Na Dinako tša Dijo di ka Matlafatša Mekgwa ya Lapa la Gago?

“Bophelo ka bobjona ga se bja tlala feela ka lethabo le lerato le khomotšo eupša bo tletše le ka bohloko le megokgo. Eupša go sa šetšwe gore re thabile goba re nyamile, re swanetše go ja. Batho ba nyamilego le ba thabilego ba ka thabišwa ke dijo tše bose.”—Laurie Colwin, mongwadi wa Moamerika.

NYWAGENG e fetilego kua dinageng tša ka Bodikela, malapa a mantši a be a e-na motlwae woo a bego a o tšeela godimo. Setho se sengwe le se sengwe sa lapa se be se dula tafoleng, bonyenyane gatee ka letšatši, bakeng sa dijo. Go be go sa dumelelwe tšhitišo le ge e le efe. Go be go se na yoo a bogelago thelebišene, a tsenyago di-earphone, goba go romela bagwera ba gagwe melaetša ka mogalathekeng. Boemo bja khutšo bo be bo nea bao ba lego moo tafoleng sebaka sa go hwetša bohlale, go matlafatša ditswalano tša lapa, le go sega ka dilo tšeo di diregilego letšatšing leo ba le gotee ba e-ja dijo.

Go batho ba bantši lehono, nako ya dijo e kwagala e le motlwae woo o šiilwego ke nako. Malapeng a mantši, ditho tša lapa di ja di le gotee ka sewelo. Ke ka baka la’ng malapa a thatafalelwa ke go ja a le gotee? Na go bohlokwa go boloka motlwae wo wa kgale? O tla hola setho se sengwe le se sengwe sa lapa bjang?

Dinako tša Lapa tša go ja—Motlwae Woo o Timelelago

Robert Putnam o hlalosa ka pukung ya gagwe ya Bowling Alone gore: “Taba ya gore [selalelo] se timeletše ka baka la moloko o tee . . . ke bohlatse bjo bo makatšago bja kamoo ditswalano tša batho di fetogilego ka lebelo ka gona.” Ke dilo dife tšeo di dirilego gore go be le phetogo ye? Sa pele, go phagama ga ditheko go dirile gore banna le basadi ba lego lenyalong ba šome diiri tše oketšegilego. Batswadi ba se nago balekane, bao gantši boemo bja bona bja tša ditšhelete bo hlobaetšago kudu, ba tloga ba se na nako. Sa bobedi, bophelo bja lehono bja leema-ema bo kgothaletša batho go reka dijo ka mabenkeleng a go jela le go ja ka lebelo. Ga se batho ba bagolo feela bao ba nago le dilo tše dintši tšeo ba swanetšego go di dira, eupša bana le bona ba na le dilo tšeo ba swanetšego go di dira, tše bjalo ka dipapadi le mediro e mengwe ya ka morago ga sekolo.

Go oketša moo, go na le bo-tate bao ba ratago go boa gae ge bana ba robetše ka gobane ba leka go efoga go tshwenywa ke bana nakong ya ge go lalelwa. Batswadi ba bangwe, bao ba fihlago gae ka nako, ba kgetha go solela bana ba bona pele gomme ka morago ba ba iše go robala e le gore monna le mosadi ba ka ja ba le gotee go se na lešata.

Maemo a bjalo a dira gore malapa a je ka dinako tše sa swanego. Dipoledišano tša nakong ya dijo di tšeetšwe sebaka ke ditsebišo tšeo di kgomaretšwago lebating la setšidifatši. Setho se sengwe le se sengwe sa lapa se fihla gae, sa ruthetša dijo tšeo di šetšego di apeilwe, ke moka sa dula ka pele ga thelebišene, khomphutha goba lepokisi la dipapadi tša bidio. Mekgwa ye e ka bonala e ka se fetošwe. Ka gona, na go bohlokwa go naganišiša ka mo go tseneletšego ka taba ya go efoga mokgwa wo?

Mehola ya Motlwae wo

Nako ya lapa ya dijo e nea batswadi sebaka sa moswana-noši sa go hlokomela bana ba bona maikwelong.  Miriam Weinstein o hlalosa ka pukung ya gagwe ya The Surprising Power of Family Meals gore, tafola ya go jela dijo tša mantšiboa ke “lefelo leo go tlwaelegilego gore bana ba be le batswadi ba bona le go hwetša tlhokomelo ya bona. Selalelo sa lapa se ka no se be tharollo ya mathata a lapa la gago, eupša ke tsela ya go go thuša yeo e nyakago maiteko a manyenyane.”

Eduardo, tate yo a lego nywageng ya magareng wa kua Sepania, o dumelelana le seo. O gopola ka gore, “Ge ke be ke dula le batswadi ba-ka, go be go e-ba le ditho tše 11 tafoleng letšatši le lengwe le le lengwe. Tate o be a katanela go boa gae gore a tle a je dijo tša matena le lapa la gagwe. E be e le tiragalo e kgethegilego ka ditsela tšohle. Re be re tseba kamoo setho se sengwe le se sengwe se phelago ka gona. Gantši go be go dirwa metlae e bile go segwa. Ditiragalo tšeo tše di kgahlišago di ile tša nkgodiša gore ke swanetše go ekiša mohlala wa tate.”

Nako ya lapa ya dijo e thuša le bana gore ba phele bophelo bjo bo leka-lekanego, le bjo bobotse. The U.S. National Center on Addiction and Substance Abuse kua Yunibesithing ya Columbia e hweditše gore bafsa bao ba jago gotee le malapa a bona gahlano ka beke ba na le mathata a manyenyane ao a sepedišanago le dipelaelo, go lewa ke bodutu, goba go se kgahlegele dilo, le gona ba hwetša dipelo tše kaone sekolong.

