BANANGI bāivwene nzala. Kupempula bifuko bya kibundi kya kala kya Betelema bisekununwa mu mānga, kwebapele mutyima wa kudya, ebiya kebakimbe kutompa kudya kintu kampanda. Umo mu bukata mwabo wātwela mu leshitola mobadi batēka bidibwa bya munsonso bityangwe na tumate, bitungulu ne munamuna mikwabo, bidibwanga na mukate mupapakane. Bino bidibwa bya munsonso byebapa bukomo bwa kwendelela na bupempudi bwabo.

Bano bapempudi byokebadipo bayukile bino bidibwa, kudya mukate mupapakane mu dyodya difuku kwādi padi bu kintu kyeni mu mānga. Dijina Betelema dishintulula’mba “Njibo ya Mukate,” kadi mukate wādi utēkwa mu kino kifuko mu bula bwa tununu na tununu twa myaka. (Luta 1:22; 2:14) Mukate mupapakane ubadilwa dyalelo mu mikate miyampe ya mu Betelema.

Pano kepadi myaka tununu tuná, kubwipi na Betelema, Sala mukaja Abalahama wātekēle “mikate” inekena mwanda wa kudisha beni basatu bafikile mu kitulumukila. (Ngalwilo 18:6) ‘Bukula buyampe’ bwāingidije Sala bwātambile padi ku ñano nansha ku mebele a buluba. Sala wādi unenwe kutēka uno mukate bukidibukidi ne kutūla padi mukama pa mabwe a mudilo.—1 Balopwe 19:6.

Kisaka kya Abalahama kyāteakenye ne kutēka mukate wabo monka mulombwela’kyo ino nsekununi. Būmi bwabo bwa kwendakana bwālengeje padi Sala ne bengidi bandi bakomenwe kutēka mikate mu bikombola biyampe byādi bivudile kwingidijibwa mu ntanda ya ba Sala ya Ulu. Wāteakenye bukula buyampe ku miseke ya mu kibundi. Uno wādi mwingilo ulomba bukomo bwa kwingidija dibwe dya kupela bukula ne padi kinu ne mwinshi.

Myaka tutwa tuná pa kupita’po, Mukanda wa Bijila wa Mosesa wānena’mba dibwe dya kupela bukula kedikayatwapo bu kyeya, mwanda dyādi bu “bumi bwa muntu.” (Kup. 24:6) Leza wādi umwene dibwe dya kupela bukula na mvubu, mwanda pakubulwa dino dibwe, kisaka kekyādipo kya kusokola bidibwa byakyo bya difuku ne difuku.—Tala kapango kanena’mba, “ Kupela Bukula kwa Difuku ne Difuku ne Kutēka Mikate mu Kitatyi Kyāsonekelwe Bible.”

Bisonekwa bitēla mukate kintu kya misunsa 350, kadi balembi ba Bible bādi bengidija divule mukate mwanda wa kwisambila pa bidibwa. Yesu wālombwele amba boba bengidila Leza babwanya kulombela na kikulupiji amba: “Witupe [mukate wetu wa] dyalelo.” (Mateo 6:11) ‘Mukate’ welekeja pano bidibwa byonso mu kikonge, kadi Yesu ulombola pano amba ubwanya kukulupila’mba Leza uketukwatakanya difuku ne difuku. —Ñimbo 37:25.

Inoko, kudi kintu kya mvubu mpata kupita mukate nansha bidibwa. Yesu wānene amba: “Muntu kakokejapo kwikala mūmi na mikate yonka kete mhm, ino i na kinenwa kyonso kitamba mu kyakanwa kya Yehova.” (Mateo 4:4) Binenwa byandi bifunkila pa kitatyi kyādi kimanine būmi bwa bene Isalela pa bintu byādi bibapa Leza. Kino kitatyi kyashilwile pa kupwa’tu kutamba mu Edipito. Kweji’tu umo pa kupita’po, pobātwelele mu Dilungu dya Shinai, bidibwa byabo byāshilula kutyepa. Pa kwivwana moyo wa kutyina kufwa kyumwa mu ntanda mutuputupu mwakubulwa mema, betompwela bininge amba: “Twadīle bidibwa ne kwikuta ponka” mu Edipito.—Divilu 16:1-3.

