“ADIERA en ang’o?” Mano e penjo ma ne Pontio Pilato, jaloch mar Rumi e piny Judea ne openjo Yesu e kinde Jokristo mokwongo, ka ne iyalo Yesu e nyime. (Johana 18:38) Kuom adier, Pilato ne ok dwar ng’eyo adiera. Kinone maber, penjoneno ne nyiso kiawa ma ne en-go. Nenore ni Pilato ne paro ni adiera en kaka ng’ato neno gik moko kata ni en neno gik moko ka luwore gi kaka ne opuonj ng’ato; kendo ni onge yo ma ne inyalo fwenygo adiera. Ji mang’eny e kindegi be nigi paro ma kamano.

Joma ne dhi e kanisa e higni mag 1500-1599 e piny Ulaya be ne wachno chando. Nikech ne gipon e kinde ma ne ineno pop kaka ng’ama lich mokalo kaachiel gi puonj mamoko mag din, ne gikia ni gitim ang’o ka joma ne dwaro kelo lokruok e kanisa bende ne osieko gi paro mamoko, ma gin paro ma ne landore ahinya e Ulaya e kindeno. Ne onego giyie gi paro mane? Ere kaka ne gidhi ng’eyo ni mane ma en adiera?

E kindeno, ne nitie ji adek e kind ji mamoko ma ne oramo ni nyaka giyud adiera. * Ere kaka ne gidhi timo mondo gifweny gima adiera kod gima ok adiera? To ang’o ma ne gifwenyo? We wane ane.

Wolfgang Capito ne en rawera ma ne omakore motegno gi weche mag din. Nikech ne en ng’at ma ne puonjore bedo laktar, weche chike, kod mag din, Capito nobedo padri e higa 1512 to bang’e obedo jalup bisop maduong’ ma Mainz.

Mokwongo, Capito ne otemo mondo okue kinda mar jok ma ne lando weche mopogore gi puonj mag Katholik. Kata kamano, bang’ kinde matin, Capito bende nochako riwo lwedo joma ne dwaro kelo lokruokgo. Ang’o ma notimo? Jandik histori miluongo ni James M. Kittelson ne ondiko kama: “Kuom puonj mopogore opogore ma nyalo betie, Capito ne oyie ni ‘yo maber ma ne ginyalo tiyogo e lando adiera ne en Muma nikech Muma kende e ma ne oting’o adiera’.” Omiyo, Capito nochopo e paro mogik ni puonj mag din ni ringre ng’ato lokore ring’o kata divai ma sie kod miyo duong’ joma iluongo ni matakatifu, ne ok gin puonj ma luwore gi ndiko.(Ne sanduk ma wacho ni  ‘Neno ka Wechego Dibed Kamano.’) Bang’ weyo kom maduong’ mar bedo jalup bisop maduong’ e higa mar 1523, Capito ne odhi modak e taon miluongo ni Strasbourg, ma en taon ma ne itimoe lokruok kuom weche din.

Dala Capito e taon mar Strasbourg e ma ne obedo kama joma ne kwedo Jo-Katholik ne romoe mondo  giwuo e wi weche motudore gi din kaachiel gi puonj mag Muma. Kata obedo ni jomoko ma ne dwaro ni lokruok obedie pod ne riwo lwedo puonj mar Didek, ka luwore gi buk miluongo ni The Radical Reformation ma ne Capito ondiko, wechene ne nyiso ni ‘ok oriwo puonj mar Didek lwedo.’ Nikech ang’o? Gima ne omoro Capito ne en jasom weche din ma wuok Spain miluongo ni Michael Servetus ma ne otiyo gi Muma mondo okwedgo puonj mar Didek. *

Nikech kwedo puonj mar Didek ne nyalo kelo ne ng’ato tho, Capito ne otang’ mondo kik owach pache ayanga e wi wachno. Kata kamano, weche ma ne ondiko nyiso ni ne en gi kiawa kuom puonj mar Didek kata mana ka ne pok oromo gi Servetus. Padri moro mar Katholik bang’e ne ondiko ni Capito kod jowadgi “ne okawo okang’ mar timo romo ma ling’ling’ mondo giwuo e wi puonj moko mopondo mag din; kendo ne gikwedo puonj mar Didek.” Higni mia achiel bang’e, Capito e ma ne oket mokwongo e list mar jondiko ma kwedo puonj mar Didek.

