TLEN KITLAMILTIJTOSKIA. Miakej katli tlayakanayayaj ipan política uan ipan religiones kitemolijkej kenijkatsa kitsontlamiltisej Biblia. Kinnauatijkej maseualmej amo ma kipiakaj Biblia yon amo ma kichijchiuakaj o ma kitlajtolkuepakaj. Ma tikitakaj tlake kichijkej:

• Uelis ipan xiuitl 167 a.u.J, nopa tlanauatijketl Antíoco Epífanes, tlen ualayaya Seleuco ichampoyouaj, tlanauatik ma kitsontlamiltikaj nochi amatlajkuiloli tlen Escrituras Hebreas pampa kinekiyaya judíos ma kipiakaj sanse ininreligión kej greciaeuanij. Heinrich Graetz, katli momachtia tlen uejkajkia panok, kiijkuilok: “Itlatekipanojkauaj kitsatsayatskej uan kitlatijkej nopa amatlajkuiloli, uan kinmiktijkej nochi katli kipouayayaj pampa kinekiyayaj moyolchikauasej”.

• Kipia nechka 800 xiuitl, katli tlayakanayayaj ipan religión católica amo kinpaktiyaya sekinok ma kimoyauakaj tlen Biblia tlamachtia, pampa amo kimoyauayayaj tlen inijuantij tlamachtiyayaj. Tlaj se akajya kipixtoya se keski pilamochtsitsij tlen Biblia, kiijtouayayaj kiijixnamiki nopa religión. Amo kualaniyayaj san kema kipixtoyaj Salmos ipan tlajtoli latín. Katli tlayakanayayaj ipan nopa religión mosentilijkej uan kiijtojkej ipan nochi iglesias ma kintlapejpenikaj se keskij tlakamej katli kichiuaskiaj ni: “Kuali ma kintemokaj nochi katli tlaijixnamikij, katli moiljuiaj kipia sekinok pilamochtsitsij, [...] ma kitemokaj ipan ichaj uan kampa ueli. [...] Kampa kipantisej se, ma kitsontlamiltikaj nochi nopa kali”.

Tlaj nopa maseualmej kitsontlamiltijtoskiaj Biblia, ipan ni tonali amo tijmatiskiaj tlake tlamachtia.

¿KENKE NOJUA TIJPIAJ BIBLIA? Maske nopa tlanauatijketl Antíoco kinejki kitsontlamiltis toTeotsij iTlajtol ipan altepetl Israel, amo uelki pampa judíos itstoyaj ipan sekinok altepemej. Katli tlauel ixtlamatij kiijtouaj kema itstoyaj nopa achtoui Cristo itokilijkauaj, kipano 60% tlen nopa judíos itstoyaj ipan sekinok altepemej uan amo ipan altepetl Israel. Kampa mosentiliyayaj kiajokuiyayaj nopa amatlajkuiloli tlen toTeotsij iTlajtol; nopa amatlajkuiloli kitekiuijkej miak xiuitl teipa, uan nojkia kitekiuijkej Cristo itokilijkauaj (Hech. 15:21).

Uan kipia nechka 800 xiuitl, katli kipatiitayayaj Biblia nojua kitlajtolkuepkej uan kiixkopinkej maske kintlatsakuiltiyayaj. Nechka xiuitl 1450, se keski pilamochtsitsij tlen Biblia kitlajtolkueptoyaj ipan 33 tlajtoli. Teipa nojua tlauel kitlajtolkuepkej uan pejkej kichijchiuaj miak Biblias.

¿TLAKE PANOK PAMPA KIAMPA KICHIJKEJ? Maske tlanauatianij uan katli tlayakanayayaj ipan religiones kinekiyayaj kitsontlamiltisej Biblia, ipan ni tonali nopa amochtli tlauel momoyaua uan motlajtolkueptok ipan miak tlajtoli. Ipan miak altepemej kinpaleuijtok ma kitlalikaj se keski tlanauatili uan kitekiuiaj ipan inintlajtol se keski tlajtoli tlen eltok ipan Biblia. Nojkia kinpaleuijtok miakej maseualmej kuali ma monejnemiltikaj.