Na bubine, bidibwa bya mu Edipito byādi biyampe. Mu mafuku a Mosesa, bantu bapotolwele  kutēka mikate bādi baletela bene Edipito mikate mivule mishileshile ne bitumbula. Inoko, Yehova kādipo na mulangwe wa kuleka bantu bandi pambulwa bidibwa bya muswelo onso. Wālaile amba: “Talapo bidi, pano nkanokeja bidibwa kūlu ko mudi.” Na bubine, bino bidibwa bitūke mūlu byādi bimweka lubanga bwē, bu “kantu katyetye kabumbakane” kādi kamweka pamo bwa lumé nansha bwa mabwe a mvula. Pa kwibimona, bene Isalela bēipangula’mba “lelo i kika?” Mosesa wēbashintulwila amba, “i bidibwa byemupa Yehova byakudya.” Bēbityile bu mana, * kadi bino bidibwa byēbakwatakenye mu myaka 40 yālondele’po. —Divilu 16:4, 13-15, 31.

Dibajinji, mana a mu kingelengele ātulumwije bene Isalela. Ādi atobala pamo bwa “mikama ipeta misambakane ne būki,” kadi kwādi bidibwa bivule bya muntu ne muntu. (Divilu 16:18) Inoko, kitatyi pa kupita’po, bāshilula kudila bidibwa bishileshile byobādi badya mu Edipito. Bētompwedile amba, “ketudipo na bidibwa, ino poso’nka mana bitupu o tumonanga.” (Umbadilo 11:6) Bāloba mwenda mafuku ke banena amba: “Muya wetu ubatyikwa mukate uno’u mubimubi.” (Umbadilo 21:5) Ku mfulo, “mukate wa mūlu” wēbatondele keukibasangajapo.—Ñimbo 105:40.

Na bubine, pamo bwa bintu bikwabo bivule, mukate ubwanya kudibwa biyampe. Inoko, Bible wisambila pa mukate wa pa bula keufwaninwepo kufutululwa. Uno mukate, mwine wādingakenye Yesu na mana āpelele bene Isalela kwa kubulwa bulēme, ubwanya kuleta bya buyabuya bya nyeke ne nyeke.

Yesu wāsapwidile bantu bādi bamwivwana amba, “Ami ne mukate wa būmi. Bakulutuba benu bādile māna mu ntanda mutuputupu ino bafwa. Uno’u i mukate mutūke mūlu, amba muntu ense udya’ko kakafupo. Ami ne mukate mūmi utūkile mūlu; shi muntu adye ku uno mukate ukekala mūmi nyeke; kadi, na bubine, mukate mwine onsa kupāna i ngitu yami mwanda wa būmi bwa ino ntanda.”—Yoano 6:48-51.

 Bantu bavule bādi bevwana Yesu kebāivwanijepo kwingidija kwaāingidije mu muswelo wa kyelekejo kishima “mukate” ne “ngitu.” Inoko, kino kyelekejo kyādi kifike’po. Mukate udibwanga’u wādi ukwatakanya Bayuda difuku ne difuku, monka mwākwatakanibwe bene Isalela na mana mu bula bwa myaka 40 yobādi mu ntanda mutuputupu. Nansha mana byoādi bu kyabuntu kitambile kudi Leza, keādipo a kwibapa būmi bwa nyeke. Kadi, kitapwa kya Yesu kipanga ino mpalo ya būmi bwa nyeke enka ku boba balombola lwitabijo mwadi. Bine, i “mukate wa būmi.”

Padi udyanga kipindi kya mukate shi ubaivwana nzala. Kadi ukokeja ne kufwija’ko Leza pa “bidibwa [byobe] bya mafuku onso, mo bukila, mo bukila.” (Mateo 6:11, Mukanda Ukola) Monka motudilanga bidibwa biyampe, ketwakilwai nansha dimo mvubu idi na Yesu Kidishitu, “mukate wa būmi.”

Kwishila na bene Isalela ba mu mafuku a Mosesa bampikwa mutyima wa kufwija’ko, le i muswelo’ka otukalombola’mba, ketudingapo mukate wampikwa mvubu? Yesu wānene amba: “Shi munsenswe ami, mukalama mbila yami.” (Yoano 14:15) Shi tulama mbila ya Yesu, tudi na dyese dya kudya ku mukate uketuletela nsangaji ya nyeke ne nyeke.—Kupituluka 12:7.