1, 2. (a) Ki mañi “Mulena wa Kamita,” mi ki kabakalañi ha bizwa cwalo? (Mu bone siswaniso se si fahalimu.) (b) Ki kabakalañi ha lu bata ku busiwa ki Jehova?

MULENA SOBHUZA wa bubeli wa kwa Swaziland naa busize ka lilimo ze bato eza 61. Nihaike kuli kwa tabisa ku ziba kuli ku na ni mutu ya naa busize ka nako ye telele cwalo, ku na ni mulena yo muñwi ya pila ku ya ku ile ya sa swani ni batu. Bibele i mu biza kuli ki “Mulena wa kamita.” (1 Tim. 1:17) Mulena yo ki Jehova Mulimu. Bibele i bulela kuli: “Muñaa Bupilo ki Mulena wa kamita.”—Samu 10:16.

² Puso ya Mulimu ya shutana ni puso ya mutu ufi kamba ufi bakeñisa kuli Mulimu sa busize ka nako ye telele. Nihakulicwalo, nto ye tahisa kuli lu sutelele ku Jehova, ki mwa lu buseza. Mulena ya naa busize Isilaele ka lilimo ze fitelela 40, naa lumbekile Mulimu ka ku bulela kuli: “Muñaa Bupilo u tezi makeke ni musa, ha halifi kapili, u na ni sishemo se situna. Muñaa Bupilo u tomile lubona lwa hae mwa mahalimu; mi ku busa kwa hae ku kopanya linto kamukana.” (Samu 103:8, 19) Jehova haki Mulenaa luna feela. Kono hape ki Ndataa luna wa kwa lihalimu ya lilato. Kono Jehova u bile Ndataa luna kamukwaufi? Jehova u bonisize cwañi kuli isali Mulena ni kuli u zwezipili ku ba ni maata ku zwa feela ka nako ye ne ba kwenuhile batu mwa Edeni? Ku fumana  likalabo kwa lipuzo zeo ku ka lu suteleza hahulu ku Jehova mi ku ka lu tusa ku mu sepa hahulu.

3. Ki mañi mutu wa pili ku ba mwa lubasi lwa Jehova, mi ki bo mañi ba bañwi ba ne ba bupilwe sina “bana” ba Mulimu?

³ Jehova u lukela ku ba ya naa tabile hahulu ha naa bupile Mwanaa hae wa mweli! Mulimu naa si ka nga Mwanaa hae yo sina mutu ya si wa butokwa. Kono naa mu bonisize lilato ka ku ba Mwanaa hae mi mane naa mu memile kuli a swalisane ni yena mwa musebezi o tabisa wa ku bupa mangeloi a mañata-ñata a petehile. (Makolo. 1:15-17) Bibele i bulela kuli mangeloi ao a sebeleza Jehova ka tabo ka ku ba “batanga ba hae ba ba eza se si latwa ki yena.” Jehova u kuteka mangeloi ao ka ku a biza kuli ki “bana” ba hae. Mangeloi ao a mwa lubasi lwa Mulimu lwa mwa pupo kaufela.—Samu 103:20-22; Jobo 38:7.

4. Batu ne ba bile mwa lubasi lwa Mulimu kamukwaufi?

⁴ Hamulaho wa ku bupa mahalimu ni lifasi, Jehova naa hulisize lubasi lwa hae. Ka nzila ifi? Mulimu ha saa lukisize lifasi ku ba lihae le linde, a bupa mutu wa pili, yena Adama ka siswaniso sa hae. (Gen. 1:26-28) Bakeñisa kuli Jehova naa bupile Adama, naa bata kuli Adama a mu utwe. Ka ku ba Ndate, Jehova naa laezi Adama ka lilato ni ka musa. Jehova naa si ka fa Adama milao ye ne ka mu palelwisa ku ba ni tukuluho.—Mu bale Genese 2:15-17.

