DEBORA ear reilo̦k im lale rũttarin̦ae ro ilo aer kweilo̦kl̦o̦k ñan itulõñin Tol̦ Tebor. Ear lukkuun m̦õn̦õn̦õ kõn an rũttarin̦ae rein kwal̦o̦k aer peran im tõmak. Ke ear jino raantak, ej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn aer peran im kõn an rũtõl eo aer, Berak, kwal̦o̦k an tõmak. Meñe kar 10,000 wõt uwaaer, rej pojak in lukkuun kaalikkar aer tõmak im peran ilo raan eo. Etke? Kõnke rej itõn tarin̦aeik rũkõjdat ro aer me el̦ap aer lãj im nana. Meñe elukkuun iiet uwaaer im jet iaaer rekinejnej im jorrããn, ak rar kweilo̦ktok ñan ijin kõnke kõrã in ear kakajoor er.

Pijaikl̦o̦k m̦õk Debora ilo tõre in. Nuknuk eo an ej ejjopãlpãl kõn an ekkõtoto. Erro Berak ej jutak ioon Tol̦ Tebor im reilo̦k ñan jikin ko rettol̦o̦k ipel̦aakin. Tol̦ in enañin 1,300 ne utiejen im ejepaan wõt juon ioon. Ñe juon ej jutak ioon, emaroñ loe mel̦aaj eo etan Esdraelon im ej pãd iturõk turilik in tol̦ in. Emaroñ bar reilo̦k im loe Reba Kaishon me ej jino ilo ãne eo im jem̦l̦o̦k ilo Lom̦al̦o El̦ap, me ej pãd iturin Tol̦ Karmel. Emaroñ kar pããte reba eo ilo jibboñõn eo. Bõtab, ewõr juon men ej ejjatõltõl tok jãn iturin reba eo. Ta in? Jarin tarin̦ae eo an Sisera. Rej itok ilo ial̦ eo aer tok. Kein tarin̦ae ko aer rej ejjatõltõl jãn jariot ko aer 900 me emaroñ kar lõñ jãje im kein tarin̦ae ko me kõm̦m̦an jãn aen ak mããl ie. Sisera ear kõn̦aan bwe en m̦õkaj an m̦an elõñ iaan RiIsrael ro!

Debora ear jel̦ã bwe Berak im l̦õm̦aro m̦õttan rar kõttar an wõr ennaan ak kakõl̦l̦e jãne. E wõt ke kar kõrã ijin? Ear ke pidodo ñan an pãd ijin im kõm̦m̦ani eddo ko an? Ear ke l̦õmn̦ak ippãn make kõn etke ej pãd ijin? Ealikkar bwe ear jab! Jeova, Anij eo an, ear ba ñane bwe en jinoe tarin̦ae in. Ear bar ba bwe enaaj kõjerbal juon kõrã ñan kõjem̦l̦o̦k tarin̦ae in. (Ri Ekajet 4:9, UBS) Ta eo jemaroñ katak jãn wãween an kar Debora im rũttarin̦ae ro reperan kwal̦o̦k tõmak?

Ke Baibõl̦ ear jino kwal̦o̦k kõn Debora, ear kwal̦o̦k bwe ear juon “rũkanaan.” Men in ej kwal̦o̦k bwe Debora ear juon kõrã ejejuwaan. Bõtab, ejjab e wõt kõrã ear kõm̦m̦ane jerbal in. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Ear bar wõr eddo ko jet Debora ear kõm̦m̦ani. Ñan waanjoñak, ekõn kõm̦adm̦õdi apañ ko rej wal̦o̦k ikõtaan armej ro ilo an kwal̦o̦kl̦o̦k ñan er ta ko Jeova ej jiroñ er bwe ren kõm̦m̦ani.​—Ri Ekajet 4:4, 5, UBS.