Eduardo o tlaleletša ka gore: “Ke dumela gore nako ya lapa ya go ja e thuša bana go ba ba leka-lekanego maikwelong. Barwedi ba-ka ga ba tshwenyege ka gore ba tla re botša neng taba e itšego. Dinako tša lapa tša go ja di ba nea sebaka se sebotse letšatši le lengwe le le lengwe. Go feta moo, ka ge ke le tate, dibaka tše di nthuša go tseba ka mathata a barwedi ba-ka.”

Goba gona, ge malapa a e-ja gotee, seo se ka a thuša go efoga mekgwa e mebe ya go ja. Yunibesithi ya Navarre kua Sepania e bega gore go ja o nnoši go oketša kgonagalo ya go ba le bothata bja go ja ka mo go lekanego. Ke therešo gore bothata bjo bjalo bo ka fo ba gona, eupša go se je le le lapa go ka oketša kgonagalo yeo. Esmeralda, mma yo a nago le barwedi ba babedi, o re: “Ge go ja gotee e le mokgwa, bana ba ikwa ba hlokomelwa. Dinako tša lapa tša go ja di dira gore ba ikwe ba šireletšegile maikwelong ka baka la boemo bja lapa bjo borutho le bjo lerato.”

Dinako tša lapa tša go ja gape di nea batswadi sebaka sa go hlokomela bana ba bona moyeng. Nywaga e ka bago e 3 500 e fetilego, Modimo o ile a kgothaletša Baisiraele gore ba fetše nako le bana ba bona e le gore ba tiišetše dilo tša moya ka dipelong tša bona. (Doiteronomio 6:6, 7) Ángel, tate yo a nago le bana ba babedi, o re: “Ge re rapela le go hlahloba temana ya Beibele re le gotee, nako ya dijo tša lapa e ba sebaka sa dilo tša moya.” Ka baka la mehola e mentši yeo e tlišwago ke nako ya lapa ya go ja, malapa a mangwe a dirile’ng gore nako yeo e be karolo ya ka mehla ya bophelo?

Go e Rulaganya

Esmeralda o hlalosa ka gore: “Go rulaganya le go ikemišetša go bohlokwa. O swanetše go dira lenaneo gore le kgone go akaretša le yo a fihlago gae mafelelong.” Maribel, mmago bana ba babedi, o re: “Re lalela re le gotee, go sa šetšwe gore maemo a bjang.” Malapa a mangwe a diriša nako e oketšegilego yeo a bago le yona mafelo-bekeng go beakanya dijo tšeo ba tla lalelago ka tšona gare ga beke goba gaešita le go apea dijo tšeo.

Go lebelela nako ya lapa ya go ja e le selo seo se tlago pele le gona go a thuša. Eduardo o re: “Ke ile ka swanelwa ke go fetoša mošomo wa-ka e le gore ke kgone go ba le lapa la-ka nakong ya go lalela, gomme ke ile ka holega. Ga bjale ke nagana gore ke tseba lapa la-ka gakaone. Ka ge ke swanetše go fetša nako e ntši ya mošomo ke tsepamišitše kgopolo, ke tla ba ke sa bontšhe go naganela ge e ba ke sa nee ba lapa la-ka tlhokomelo e bjalo nakong ya dijo.”

Go thwe’ng ka ditšhitišo? David, wa nywaga e 16, o re: “Lapa lešo le jela lefelong leo go lona go se nago thelebišene. Re diriša sebaka seo go botša mma le tate gore letšatši le sepetše bjang, gomme ka mehla ba re nea keletšo e bohlale.” David o tlaleletša ka gore: “Mehleng ya lehono, bafsa ba lego mahlalagading ga ba sa boledišana kudu le batswadi ba bona. Gaešita le ge lapa ka moka le le ka gae, yo mongwe le yo mongwe o ja a nnoši a bogetše thelebišene. Ga ba lemoge seo ba se hlaelago.” Sandra, wa nywaga e 17, o dumela ka gore: “Ke a nyama ge barutwana-gotee le nna ba re, ‘Ke ipotšiša gore mma o tla ntlogelela’ng ka setšidifatšing.’ Go nna, dinako tša lapa  tša go ja ga se feela bakeng sa go iphepa. Di re nea sebaka sa go sega, go bolela le go bontšhana lerato.”

Puku ya The Surprising Power of Family Meals e hlalosa gore dinako tša lapa tša go ja e ka ba “tšhireletšo kgahlanong le dikgateletšo tšeo ka moka re lebeletšanago le tšona letšatši le lengwe le le lengwe.” Na di ka nea lapa la gago sebaka sa go batamelana? Ge e ba o phela bophelo bja leema-ema, dinako tša lapa tša go ja di go nea sebaka sa go iketla le go boledišana le baratiwa ba gago. Ruri maiteko ao a tla putswa.

[Box/​Picture on page 18]

NAKONG YA GE LE E-JA LE LE LAPA O KA ITHUTA . . .

Go bolela. Bana ba ka ithuta go bolela le go theetša ka tlhompho. Dipoledišano di oketša tlotlontšu ya bona le go ba ruta go itlhalosa gakaone.

Go dirišana. Bana ba ka bontšha tirišano ka go lokiša le go tloša dilo tafoleng, gotee le go hlwekiša ka morago ga moo, goba go nea ba bangwe dijo. Ge ba dutše ba gola, ba ka ba ba thuša go lokiša dijo.

Go ja dijo tša phepo ka mehla.

Go bontšha mekgwa e mebotse. Ithute go nea ka go abelana le ba bangwe dijo le gona o se ke wa gapeletša go hwetša karolo e kgolo. Le gona, ithute go hlokomela dinyakwa tša ditho tše dingwe tša lapa ge le dutše le e-ja.