NOOBAASA kushoma Baibuli y’Oruheburaayo? Obundi ngaaha. Noobaasa kuba otakareebaga Baibuli y’Oruheburaayo. Kwonka, noobaasa kwongyera kukunda Baibuli yaawe orikugira eki waayegyera ahari Elias Hutter omuhandiiki w’omu kyasha kya 16 na Baibuli ze ibiri ez’Oruheburaayo ezi yaashohoize.

Elias Hutter akazaarwa 1553 omuri Görlitz, tauni nkye eri haihi n’omwatano gwa Germany eya hati na Poland hamwe na Czech Republic. Hutter akeega endimi za Asia nk’Oruheburaayo n’Orusiria aha Yunivasite ya Lutheran omuri Jena. Obu yaabaire aine emyaka nka 24, akatooranwa kuba omuhangu w’Oruheburaayo omuri Leipzig. Ahabw’okureetaho empindahinduka omu by’obwegyese, bwanyima akatandikaho eishomero omuri Nuremberg ahu abeegi baabaire nibeegyera Oruheburaayo, Orugriika, Orulaatini, n’Orugyamani omu myaka ena. Omu bwire obwo ekyo kikaba kitarikubaasika omu mashomero agandi nari yunivasite.

Omuri 1587, Hutter akashohoza envunuura y’Oruheburaayo erikukira kwetwa Endagaano Eya Ira. Envunuura egi ekaba neeyetwa Derekh ha-Kodesh, ebigambo ebyaihirwe omuri Isaaya 35:8 ebirikumanyisa “Omuhanda ogurikwera.” Oburungi bwayo nibworekwa omu bigambo ebihandiikirwe omu nyuguta z’ekyapa ngu “buri kintu ekiri omu nvunuura egi ni kirungi.” Kwonka okukira munonga ekyareeteire Baibuli egi kuba ey’omuhendo n’oku abeegi baabaire nibagikoresa nk’ekikoreso kikuru omu kwega Oruheburaayo.

Kubaasa kwetegyereza ahabw’enki Baibuli y’Oruheburaayo eya Hutter yaabaire neehwera munonga, yetegyereze oburemeezi bw’emiringo ebiri obu omwegi yaabaire naatunga yaaba naashoma Baibuli omu Ruheburaayo. Oburemeezi bw’okubanza, n’enyuguta z’omutaano kandi ezitarikumanywa, kandi obwa kabiri n’okwongyeraho enyuguta nari otugambo aha kutandika nari aha muheru, kikareetera obukomooko bw’ekigambo kuguma kwetegyereza. Nk’eky’okureeberaho, yetegyereze ekigambo ky’Oruheburaayo נפשׁ (ekirikuvunuurwa nka ne’phesh), ekirikumanyisa “amagara.” Omuri Ezekieli 18:4, nikitandika n’akagambo ה (ha), ekirikureetera ekigambo kyona kuba הנפשׁ (han·ne’phesh).” Omuntu otarikumanya gye Ruheburaayo, ekigambo הנפשׁ (han·ne’phesh) nikibaasa kureebeka nk’ekirikutaanira kimwe aha kigambo נפשׁ (ne’phesh).

Hutter kubaasa kuhwera abeegi be akakoresa omuringo gw’obwengye ogw’okuteera enyuguta, nizo nyuguta z’Oruheburaayo ez’ekyapa n’eza butoosha. Akateera buri kigambo omu nyuguta z’ekyapa. Enyuguta nari otugambo aha kutandika nari aha muheru, akaba  naabikoresa omu bigambo ebiine obumanyiso byonka. Enkora egi ekahwera abeegi kumanya obukomooko bw’ebigambo by’Oruheburaayo, ekyabahwereire kurahuka kwega orurimi. Baibuli eya New World Translation of the Holy Scriptures—With References neekoresa omuringo nigwo gumwe omu bugambo obw’ahansi. * Ebigambo ebihindwirwe bihandiikirwe omu nyuguta ez’ekyapa kandi ebiriho obugambo oburikutandika nari oburikuhendera biri omu nyuguta eza butoosha. Ebicweka ebihuugire omu by’okureeberaho nibyoreka enyuguta z’ekyapa omu Baibuli ya Hutter ey’Oruheburaayo omuri Ezekieli 18:4 kandi nizikoresibwa n’omu Reference Bible omu mushororongo nigwo gumwe omu bugambo obw’ahansi.

Hutter akateera n’ebitabo by’Endagaano Ensya, eine ebigambo ebiri omu ndimi 12. Envunuura egi ekateererwa omuri Nuremberg omu gwa 1599, kandi neekira kwetwa Nuremberg ey’endimi nyingi. Hutter akaba naayenda kushohoza n’envunuura ey’Ebyahandiikirwe eby’Ekikristaayo eri omu Ruheburaayo. Kwonka akagira ngu n’obu “yaabaire ayeteekateekire kushashura esente” kushohoza envunuura egyo, kikaabaire kitaine mugasho. * N’ahabw’ekyo akacwamu kuvunuura Endagaano Ensya kuruga omu Rugriika kugita omu Ruheburaayo. Oyihireyo oburemeezi obundi bwona, Hutter akakora omurimo gw’okuvunuura ogu omu mwaka gumwe gwonka!

Baibuli y’Oruheburaayo ey’Ebyahandiikirwe eby’Ekikristaayo ei Hutter yaavunwire ekaba eri nungi eta? Omu kyasha kya 19 omuhandiiki Omuheburaayo Franz Delitzsch akahandiika ati: “Envunuura ye ey’Oruheburaayo neeyoreka okwetegyereza orurimi ekitarikureebeka munonga omu Bakristaayo, kandi ekiri nungi y’okujuriza, ahakuba akaba ari omunyamugisha omu kutoorana ebigambo ebihikire.”

Hutter tarabaire mugaiga ahabwa Baibuli ei yaavunwire, ahakuba envunuura ye ekaba etaine katare k’amaani. Kwonka, envunuura ye ekaba ey’omugasho kumara obwire buraingwa. Nk’eky’okureeberaho, envunuura ye ey’Endagaano Ensya William Robertson akagihinduramu yaagaruka yaagiteera omuri 1661, kandi omuri 1798 ekagaruka yaateerwa Richard Caddick. Hutter arikuvunuura kuruga omu Rugriika orwabandize, omu mwanya gw’ekitiinisa Kyʹri·os (Mukama) na The·osʹ (Ruhanga) we akatamu “Yehova” (יהוה,) ahu ebigambo ebi bijuriziibwe omu Byahandiikirwe by’Oruheburaayo nari ahu yaabaire naateekateeka ngu nibimanyisa Yehova. Eki nikishemeza ahakuba envunuura nyingi ez’Endagaano Ensya n’obu ziraabe zitarikukoresa eiziina rya Ruhanga, envunuura ya Hutter neegarura eiziina eryo omu Ndagaano Ensya.

Ogundi omurundi ku oraareebe eiziina rya Ruhanga, Yehova omu Ndagaano Ensya, nari omu bugambo obw’ahansi omu Reference Bible, ijuka omurimo gwa Elias Hutter na Baibuli ze z’omutaano ez’Oruheburaayo.