Debora ear mour ilo jikin ko retol̦tol̦e ilo ãneen Ipreim, ikõtaan Betel̦ im Rema. Ekõn jijet ium̦win juon ni palm im jipañ armej ro ilo an Jeova tõl e. Jerbal in an ear jab juon jerbal epidodo. Bõtab, ear jab kõtl̦o̦k bwe men in en kabbeere. Elukkuun kar l̦ap an aorõk jerbal in an. Ilo m̦ool, ear jipañ je juon al, im ilo al eo kar kitibuj jet kõmel̦el̦e ko kõn an armej ro ilo tõre eo jab tiljek ñan Anij. Ear ba: “RiIsrael rar kããlõt jet aer anij kããl, tarin̦ae ear wal̦o̦k iãneo.” (Ri Ekajet 5:8, UBS) Kõnke RiIsrael ro rar bõjrak jãn aer kabuñ ñan Jeova im jino kabuñ ñan anij ko jet, Jeova ear kõtl̦o̦k bwe ro rej kõjdate er ren anjo̦ ioer. Eñin unin kiiñ eo an RiKenan ro etan Jebin ear irooj ioer ilo an kõjerbal l̦eo etan Sisera, eo im ekajoor im ej kapen jarin tarin̦ae eo an.

Armej in Israel rekõn lukkuun mijak im kor ñe rej roñ etan Sisera! Elukkuun kar nana im kaamijak m̦antin kabuñ im imminene ko an RiKenan ro. Rekõn katok  kõn ajri ro nejier im kõm̦m̦ani m̦anit ko rekajjõjõ ilo tampel̦ ko aer ñe rej kabuñ. Kar ewi wãween mour ilo Israel ke kapen jarin tarin̦ae eo an RiKenan ro im rũttarin̦ae ro an rar tõl RiIsrael ro? Al eo an Debora ear kwal̦o̦k bwe elukkuun kar pen aer etal jãn jikin ñan jikin im ejjel̦o̦k ear bar maroñ jokwe ilo bukwõn ko. (Ri Ekajet 5:6, 7, UBS) Jej pijaikl̦o̦k an armej ro kũttiliek ibul̦õn wõjke ko im tol̦ jiddik ko, im aer mijak in kõm̦m̦an aer atake ak mour ilo bukwõn ko me ejjel̦o̦k wõrwõr ie. Im jej bar pijaikl̦o̦k aer mijak in etal ilo ial̦ ko kõnke rekkõl ñe rõm̦an er im bõk ajri ro nejier im ko̦kkure kõrã ro pãleer. *​—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.

Kar ãindein wãween an RiIsrael ro mour ium̦win 20 iiõ, m̦ae iien eo Jeova ear loe bwe armej ro an rar pojak in ukot bũrueer ak iien eo me al eo an Debora im Berak ej kwal̦o̦k bwe Debora ear “itok ãinwõt juon jinen ñan armej in Israel.” Debora ear pãleen juon em̦m̦aan etan Lapaidot, ak jejaje ñe ear lukkuun wõr nejin. Naan kein ilo al in rej naanin kõkkar. Jeova ear jitõñ Debora bwe en jipañ im kõjparok aelõñin Israel ãinwõt ñe ej jineer. Ear kõjerbal kõrã in bwe en jiroñ juon riekajet el̦ap an tõmak, etan Berak, bwe en ilen tarin̦aeik Sisera.​—Ri Ekajet 4:3, 6, 7, UBS; 5:7, UBS.

Jeova ear kõjerbal Debora bwe en jiroñ Berak im ba: “Kwõn kããlõt 10,000 em̦m̦aan jãn bwijjin Naptelai im Zebulun, im tõll̦o̦k er ñan Tol̦ Tebor.” Berak enaaj aikuj aintok 10,000 em̦m̦aan ro jãn bwij kein ruo ilo Israel. Debora ear kwal̦o̦k bwe em̦õj an Anij kallim̦ur bwe renaaj anjo̦ ioon Sisera im jariot ko an 900! Kallim̦ur in ear kõm̦m̦an bwe Berak en bwilõñ. Etke? Kõnke ear ejjel̦o̦k an Israel jarin tarin̦ae im ear jabwe kein tarin̦ae ko aer. Meñe ãindein, ak Berak ear ba bwe enaaj etal im tarin̦ae el̦aññe Debora enaaj etal ippãn ñan Tol̦ Tebor.​—Ri Ekajet 4:6-8, UBS; 5:6-8, UBS.