5. Lifasi ne li ka tala cwañi batu?

⁵ Ka ku shutana ni malena ba lifasi, Jehova u ezanga hande batanga ba hae sina batu ba mwa lubasi lwa hae. U ba sepile hahulu kuli mane u tabela ku ba fa buikalabelo bo buñata ni maata ilikuli ba pete hande musebezi o ba filwe. Ka mutala, Mulimu naa file Adama musebezi o tabisa kono ili o taata, ona wa ku beya lifolofolo mabizo. (Gen. 1:26; 2:19, 20) Mulimu naa si ka bupa batu ba bañata-ñata kuli ba taze lifasi. Kono naa bupile musali a li muñwi ya petehile, Eva, yena musalaa Adama. (Gen. 2:21, 22) Mi Mulimu naa file Adama ni Eva kolo ya kuli ba pepe bana ni ku taza lifasi ka bana ba bona. Mwa miinelo ye minde, bo Adama ni Eva ne ba ka fetula lifasi kaufela ku ba paradaisi nako ha ne inze i ya. Mi hasamulaho, batu kaufela ni mangeloi ka ku ba lubasi lu lu luñwi, ne ba ka lapela Jehova ku ya ku ile. Ka ku ba ndate, Jehova kaniti naa bonisize lilato la hae ka ku fa Adama ni Eva sepo ye nde yeo ya kwapili!

6. (a) Bukwenuheli ne bu kalile cwañi mwa lubasi lwa Mulimu? (b) Lu ziba cwañi kuli Jehova u sa na ni maata?

⁶ Ka bumai, Adama ni Eva ne ba sa tabeli kuli Jehova a be Mubusi wa bona. Kono ne ba iketezi ku latelela Satani, lona lingeloi le ne li kwenuhezi Mulimu. (Gen. 3:1-6) Ka ku eza cwalo, bo Adama ni Eva ne ba itahiselize butuku, manyando, mi ne ba shwile ni ku tahiseza bana ba bona lifu. (Gen. 3:16-19; Maro. 5:12) Kacwalo, ne ku si na batanga ba Mulimu ba ne ba siyezi fa lifasi ba ne ba sepahala. Kono kana taba yeo i talusa kuli Mulimu naa si na maata mi naa tuhezi feela lika? Batili! Jehova naa lelekile Adama ni Eva mwa simu ya Edeni, mi kuli a ba tibele kuli ba si ke ba kutela mwa simu yeo, Jehova a luma likerubimi ku to kantela simu yeo. (Gen. 3:23, 24) Ku si na taba kuli Jehova naa ezize katulo yeo, naa bonisize lilato la hae ka ku ba ndate. Naa sepisize kuli ku si na taba ni ze ne ezahezi, naa ka ba ni lubasi lwa mangeloi a sepahala ni batu ba ba sepahala ni kuli yo muñwi wa baikulu ba Adama naa ka yundisa Satani ni ku felisa bumaswe bo bu tahisizwe ki sibi sa Adama.—Mu bale Genese 3:15.

7, 8. (a) Miinelo ne li ye maswe cwañi mwa nako ya Nuwe? (b) Jehova naa ezizeñi kuli a kenise lifasi ni ku sileleza batu ba fa lifasi ba ba mwa lubasi lwa hae?

 ⁷ Mwa lilimo ze ñata ze ne latelezi ku zwa fo, batu ba bañwi ba ba cwale ka Abele ni Enoke ne ba ikatulezi ku sepahala ku Jehova. Nihakulicwalo, batu ba bañata ne ba hanile kuli Jehova a be Ndataa bona ni Mulenaa bona. Nako ya Nuwe ha i to fitanga, ‘lifasi ne li tezi bukebenga.’ (Gen. 6:11) Kono kana taba yeo i talusa kuli Jehova naa sa tuhezi ku ba ni maata fa lifasi? Bibele i bulelañi ka za taba yeo?