Capito ne nigi yie ni Muma e kama adiera yudoree. Nowacho niya: “E weche mag din, Muma kaachiel gi chik mar Kristo e ma onego otawa kinde duto.” Ka luwore gi Dr. Kittelson, Capito “noramo ni gima duong’ ma mono joma somo weche din dongo e wach Nyasaye en nikech ok gidew weche ma wuok e Muma.”

Martin Cellarius (ma bende iluongo ni Martin Borrhaus), ma ne odak e dala Capito e higa mar 1526, bende ne nigi siso mar puonjruok adiera mar Wach Nyasaye.

Ne onyuol Cellarius e higa mar 1499, kendo ne en japuonjre ma jakinda e weche din kod filosofi. Ne oyie mondo okawe obed japuonj e Wittenberg, e piny Jerman. To nikech Wittenberg e kama ne siro jogo ma dwaro ni lokruok obedie, mapiyo nono Cellarius ne ong’ere gi Martin Luther kaachiel gi jomamoko ma ne dwaro ni otim lokruok e puonj mag kanisa. Ere kaka Cellarius ne nyalo pogo adiera mag Muma kod puonj mag dhano?

Ka luwore gi buk miluongo ni Teaching the Reformation, Cellarius ne nigi yie ni mondo ng’ato ong’e adiera, ne nyaka obed gi kinda mar somo Muma, owe Ndiko e ma oler Ndiko machielo, kendo ng’ato olem ka oloko chunye.” Ang’o ma Cellarius ne ofwenyo kuom nono Muma?

E higa 1527 dwe mar abiriyo, Cellarius ne ogoyo buk miluongo ni On the Works of God ma ne nyiso weche ma ne ofwenyo. Ne ondiko ni misa ma ne itimo e kanisa kaka mag puonj mar ni ringre ng’ato lokore ring’o kata divai ma sie, ne gin agina ranyisi. Ka luwore gi Professor Robin Barnes , bug Cellarius bende “ne ochako ka lero tiend weche moko ma ne okor e Ndiko, ni bang’ ka kinde ma masira maduong’ kod chandruok malich ma ne dhi kwako piny oserumo, ne idhi los piny duto obed kama ber nyowuoyo.”—2 Petro 3:10-13.

Wach makende minyalo wach kuom Cellarius gin weche machuok ma ne owacho kuom Yesu Kristo. Kata obedo ni ne ok okwedo puonj mar Didek achiel kachiel, Cellarius ne onyiso pogruok me kind “Wuoro me Polo” kod “Wuode Yesu Kristo” konyiso ni Yesu ne en mana achiel kuom nyiseche mogwaro kaachiel gi yawuowi modhuro mag Nyasaye ma nyalo duto.—Johana 10:34, 35.

E buk miluongo ni Antitrinitarian Biography (1850), ma ne Robert Wallace ondiko, ne owacho ni weche ma ne Cellarius ondiko ne opogore gi puonj mar Didek ma ne din puonjo e higni  mag 1500-1599. * Omiyo, josomo mang’eny wacho ni nyaka bed ni Cellarius ne kwedo puonj mar Didek. Mano osemiyo ji oluonge ni achiel kuom jatich Nyasaye “ma puonjo ji adiera e wi Nyasaye madier kod e wi Kristo.”

GENO MAR LOSO GIK MOKO OBED MANYIEN

Chiegni higa mar 1527, Johannes Campanus ma wachore ni e ng’ama ne osomo weche din moloyo joma moko duto e kindene bende ne odak Wittenberg. Kata obedo ni dalano e ma ne ochacho gi dwaro timo lokruok, Campanus ne ok mor gi puonj mag Martin Luther. Nikech ang’o?