Jet armej rej ba bwe ear dik tõmak eo an Berak kõnke ear kajjitõk bwe Debora en etal ippãn. Bõtab, ejjab m̦ool men in. Berak ear jab kajjitõk ippãn Anij bwe en lõñl̦o̦k aer kein tarin̦ae. Ear alikkar an l̦ap tõmak eo an Berak ke ear kajjitõk bwe Debora en etal ippãer. Etke? Kõnke ear jel̦ã bwe Jeova ej pãd ippãn kõrã in im ear kile aorõkin an aikuj pãd ippãer bwe en kakajoor e im rũttarin̦ae ro an. (Hibru 11:32, 33) Jeova ear m̦õn̦õn̦õ kõn kajjitõk in an Berak, im ear kõtl̦o̦k bwe Debora en etal. Bõtab, Jeova ear bar kõm̦akũt Debora bwe en kanaan bwe eban em̦m̦aan men eo enaaj kõjem̦l̦o̦k tarin̦ae eo. (Ri Ekajet 4:9, UBS) Em̦õj an Anij pepe bwe juon kõrã enaaj m̦ane Sisera!

 Ilo jukjukun pãd in rainin, elukkuun l̦ap an armej ro kalijekl̦o̦k, lãj, im elõñ men ko renana rej kõm̦m̦ani ñan kõrã ro. Elukkuun jeja aer kwal̦o̦k kautiej ñan kõrã ro ekkar ñan wãween eo Anij ekõn̦aan. Bõtab, Anij ej kaorõk em̦m̦aan im kõrã ro jim̦or im rej juon wõt im̦aan mejãn. (Rom 2:11; Galetia 3:28) Joñak eo an Debora ej kakeememej kõj bwe Anij ej bar kajeraam̦m̦an kõrã ro ilo an lel̦o̦k eddo ko ñan er im men ko jet me rej kaalikkar an lõke er im m̦õn̦õn̦õ ippãer. Elukkuun aorõk bwe jen jab kalijekl̦o̦k ãinwõt armej ro ilo jukjukun pãd in.

Berak ear etal im ko̦kweilo̦ktok juon an jarin tarin̦ae. Ear aintok 10,000 em̦m̦aan ro me rar peran in jum̦aik Sisera im jarin tarin̦ae eo an ekajoor. Ke Berak ear tõll̦o̦k rũttarin̦ae ro an ñan itulõñin Tol̦ Tebor, ear lukkuun m̦õn̦õn̦õ bwe ewõr juon men ear jipañ er bwe en l̦apl̦o̦k aer peran. Ta in? Eokwe, bwebwenato in ej ba bwe “Debora ear bareinwõt ilo̦k” ippãer. (Ri Ekajet 4:10, UBS) Baj pijaikl̦o̦k m̦õk joñan an rũttarin̦ae ro kajoorl̦o̦k ke rej loe an kõrã in eperan etal ippãer ilo aer m̦aaj lõñl̦o̦k ñan Tol̦ Tebor, im em̦õn̦õn̦õ in likũt mour eo an ilo kauwõtata kõn an l̦ap an tõmak ilo Jeova Anij!

Ke Sisera ear jel̦ã bwe RiIsrael ro rar kajutak juon aer jarin tarin̦ae bwe ren ilen jum̦aiki, ear m̦õkaj in ilen tarin̦aeik er. Elõñ iaan kiiñ ro jet ilo Kenan rar kõtl̦o̦k rũttarin̦ae ro aer bwe ren kobal̦o̦k ippãn jarin tarin̦ae eo an Kiiñ Jebin, eo me emaroñ kar l̦ap an kajoor jãn er. Kõn men in, Sisera ear aintok rũttarin̦ae rein ippãn jarin tarin̦ae eo an me rej uwe ilo jariot, im rar kobrak mel̦aaj eo. Ear lukkuun l̦ap ainikien im m̦akũtkũt lal̦ ke rar m̦aaj. RiKenan ro rar tõmak bwe rekajoorl̦o̦k jãn RiIsrael ro im enaaj m̦õkaj aer anjo̦ ilo tarin̦ae eo.​—Ri Ekajet 4:12, 13, UBS; 5:19, UBS.

Ta eo Berak im Debora renaaj kõm̦m̦ane kiiõ ke rũkõjdat ro rej epaaktok? Ñe renaaj pãdwõt ioon Tol̦ Tebor, remaroñ anjo̦ kõnke jariot ko waan RiKenan ro rej aikuj pãd ilo jikin ko rettã bwe en em̦m̦an aer tarin̦ae. Bõtab, Berak ear roñjake wõt naanin tõl ko jãn Jeova. Kõn men in, ear kõttar wõt an wõr ennaan jãn Debora. Ãliktata, Debora ear ba: “Kwõn ilo̦k! Irooj enaaj tõl eok! Rainin ej lewaj Sisera ilo peim̦.” Ãlikin an ba men in, “Berak kab em̦m̦aan ro 10,000 doon rar wanlall̦o̦k jãn Tol̦ Tebor.”​—Ri Ekajet 4:14, UBS. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.)