⁸ Bibele i bulela kuli Jehova naa file Nuwe litaelo ze ne tokwahala kaufela kuli a yahe aleka ye tuna ye ne ka sileleza yena ni lubasi lwa hae. Mulimu hape naa bonisize lilato la hae kwa batu ha naa ketile Nuwe kuli a be “mukutazi wa ku luka.” (2 Pit. 2:5) Nuwe naa bulelezi batu kuli ba bake mi naa ba lemusize ka za sinyeho ye ne taha, kono ha ku na nihaiba a li muñwi ya naa teelelize ku yena. Ka lilimo ze ñata, Nuwe ni lubasi lwa hae ne ba pilile mwa lifasi mo ne ku na ni bukebenga ni lika ze ñwi ze maswe. Ka ku ba ndate ya lilato, Jehova naa silelelize ni ku etelela batu ba 8 ba ne ba sepahala. Jehova ha naa tahisize Muunda, naa yundisize batu ba ne ba li bakwenuheli ni mangeloi a maswe mi naa bonisize kuli naa sa na ni maata a ku zamaisa lika.—Gen. 7:17-24.

9. Jehova naa file batu kolo mañi hamulaho wa Muunda?

⁹ Nuwe ni lubasi lwa hae ha se ba zwile mwa aleka, ne ba itebuhile hahulu ku Jehova kakuli naa ba babalezi mi naa ba silelelize. Hamulaho wa ku zwa feela mwa aleka, Nuwe a yaha aletare mi a fa matabelo kuli a lapele Jehova. Mulimu naa fuyauzi lubasi lwa Nuwe mi naa ba bulelezi kuli: “Mu tahise lusika, mu ate mi mu tale mwa lifasi.” (Gen. 8:20–9:1) Batu hape ne ba bile ni kolo ya ku swalisana mwa ku lapela Jehova ni kuli ba taze lifasi.

10. (a) Hamulaho wa Muunda, batu ne ba kalile cwañi ku kwenuhela Jehova, mi ne li kwa sibaka sifi? (b) Jehova naa ezizeñi kuli a bone teñi kuli tato ya hae ya petiwa?

¹⁰ Nihakulicwalo, batu ne ba si ka petahala nihaiba hamulaho wa Muunda. Ne ba ka zwelapili ku kukuezwa ki Satani ni badimona ba hae ba ba sa bonahali. Hamulaho wa nako hape, batu ba kalisa ku kwenuhela puso ye nde ya Jehova. Yo muñwi wa batu ba ne ba kwenuhezi Mulimu ne li Nimrodi, muikulu wa Nuwe. Nimrodi ne li “sizumi se si maata fapilaa Muñaa Bupilo.” Naa yahile mileneñi ye mituna ye cwale ka Babele, mi naa ikezize mulena ‘mwa naha ya Shinari.’ (Gen. 10:8-12) Jehova naa ka ezañi ku mulena yo wa mukwenuheli? Jehova naa ka ezañi ku Nimrodi ya naa ikataza ku lwanisa tato ya Mulimu? Jehova naa lyanganisize puo ye ne ba bulela batu ilikuli ba ne ba latelela Nimrodi ba hasanele mwa lifasi kaufela. Ko ne ba hasanezi kaufela, ne ba zwezipili mwa bulapeli bwa bona bwa buhata mi ne ba zwezipili ku bata ku busiwa ki mutu.—Gen. 11:1-9.

11. Jehova naa bonisize cwañi kuli naa sepahala ku mulikanaa hae, Abrahama?

¹¹ Hamulaho wa Muunda, batu ba bañata ne ba lapela milimu ya buhata, kono ne ku sa na ni batu ba bañwi ba ba sepahala ba ne ba lapela Jehova. Yo muñwi wa batu ba ne ba sepahala ne li Abrahama. Naa na ni ndu ye nde mwa muleneñi wa Ure, kono naa utwile Jehova, naa zwile mwa muleneñi, mi naa i zo pila mwa litende ka lilimo ze ñata. (Gen. 11:31; Maheb. 11:8, 9) Abrahama naa si ka sepa kuli naa ka silelezwa ki mulena wa butu kamba makwakwa a muleneñi. Kono Jehova ki yena ya naa silelelize Abrahama ni lubasi lwa hae. Walisamu naa ñozi cwana ka za mo Jehova naa silelelize Abrahama ni lubasi lwa  hae: “[Mulimu] ha si ka lumelela mutu ku ba eza maswe, mane a nyaza malena kabakala bona.” (Samu 105:13, 14) Bakeñisa kuli Jehova naa sepahala ku mulikanaa hae Abrahama, Jehova naa sepisize Abrahama kuli: “Malena a ka zwa ku wena.”—Gen. 17:6; Jak. 2:23.