Campanus ne odagi puonj mar ni ringre ng’ato lokore ring’o kata divai ma sie kaachiel gi puonj mar ni ringre ng’ato gi rembe kikore gi ring’o kata gi divai ma sie. * Jandiko miluongo ni André Séguenny, nondiko kama kuom Campanus: Ne en gi yie ni “Makate en aena makate, to e misa, makate en mana ranyisi mar ringre Kristo.” E chokruok moro ma ne otim Marburg Colloquy e higa mar 1529 mondo giwuo e wi wechego, ne ok omi Campanus thuolo mar wacho weche ma ne opuonjore e Muma. Kuom mano, jowetene man Wittenberg ne okwede.

Puonj ma ne owang’o i jogo ma ne dwaro lokruok e puonj kanisa ne en yie ma ne Campanus nigo e wi Wuoro, Wuowi, kod roho maler. E buk miluongo ni Restitution, ma ne ogoyo e higa mar 1532, Campanus ne opuonjo ni Yesu gi Wuon mare gin ji ariyo mopogore. Ne olero ni Wuoro gi Wuowi nyalo mana bedo “achiel” mana kaka dichwo gi chiege bedo “ringruok achiel,” ma tiende ni gin e winjruok achiel, to pod gin ji ariyo mopogore. (Johana 10:30; Mathayo 19:5) Campanus nowacho ni Ndiko tiyo gi ranyisi ma kamano e nyiso ni Wuoro nigi teko e wi Wuowi: “Wi dhako en dichwo, kendo wi Kristo en Nyasaye.”—1 Jo Korintho 11:3.

To nade roho maler? Campanus ne odok mana e Muma kowacho ni: “Onge Ndiko ma wacho ni Roho Maler en ng’at mar adek e puonj mar Didek . . . Ng’ato onego owinj tiend roho mar Nyasaye kaka teko motiyogo, tiende ni gimoro amora ma Nyasaye loso kata timo.”—Chakruok 1:2.

Luther ne oluongo Campanus ni jasigu kendo ng’at ma yanyo nying Nyasaye. Ng’at machielo ma ne dwaro lokruok ne dwaro ni oneg Campanus. To mago ne ok othiro Campanus. Ka luwore gi buk miluongo ni The Radical Reformation, “Campanus nong’eyo ni baro ne puonj Muma kod puonj ma joote mokwongo ne luwo mondo ji ochak luwo puonj mar Didek ma en mana ranyisi kaka mar dichwo gi chiege, ne dhi miyo kanisa ogore piny.”

Campanus ne ok dwar chako grup moro amora mar din. Nowacho ni ne osemanyo adiera e “dinde ma luwo puonj mag dhano nyaka ma ne kwedo puonj mag kanisa,” to ne ok oyudo. Omiyo ne ogeno ni kotim lokruok e kanisa mar Katholik, mano ne dhi chiero puonj madier mar Jokristo. Kata kamano, bang’e, jotend Katholik ne  omake ma otweye e jela mobedo kuno kuom higni mokalo 20. Johistori wacho ni Campanus ne otho e higa 1575 kama.

Puonjruok Muma e yo matut e ma ne okonyo Capito, Cellarius, Campanus, kod jomamoko e fwenyo adiera. Ok ni weche duto ma joma ne manyo adieragi ne ochopoe ne gin weche ma luwore gi Muma chuth-chuth, kata kamano, jogi ne onono Ndiko ka gibolore kendo ne gigeno adiera ma ne gifwenyo.

Jaote Paulo ne ojiwo Jokristo wetene kama: “Temuru gik moko duto; padreuru gi gik mabeyo.” (1 Jo Thessalonika 5:21) Mondo ifweny adiera, Joneno mag Jehova osegoyo buk ma jaber ma nyalo konyi. Bugno iluongo ni Ang’o ma Muma Puonjo Kuom Adier?