Jarin tarin̦ae eo an Israel ear wanlall̦o̦k jãn tol̦ eo im jibadekl̦o̦k jarin tarin̦ae eo epãd itulal̦. Jeova ear ke jipañ er ãinwõt an kar Debora kallim̦ur? Eokwe, uwaak eo ej pojak in alikkar. Ilo aer jibadekl̦o̦k jarin tarin̦ae eo, Baibõl̦ ej ba bwe “lal̦ ear m̦akũtkũt, im wõt ear wõtlo̦k jãn lañ.” Rũttarin̦ae ro reutiej bũrueer an Sisera rar jino inepata. Ear lukkuun l̦ap an wõt! Joñan, ear m̦õkaj an pidodo bwidej im l̦ap an pedkat. Ejjabto tokãlik, ear lukkuun pen an jariot ko m̦aaj kõn aer eddo kõn aen ko ioer. Rar rũm̦l̦o̦k ilo pedkat ko im rar jaje m̦akũtkũt.​—Ri Ekajet 4:14, 15, UBS; 5:4, UBS.

Berak im l̦õm̦aro m̦õttan rar jab inepata kõnke rar jel̦ã wõn eo ear kõm̦m̦an bwe en wõt. Rar etal wõt im tarin̦aeik RiKenan ro. Anij ear kõjerbal er ñan m̦an rũkõjdat rein. Kõn men in, rar m̦an aolep rũttarin̦ae ro an Sisera. Kõnke Reba Kaishon ear ibwij im l̦ap an ibeb dãn, ãnbwinnin ro rar mej rar pel̦o̦k jãn reba in ñan Lom̦al̦o El̦ap.​—Ri Ekajet 4:16, UBS; 5:21, UBS.

Rainin, ejako an Jeova jilkinl̦o̦k rũkarejar ro an bwe ren tarin̦ae. Bõtab, ewõr juon tarin̦ae ilo kõkkar me ej kajjitõk bwe rũkarejar ro an ren bõk kun̦aaer ie. (Matu 26:52, UBS; 2 Korint 10:4) Ñe jej kate kõj ñan pokake Anij ilo lal̦ in rainin, ej ãinwõt ñe jej bõk kun̦aad ilo tarin̦ae in. Jej aikuj peran kõnke ro rej pãd ilo jait eo an Anij rainin rej iioon el̦ap eñtaan im jum̦ae jãn ro jet. Bõtab, Jeova ejjañin oktak. Ej jipañ im kõjparok ro rej kwal̦o̦k aer tõmak im lõke E, ãinwõt kar Debora, Berak, im rũttarin̦ae ro reperan an Israel.

Ewõr juon iaan rũkõjdat ro ear ko. Wõn eo? Sisera, eo enanatata iaaer im ear l̦aptata an ko̦kkure armej ro an Anij! Ear ko im kõtl̦o̦k bwe l̦õm̦aro doon ren mej ilo ijo rar tarin̦ae ie. Ear etal ñan jikin ko me em̦õrã bwidej ko ie, im ear jibadekl̦o̦k ijoko jikin ro m̦õttaer me repaake ijo. Ear ekkaiuriur ilo an etal ium̦win elõñ m̦ail̦ ko. Ke ej etal, ear lukkuun kõjparok bwe rũttarin̦ae ro an Israel ren jab jibwe. Kõn an lukkuun kar mijak, ear ko l̦o̦k ñan em̦ nuknuk eo im̦õn Hiber, juon RiKen me ear em̦m̦akũt jãn armej ro bwijjin me rej pãd  ilo jikin ko iturõk im ear kõm̦m̦ane juon an bujen jem̦jerã ippãn Kiiñ Jebin.​—Ri Ekajet 4:11, 17, UBS.