12. Jehova naa bonisize cwañi maata a hae a ku busa mwa Egepita, mi nto yeo ne i tusize cwañi batu ba hae?

¹² Mulimu naa sepisize Isaka, mwanaa Abrahama ni muikulu wa hae, Jakobo, kuli naa ka ba fuyaula ni kuli baikulu ba bona ne ba ka ba malena. (Gen. 26:3-5; 35:11) Kono pili ba si ka ba kale malena, baikulu ba Jakobo ne ba bile batanga mwa Egepita. Kono kana taba yeo i talusa kuli Jehova naa ka palelwa ku taleleza sepiso ya hae kamba naa tuhezi ku ba ni maata fa lifasi? Batili! Ka nako ya naa ketile, Jehova naa bonisize maata a hae mi naa bonisize kuli u na ni maata a matuna hahulu ku fita Faro ya naa na ni muñaña toho. Maisilaele ne ba bonisize tumelo ku Jehova, mi naa ba lukuluzi ka nzila ye komokisa kuli ba sile Liwate le li Fubelu. Jehova kaniti naa sa li mulena wa pupo kaufela, mi ka ku ba Ndate ya babalela bana ba hae, Jehova naa itusisize maata a hae a matuna kwa ku sileleza batu ba hae.—Mu bale Exoda 14:13, 14.

13, 14. (a) Mwa pina ye ne ba opezi, Maisilaele ne ba buleziñi ka za bulena bwa Jehova? (b) Jehova naa sepisizeñi Davida?

¹³ Jehova ha sa lukuluzi Maisilaele ku zwa mwa Egepita, Maisilaele ne ba opezi pina ya ku lumbeka Jehova ye ñozwi kwa Exoda kauhanyo 15. Timana 18 i bulela kuli: “Muñaa Bupilo ki yena ya ka busa kamita, ni ku ya ku ile.” Jehova kaniti naa bile Mulena wa sicaba sa Isilaele se sinca. Nihakulicwalo, Maisilaele ne ba sa ikutwi kuli ku busiwa feela ki Mulena ye ne ba sa boni ne ku likani. Ibato ba lilimo ze 400 ha se ba zwile mwa Egepita, Maisilaele ne ba kupile Mulimu kuli a kete mutu ya naa ka ba mulena, sina feela macaba a naa li bukaufi ni bona ili a naa lapela milimu ya buhata ha naa na ni malena ba butu. (1 Sam. 8:5) Nihakulicwalo, ka nako ya naa busa Davida, batu ne ba lemuhile hande kuli Jehova naa sa li Mulena.

¹⁴ Davida naa tisize aleka ya bulikani kwa Jerusalema. Fa lizazi leo le ne ku na ni tabo, Malivi ne ba opezi pina ya ku lumbeka  Jehova mi ba bulela manzwi a butokwa a ñozwi kwa 1 Makolonika 16:31, a li: “Mwa macaba ku bulelwe kuli Muñaa Bupilo ki yena ya busa.” Kono bakeñisa kuli Jehova ki Mulena wa kamita, ne ku tile cwañi kuli a be Mulena ka nako yeo? Jehova u ba Mulena ha itusisa maata a hae kamba ha luma mutu yo muñwi kuli a mu yemele. Ki kwa butokwa ku utwisisa mo Jehova a bela Mulena. Pili Davida a si ka shwa kale, Jehova naa mu sepisize kuli mubuso wa hae ne u ka zwelapili ku ya ku ile. Naa ize: “Ni ka tiisa mwanaa hao, yena ya zwile mwa mba ya hao; ni tiise mubuso wa hae.” (2 Sam. 7:12, 13) Sepiso yeo ne i talelelizwe muta “mwanaa” Davida naa bonahezi ibato ba lilimo ze fitelela 1,000 hasamulaho. Mwana yo ne li mañi mi naa bile lili Mulena?

