Kwishila na kisela kya Noele kiyukene bininge, Bible kengidijepo kishima “bañeni basatu” nansha “balopwe basatu” mwanda wa kwisambila pa bañenda bāendele kukatala Yesu paābutwilwe. (Mateo 2:1) Ino Mateo mulembe wa Evanjile wāingidije kishima kya Kingidiki magoi mwanda wa kwisambila pa boba bākapempwile Yesu. Padi kino kishima kifunkila pa bashayuka babuka na ñenyenye ne pa bilongwa bikwabo bya majende. a Mabible mavule ebatela bu “babuka na ñenyenye” nansha “ba majende.” b

•  Le kwādi “bañeni” banga?

•  Le bano “bañeni” bādi balopwe?

•  Le majina a “bañeni” i bāni?

•  Le “bañeni” bākapempwile Yesu kitatyi’ka?

•  Lelo i Leza wāludikile “bañeni” na “luñenyenye” lwa ku Betelema?

 Le kwādi “bañeni” banga?

 Bible kanenene’popo kintu, kadi mungya bishi kudi milangwe mishileshile pa buvule bwabo. Dibuku the Encyclopedia Britannica, dinena’mba, “Kishi kya kutunduka kitela Ba majende 12, ino kishi kya kushika kitela basatu, padi pa mwanda wa byabuntu bisatu byobāpele mwana bya ‘olo, ensense itōka ne mpakwa.’” (Mateo 2:11)

 Le bano “bañeni” bādi balopwe?

 Nansha pa kisela kya Noele byobatelanga bapempudi bu balopwe, ino Bible kebatelangapo uno muswelo pantu nansha pamo. Kukwatañana na dibuku the Encyclopedia Britannica, kino kitenta kibadilwa mu myanda yābwejibwe’ko mwanda wa “kuneñenya mānga.”

 Le majina a “bañeni” i bāni?

 Bible katelelepo majina a babuka na ñenyenye. Kukwatañana na dibuku The International Standard Bible Encyclopedia, “majina obebenikile (kimfwa Gaspar, Melchior, ne Balthazar) i a mu mfumo.”

 Le “bañeni” bākapempwile Yesu kitatyi’ka?

 Padi babuka na ñenyenye bākapempwile Yesu ke papite myeji mivule na paābutwilwe. Tubanena namino mwanda Mulopwe Heloda, mwine wādi ukimba kwipaya Yesu, wāsoñenye batape bana bonso bana-balume ba myaka ibidi ne kwika. Wātongele bana ba ino myaka kukwatañana na byāmulombwele babuka na ñenyenye.​—Mateo 2:16.

 Babuka na ñenyenye kebākapempwilepo Yesu bufuku bwaābutwilwe. Bible unena’mba: “Abo pa kutwela mu njibo, bamona’mo mwana mutyetye na inandi Madia.” (Mateo 2:11) Kino kilombola’mba kisaka kyādi ke kishikete mu njibo ne amba Yesu kākidipo kadi mwana mutyetye ulēle mu kidīlo.​—Luka 2:16.

 Lelo i Leza wāludikile “bañeni” na “luñenyenye” lwa ku Betelema?

 Bantu bavule balañanga’mba i Leza wātumine lolwa lwitwa bu luñenyenye lwa ku Betelema mwanda wa kuludikila babuka na ñenyenye kudi Yesu. Tala kyotunenena’mba kebibwanikapo.

•   Kyokya kyādi kimweka bu luñenyenye kyāendeje dibajinji babuka na ñenyenye ku Yelusalema. Bible unena’mba: “Babuka na ñenyenye batambile Kutunduka baiya ku Yelusalema, kebanena’mba: ‘Lelo i kwepi kudi yewa wabutwilwe bu mulopwe wa Bayuda? Mwanda twamwene lwandi luñenyenye potwadi Kutunduka, netu tubaiya kumufukatyila.’”​—Mateo 2:1, 2.

•   I Mulopwe Heloda wālombwele dibajinji babuka na ñenyenye bende ku Betelema, kelwādipo “luñenyenye.” Pa kwivwana myanda ya “Mulopwe wa Bayuda” walwana nandi, Heloda wākimba kuyuka kwine kwādi kwa kubutwilwa Kidishitu wālailwe. (Mateo 2:3-6) Aye pa kuyuka’mba i ku Betelema, wāsapwila babuka na ñenyenye bende’ko, bakakimbe mwana, kupwa bajoke bamulombole.

   Enka penepa babuka na ñenyenye bāenda ku Betelema. Bible unena’mba: “Abo pa kupwa kuteja mulopwe, bataluka kebenda, ino tala! luñenyenye lobamwene pobadi Kutunduka’lwa lwebatangidila kumeso kufika ne byolwaimene peulu dya pene padi mwana mutyetye’wa.”​—Mateo 2:9.

•   Kumweka kwa “luñenyenye” kwālengeje bintu bivule byātūdile būmi bwa Yesu mu kyaka ne kwipaija bana bampikwa mwanda. Babuka na ñenyenye pa kutaluka ku Betelema, Leza wēbadyumwine baleke kujokela kudi Heloda.​—Mateo 2:12.

 Le Heloda wālongele’po namani? Bible unena’mba: “Heloda, pa kumona’mba abamukongoloka kudi babuka na ñenyenye, wakalabala bya mwiko, wasoñanya bepaye bana bana-balume bonso ba mu Betelema ne mu bipindi byonso bya ntanda’ya, kushilwila ku mwana wa myaka ibidi kotūka, mungya kitatyi kyawaipangwile senene boba babuka na ñenyenye.” (Mateo 2:16) Leza kādipo wa kulengeja kino kintu kibi kilongeke.​—Yoba 34:10.