Sisera ear lukkuun m̦õk ke ej tõparl̦o̦k em̦ nuknuk eo im̦õn Hiber. Ear lo bwe ejako Hiber ilo m̦weo. Bõtab, Jeel, lio pãleen Hiber, ear pãd. Sisera emaroñ kar l̦õmn̦ak bwe Jeel enaaj kar kwal̦o̦k an kautiej bujen jem̦jerã eo an l̦eo pãleen ippãn Kiiñ Jebin. Bõlen ekar l̦õmn̦ak ippãn make im ba bwe ejjel̦o̦k juon kõrã enaaj oktak wãween an l̦õmn̦ak jãn l̦eo pãleen. Bõtab, ear alikkar an Sisera jaje kajjien Jeel! Ejjel̦o̦k pere bwe Jeel ear loe men ko renana RiKenan ro rar kõm̦m̦ani ilo ãneo, im emaroñ kar bar kile bwe ewõr an maroñ ñan kõm̦m̦an an jokãlõt. Enaaj kar aikuj pepe in jipañ em̦m̦aan in ñe eaab rejetak Jeova ilo an m̦ane rũkõjdat in an armej ro An. Ak enaaj ewi wãween an kõm̦m̦ane men in? Enaaj ewi wãween an juon kõrã m̦ane juon rũttarin̦ae me el̦ap an kajoor?

Jeel ear aikuj m̦õkaj im l̦õmn̦ak. Ear kadel̦o̦ñ Sisera bwe en kakkije, im Sisera ear kajjitõk bwe en n̦ooje jãn jabdewõt armej eo im enaaj itok im kappukote. Kõn men in, Jeel ear kalbubuuki ke ear babu. Ke ear kajjitõk limen aebõj, Jeel ear lel̦o̦k limen milik. Ejjabto tokãlik, Sisera ear kiki im ettoñ. Kõn men in, Jeel ear etal im bõktok juon dumej im juon am̦a, ruo iaan kein jerbal ko ilo em̦ nuknuk ko me ekkã an kõrã ro kõjerbali. Innem, ear etal ñan jebbaran Sisera. Ear kiiõ iien ñan an kõm̦m̦ane juon jerbal ekaamijak ilo an jojomar ñan Jeova. Ear jel̦ã bwe ñe enaaj jino pere ak mijak in kõm̦m̦ane men in, enaaj wal̦o̦k el̦ap jorrããn. Ear ke l̦õmn̦ak kõn armej ro an Anij im kõn wãween an kar em̦m̦aan in ko̦kkure er ium̦win elõñ iiõ? Ak ear ke l̦õmn̦ak kõn jeraam̦m̦an ko renaaj wal̦o̦k jãn an kwal̦o̦k an tõmak ilo Jeova? Bwebwenato in ejjab ba. Bõtab, jejel̦ã bwe ear kõm̦m̦ane men eo ear l̦õmn̦ak in kõm̦m̦ane, im Sisera ear mej!​—Ri Ekajet 4:18-21, UBS; 5:24-27, UBS.

Ejjabto tokãlik, Berak ear itok im kappukote Sisera. Jeel ear kwal̦o̦k l̦o̦k Sisera, eo im em̦õj an mej im ewõr juon dumej ej lõlõ ilo bõran. Ke Berak ej lo men in, ear jel̦ã bwe kanaan eo an Debora em̦õj an kũrm̦ool. Kõrã men eo ear m̦ane Sisera! Elõñ armej ro rainin rej kananaik Jeel. Bõtab, Berak im Debora rar jab kananaiki. Ilo al eo aer, rar nõbar Jeel kõn an kar kwal̦o̦k an peran im rar ba bwe ej “kõrã eo ejeraam̦m̦an tata.” (Ri Ekajet 4:22, UBS; 5:24, UBS) Men in ej kaalikkar joñan an Debora jouj. Ear jab ebbanbane Jeel, ak ear nõbare kõnke ear m̦õn̦õn̦õ bwe naan ko an Jeova rar kũrm̦ool.

Kiiñ Jebin ear jab bar el̦l̦o̦k ñan RiIsrael ro kõnke ejako Sisera. Ear jako an RiKenan ro ko̦kkure er, im ear wõr aenõm̦m̦an ilo ãneo ium̦win 40 iiõ. (Ri Ekajet 4:24, UBS; 5:31, UBS) Debora, Berak, im Jeel rar jeraam̦m̦an kõn aer kar kwal̦o̦k aer tõmak ilo Jeova Anij! Ñe jenaaj anõke joñak eo an Debora ilo ad peran in jutak kõn Jeova im rõjañ ro jet bwe ren kõm̦m̦ane ejja men in wõt, Jeova enaaj kajeraam̦m̦an im jipañ kõj bwe jen lo aenõm̦m̦an eo em̦ool.