. Mane Bibele i fa sepiso ye, ye li: “U tiyele mwa nzila ya [Mulimu], mi u ka kambamiswa, ku yo luwa naha; u ka bona ba ba maswe ha ba yundiswa.”—Samu 37:34.

Ba ba kumalela likuka za Bibele ba ka ba ni bupilo bo bunde hahulu kwapili—ku pila mwa lifasi la kozo le li si ke la ba ni bumaswe! Kaniti lu lukela ku nyakisisa likuka ze fumaneha mwa Bibele.

[Mbokisi fa likepe 7]

Ku Tokwahala Hahulu Likuka za Muzamao Mwa Lifasi Kaufela

Magazini ye bizwa Counseling and Values, i bulela kuli ku zwelapili ku pila kwa batu ku “kona ku itinga fa ku amuhela likuka za muzamao ze swana mwa lifasi kaufela. Mwendi sikuka sa muzamao se ba lumela batu kaufela mwa lifasi ki mulao o tumile hahulu.” Ki mulao ufi wo? Ki mulao wa naa lutile Jesu Kreste, ha naa ize: “Mu ezeze ba bañwi, ze mu bata kuli ba mi ezeze zona.”—Mateu 7:12, Bibele ye Kenile, Hatiso ya 1984.

[Mbokisi fa likepe 8]

Likuka ze lu Tusa ku ba ni Bupilo bo Bunde Hahulu

“Lata wahenu mo u itatela.”—Mareka 12:31.

“Mu si ke mwa kutisa bumaswe ka bumaswe.”—Maroma 12:17.

“Mu zwelepili . . . ku swalelana ka pilu kaufela mutu ni kwa na ni libaka la ku tongoka yo muñwi.”—Makolose 3:13.

“Lilato la masheleñi ki mubisi wa ze maswe za mufuta kaufela.”—1 Timotea 6:10.