Nitie jomoko ma ka koth odinonegi e ot, onge gima de gitim kata kuma de gidhiye. Rawera moro miluongo ni Robert wacho ni, “Seche kaka mago ajabetga abeta piny kendo akiaga kata ni atim ang’o.”

 Be isegawinjo kamano e ngimani? Ka en kamano, sulani nyalo konyi.

•  Gik monego ing’e

•  Gik minyalo timo

•  Gik ma mbeseni wacho

•   Tiyo gi gige teknoloji samoro ok bi konyi.

   Samoro wanyalo paro ni wuotho awuotha e intanet nyalo konyi kowo sa, kata kamano onyalo mana moni tiyo maber gi nyaloni mar paro kendo gikone pod ibiro mana winjo ka ok imor. Jeremy ma jahigni 21 wacho kama: “Seche moko inyalo yawo intanet kae to ichako wuotho awuotha e iye, kae to idong’ ka wang’i e ma nie skrin to pachi to onge kanyo.

   Nyako moro miluongo ni Elena bende wacho kama: “Ok wanyal timo gik moko te gi gige teknoloji kaka simbe ma wan-go, kendo ka watiyo kodgi ahinya, ginyalo monowa neno kaka gik moko chal gadier. Kae to seche miketo gige teknolojigo piny, iyudo ka pod onge gima mori.”

•   Bedo gi paro mowinjore nyalo konyi.

   Be dibed ni ka in gi gik mang’eny minyalo timo to mano nyiso ni koro ibiro bedo mamor seche duto? Inyalo bedo mamor mana kihero gik mitimogo. Kuom ranyisi, nyako moro miluongo ni Karen wacho kama: “Dhi e skul ne ok moraga, kata obedo ni ne nitie gik mang’eny ma nanyalo timo odiechieng’ mangima. Mano nyiso ni ka idwaro ni gik mitimo omori, nyaka iket pachi kod chunyi kuom gik mitimogo.”

 Be ing’eyo? Bedo ni ionge gi gima inyalo timo ok nyis ni koro ok inyal bedo mamor. Thuolo ma in-gono chalo gi lowo ma yom minyalo pidhoe gik mopogore opogore ma nyalo konyi bedo ng’at mochwiny.

 Tem hero gik mopogore opogore. Inyalo manyo osiepe manyien. Many gimoro mihero manyien minyalo timo. Tim nonro e wi weche ma pok ipuonjori. Ng’at mohero timo gik mopogore opogore biro bedo mamor, bed ni en kende kata ka en-gi jomamoko!

 Puonj ma Muma chiwo: “Tim tich moro amora ma lweti oyudo gi tekoni duto.”​—Eklesiastes 9:10.

 “Machiegnini nachako puonjora dho Mandarin Chinese, kendo nafwenyo ni kare mano gima nahero. Aheroga bedo gi tich moro ma anyalo timo. Mano konyaga mondo abed modich kendo ati gi thuolona maber.”​—Melinda.

 Ket pachi kuom gimomiyo itimo gimoro. Ka ing’e gimomiyo itimo gimoro mano biro konyi mondo imed hero gino. Kuom ranyisi, kidwa hero dhi skul, to nyaka ing’e gimomiyo idhi skul.

 Puonj ma Muma chiwo: “Onge gima ber ma dhano nyalo timo moloyo . . . bedo mamor nikech tije matek mosetimo.”​—Eklesiastes 2:24.

 “Ka ne achiegni tieko skul, ne ajasomo seche aboro odiechieng’ nikech ne afwenyo ni ne an chien ahinya. Ne ok awinjo ka ajok gi somo kuom seche mang’eny kamano nikech nang’eyo gima nadwaro bang’e. Kendo mano nomedo jiwa mondo asom gi kinda.”​—Hannah.

 Yie ni nitie gik moko ma ok inyal loko. Kata gik mihero timo samoro ok bi mori seche duto. Samoro inyalo chano gi osiepeni mondo udhi utim tich moro, to ok timre kamano, kae to idong’ ka ionge gi gima ditim. Kar keto pachi kuom chal ma kamago, bed gi paro mowinjore ma biro konyi siko kimor.

 Puonj ma Muma chiwo: “Ng’at ma chunye mor, nigi mor mosiko.”​—Ngeche 15:15.

 “Osiepna moro nokona ni atem ane timo gik ma mora sama an kenda. Nonyisa ni ka anyalo bedo mamor sama an kenda, to mano nyiso ni abiro bedo mamor kata sama an gi jomamoko. To mano en wach maduong’ ma ji tudo onego ong’e.”​—Ivy.