15, 16. Jesu naa tozizwe lili ku ba Mulena wa kwapili, mi ha naa sa li fa lifasi, Jesu naa ezizeñi kuli a itukiseze za Mubuso wa hae?

¹⁵ Mwa silimo sa 29 C.E., Joani Mukolobezi naa kalile ku kutaza kuli “Mubuso wa kwa lihalimu [ne] u sutelezi.” (Mat. 3:2) Jesu ha naa kolobelizwe ki Joani, Jehova a toza Jesu sina Mesia ni ku mu keta kuli kwapili a be Mulena wa Mubuso wa Mulimu. Jehova naa bonisize lilato la hae ku Jesu ka ku ba Ndate ha naa ize: “Yo ki Mwanaka, ya latwa, ye ni katelwa.”—Mat. 3:17.

¹⁶ Ka nako ya naa peta bukombwa bwa hae, Jesu naa kanyisize Ndatahe. (Joa. 17:4) Naa ezize cwalo ka ku kutaza za Mubuso wa Mulimu. (Luka 4:43) Mane naa lutile balateleli ba hae kuli ba lapele kuli Mubuso wo u tahe. (Mat. 6:10) Ka ku ziba kuli naa ka ba mulena kwapili, Jesu naa kona ku bulelela batu ba ne ba mu lwanisa kuli: “Mubuso wa Mulimu u mwahalaa mina.” (Luka 17:21) Hasamulaho manzibwana, pili lizazi la naa shwile li si ka fita kale, Jesu naa ezize tumelelano ya mubuso ni balateleli ba hae. Taba yeo ne i bonisize kuli ba bañwi kwa balutiwa ba hae ba ba sepahala ne ba ka ba malena ni Jesu mwa Mubuso wa Mulimu.—Mu bale Luka 22:28-30.

17. Ki mwa nzila mañi mo Jesu naa kalile ku busa ka silimo sa Pentekota ya 33 C.E., kono naa tokwa ku libelelañi?

¹⁷ Jesu naa ka kalisa lili ku busa sina Mulena wa Mubuso wa Mulimu? Naa si ke a eza cwalo honafo. Fa lizazi le ne li tatami ili ka nako ya musihali, Jesu naa bulailwe mi balateleli ba hae ba baleha. (Joa. 16:32) Nihakulicwalo, sina feela mo ne ku belanga kwamulaho, Jehova naa sa na ni maata ku ze ne ezahala. Fa lizazi la bulaalu, Jehova a zusa Mwanaa hae kwa bafu mi fa lizazi la Pentekota ya 33 C.E., Jesu naa kalile ku busa puteho ya Sikreste. (Makolo. 1:13) Kono Jesu mwanaa Davida, ya naa sepisizwe, naa ka tokwa ku libelela kuli a fiwe maata a ku busa lifasi kaufela. Kamukwaocwalo, Jehova naa bulelezi Mwanaa hae kuli: “U ni ine ku la ka la bulyo, ku isa ha ni eza lila za hao sipula sa fa hatela mautu a hao.”—Samu 110:1.

18, 19. Lu susuezwa ku ezañi, mi lu ka nyakisisañi mwa taba ye tatama?

¹⁸ Ka lilimo ze ñata-ñata, mangeloi ni batu ba kwenuhezi puso ya Jehova. Kono Jehova u zwezipili ku ba ni maata mi ha si ka tuhela feela lika. Ka ku ba Ndate ya lilato, Jehova naa silelelize ni ku babalela batanga ba hae ba ba sepahala ba ba cwale ka Nuwe, Abrahama, ni Davida. Kana taba yeo ha i mi susuezi ku utwa Mulenaa luna ni ku sutelela ku yena?

¹⁹ Kono mwendi lu kona ku ipuza kuli: Jehova u bile Mulena mwa linako za luna kamukwaufi? Lu kona ku ba cwañi batanga ba Jehova ba ba sepahala ni ku ba bana ba hae ba ba petehile ba ba mwa lubasi lwa hae? Ku lapela kuli Mubuso wa Mulimu u tahe ku talusañi? Lipuzo zeo li ka alabiwa mwa taba ye tatama.