Ir al contenido

Ir al índice

¿La qastzij ri kubʼij ri Biblia chkij ri judíos che xekʼam bʼi pa Babilonia?

¿La qastzij ri kubʼij ri Biblia chkij ri judíos che xekʼam bʼi pa Babilonia?

 2,600 junabʼ kanoq, ri judíos xekʼam bʼi pa Babilonia y setenta junabʼ xekʼojiʼ chilaʼ. Junam rukʼ ri kubʼij ri Biblia, ri Dios xubʼij jas ubʼanik ri kikʼaslemal ri judíos pa Babilonia. Pa wajun profecía riʼ, ri Dios xubʼij: «Cheʼibʼanaʼ iwachoch chixjeqeloq; cheʼitikaʼ wachinel taq cheʼ cheʼitijaʼ kʼut ri kiwach. Chixkʼulanoq, chekʼol ikʼojol xuqujeʼ taq imiʼaʼl, [...]. Chixchakun che uloqʼexik ri tinamit ri ix nukʼamom wi uloq» (Jeremías 29:1, 4-7). Are kʼu, ¿la qastzij xkikʼulmaj wariʼ ri judíos pa Babilonia?

 Jun jupuq winaq che nim ketaʼmabʼal xkiriq 100 chʼaqataʼq arcillas pa Babilonia o pa jun chi lugar che naqaj che. Ri chʼaqataʼq taq arcillas riʼ kchʼaw chrij ri xkibʼan ri judíos, ri kikojonik y ri xkibʼan che kinimaxik ri qʼatal taq tzij pa Babilonia. Wa taq chʼaqataʼq arcillas che xeriqitaj pa ri junabʼ 572 kopan 477 nabʼe chuwach ri qaqʼij, tzʼibʼatal chuwach ri xkibʼan ri judíos che utojik ri kachoch, ri kʼayij xkibʼano, ri pwaq che xkitoj che ri qʼatal tzij y nikʼaj chik. Jun wuj kubʼij: «Ri xeriqitajik kukʼut ri kikʼaslemal ri winaq che xekʼojiʼ pa Babilonia: xkibʼan tikoʼn, xkiyak kachoch, xkitoj ri impuestos y xkibʼan ri chak che xbʼix chke rumal ri qʼatal tzij».

Chʼaqap arcilla re Al-Yahudu.

 Ri xriqitajik kukʼutu che e kʼi ri judíos xekʼojiʼ pa jun lugar ubʼiʼ Al-Yahudu, kraj kubʼij ri «tinamit re Judá». Pa taq ri tablillas keriqitaj ri kibʼiʼ e kajibʼ kijaʼlil ri judíos. Jujun chke waʼ taq bʼiʼaj riʼ tzʼibʼatal pa hebreo. Are chiʼ majaʼ keriqitaj ri tablillas, ri winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal qas ta kʼo ketaʼm chrij ri kikʼaslemal ri judíos che xekʼojiʼ pa Babilonia. Ri doctor Filip Vukosávovich, re ri junta directiva re ri Autoridad de Antigüedades de Israel, kubʼij: «Waʼ taq tablillas riʼ sibʼalaj nim ubʼanik, rumal che kojkunik kqetaʼmaj más chkij ri judíos. Kojkunik kqetaʼmaj ri kibʼiʼ, jawiʼ xekʼojiʼ wi, ri kikʼaslemal y ri chak che xkibʼano».

Ri judíos che xekʼojiʼ pa Babilonia xekunik xkichaʼ ri xkaj xkibʼano.

 Ri judíos che xekʼojiʼ pa Babilonia xekunik xkichaʼ ri xkaj xkibʼano y jawiʼ xekʼojiʼ wi. Vukosávovich kubʼij che «xaq xiw ta pa Al-Yahudu xekʼojiʼ wi, xaneʼ xuqujeʼ xekʼojiʼ pa nikʼaj chi tinamit». E jujun chke xketaʼmaj kʼi taq chak y wariʼ xeʼutoʼo are chiʼ xkiyak chi jumul ri Jerusalén (Nehemías 3:8, 31, 32). Xuqujeʼ, ri tablillas re Al-Yahudu kubʼij che kʼi chke ri judíos xekʼojiʼ kan pa Babilonia are chiʼ xyaʼ bʼe chke che ketzalij pa ri kitinamit. Wariʼ kukʼutu che xkiriq utzilal pa Babilonia, junam rukʼ ri kubʼij ri Biblia.