Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Uvua mumanye anyi?

Uvua mumanye anyi?

Mmunyi muvuabu benza mudimu ne mabue a mpelu ku kale?

Bavua bapela ntete pa mabue a mpelu bua kupatula bukula bua kuenza nabu mampa. Bakaji peshi bena mudimu ba mu nzubu ya bungi bavua benza mudimu ne mabue a mpelu a nunku ku dituku ne ku dituku. Mu bikondo bia kale, bantu bakavua bibidilangane ne mutoyi wa dipela bintu matuku onso.​—Ekesode 11:5; Yelemiya 25:10.

Bimfuanyi bizola ne mpingu bia mu Ejipitu bivua bileja muvuabu benza mudimu ne mabue aa. Bavua bateka ntete pa dibue divua diondoke diteka panshi divuabu babikila imue misangu ne: saddle-quern. Muntu uvua upela uvua utua binu kumpala kua dibue dia mpelu divua panshi mukuate dibue dikuabu dia dikese ne bianza bionso bibidi udipitshisha pa mutu pa dibue divua panshi bua kupela ntete. Bavua bamba ne: mabue aa avua ne bujitu bua kilo mitue ku 2 too ne ku 4. Dibue dia ku bianza adi bobu badiase muntu bua kumuluangesha divua mua kumushipa.​—Balumbuluishi 9:50-54.

Kupela ntete kuvua ne mushinga wa bungi bua bena mu dîku kuikalabu ne makanda a mubidi, ke bua tshinyi mukenji kampanda wa mu Bible uvua ukandika dinyenga dibue dia mpelu dia muntu bu tshieya. Dutelonome 24:6 udi wamba ne: ‘Muntu kangatshi mabue adibu bapela nawu mamvua, anyi dibue dia mpelu bu tshieya; bualu bua budi bu muntu udi ufila muoyo wende bu tshieya.’

Tshiambilu tshia ne: “mu tshiadi” tshidi tshiumvuija tshinyi?

Bible udi wamba ne: Yezu “udi mu tshiadi tshia Tatu.” (Yone 1:18) Tshiambilu etshi tshidi tshileja muvua Yezu pabuipi ne Nzambi ne muvuaye muanyishibue kudiye. Mêyi aa adi aleja tshilele tshivua natshi bena Yuda pavuabu badia.

Mu matuku a Yezu, bena Yuda bavua basomba ku mêsa a biakudia beyemene ku nkuasa. Mutu wa muntu yonso uvua mutangile ku mêsa mutume makasa kua tshianana, mueyemene ku lukengibue lua dia bakaji. Kusomba nunku kuvua kuambuluisha bua tshienza tshia balume tshikale tshidilekelele. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Bu muvua muntu yonso weyemena ku diboko diende dia bakaji, eu ku luseke lua mukuabu, mutu wa umue uvua pabuipi ne tshiadi tshia muntu uvua panyima pende, nunku bavua bamba ne: ‘mmulale mu tshiadi’ tshia mukuabu.”

Bavua bamona kuladila mu tshiadi tshia mfumu wa dîku anyi tshia muenyi uvuabu babikila mu difesto bu diakalenga anyi bualu bua lumu. Nunku, mu Pasaka uvua Yezu mudie ne bayidi bende, mupostolo Yone uvuaye ‘munange bikole’ ke uvua muladile mu tshiadi tshiende. Ke bualu kayi Yone ‘wakeyemena mu tshiadi tshia Yezu’ bua kumuela lukonko.​—Yone 13:23-25; 21:20.