Ir al contenido

¿La utz kbʼan etzʼanem che kuya ri kʼaslemal pa kʼax?

¿La utz kbʼan etzʼanem che kuya ri kʼaslemal pa kʼax?

Ri kubʼij ri Biblia

¿La utz kbʼan etzʼanem che kuya ri kʼaslemal pa kʼax?

«KʼI CHQE KQAKʼAQ LO QIBʼ PA JUN AVIÓN, KQAKʼAQ BʼI QIBʼ PA JUN SIWAN, KOJBʼE PA JUN CANOA PUWIʼ JUN CASCADA Y KOJMUXAN CHKIXOL TIBURONES». (ESAM PA RI WUJ THE WILLOW GLEN RESIDENT.)

RI E tzij riʼ kukʼutu che ri etzʼanem tajin kbʼan cho ronojel ri uwach Ulew. Más e kʼi chi winaq che kkibʼan ri etzʼanem rech ri paracaidismo che kkikʼaq lo kibʼ chikaj, ri keʼaqʼan puwiʼ ri hielo, ri vuelo en parapente y ri winaq che xaq kkikʼaq lo kibʼ puwiʼ nimaʼq taq ja * wariʼ kukʼutu che ri winaq utz kkil ri etzʼanem riʼ y che kkiya ri kikʼaslemal pa kʼax. Y ri jalajoj taq etzʼanem che kkibʼan ri winaq puwiʼ ri hielo, ri kkikoj jalajoj taq patines xuqujeʼ ri kebʼe chrij bicicletas pa nimaʼq taq juyubʼ che kʼax aqʼanem puwiʼ, amaqʼel are kkitzukuj ri nimaʼq taq juyubʼ y kkaj che más chikaj kkikʼaq wi lo kibʼ. Junam rukʼ ri kubʼij ri wuj Time, ri xibʼibʼal taq etzʼanem kukʼut ri kkaj ri winaq kkibʼano, rumal laʼ kubʼij: «chixux ajchʼojabʼ pa ri fin de semana, chixux profesionales pa ri fin de semana, chikʼutuʼ ri kixkun che ubʼanik y kixibʼij ta iwibʼ chiʼ kibʼan jun jastaq che ibʼanom taj».

Are chiʼ más kbʼan ri etzʼanem riʼ ri winaq más kkiriq kʼax. Ronojel taq qʼij ri winaq kkisok kibʼ are chiʼ kkibʼan ri etzʼanem che kkichomaj che kʼo ta kubʼano. Pa ri junabʼ 1997, pa ri hospitales re Estados Unidos xekʼiyar 33% chke ri winaq che kisokom kibʼ rumal ri monopatín, 31% ri kkikoj tabla puwiʼ ri nieve y 20% ri kebʼe chrij bicicleta pa nimaʼq taq juyubʼ. Ronojel ri etzʼanem riʼ kuya kʼax, rumal che e kʼi winaq kekam rumal wariʼ. Are kʼu ri kkibʼan ri etzʼanem riʼ ketaʼm che kkiriq kʼax. Junam rukʼ ri kubʼij jun ixoq che kubʼan esquí: «Wetaʼm che we kinbʼan ri etzʼanem riʼ weneʼ kinkamik». Jun achi che kukoj tabla puwiʼ ri nieve kubʼij: «We katsokotaj taj, xa tajin ta kakoj achuqʼabʼ riʼ che ubʼanik».

Rukʼ ri xqilo, ¿jas kqabʼan ri oj cristianos che rilik waʼ taq etzʼanem riʼ? ¿Jas pixabʼ kuya ri Biblia chqe rech kqetaʼmaj we utz o utz taj kqabʼan ri etzʼanem? Rech kqetaʼmaj ri urespuestas ri preguntas riʼ, chqilaʼ ri kuchomaj ri Dios chrij ri kʼaslemal.

¿Jas kubʼan ri Dios che rilik ri kʼaslemal?

Ri Biblia kukʼut chqawach che ri Jehová are ri «ukʼiyibʼal jaʼ re kʼaslemal» (Salmo 36:9). Are chiʼ xeʼubʼan ri winaq, xuya ri rajawaxik chke rech kekikot pa ri kikʼaslemal (Salmo 139:14; Hechos 14:16, 17; 17:24-28). Rumal laʼ, qetaʼm che ri areʼ kraj che nim kqil wi ri qakʼaslemal rumal che are jun sipanik che uyoʼm chqe. Ri taqanik che xuya che ri tinamit Israel kojutoʼ che retaʼmaxik wariʼ.

Ri taqanik che xyaʼ che ri Moisés kubʼij che konojel rajawaxik kkichajij ri kikʼaslemal ri kajil kitzʼaqat. We man knimax wajun taqanik riʼ y kkam jun winaq, ri ajmak are ri winaq rumal che xunimaj ta ri taqanik. Jun kʼutbʼal, are chiʼ jun winaq kubʼan jun kʼakʼ rachoch rajawaxik kubʼan jun alaj tapya puwiʼ. We man kubʼano y ktzaq lo jun winaq puwiʼ y kkamik, ri ajmak are ri ajchaqʼe ri ja (Deuteronomio 22:8). We jun wakax xaq kʼateʼ xutoqʼ jun winaq ri ajchaqʼe ri chikop ajmak taj. Are kʼu we ri ajchaqʼe retaʼm che ri wakax kʼaʼn, xuchajij taj y xukamisaj jun winaq, ri winaq riʼ are ajmak y weneʼ kkamisaxik (Éxodo 21:28, 29). Rumal che chuwach ri Jehová ri kʼaslemal nim ubʼanik, ri taqanik che xuyaʼo kukʼutu che kraj che kchajix ri kʼaslemal.

Ri upatanelabʼ ri Dios xuqujeʼ ketaʼm che rajawaxik kkibʼan ri pixabʼ riʼ. Ri Biblia kubʼij che ri David kchaqij uchiʼ y xraj xutij re «ri jaʼ ri kʼo chupam ri kʼwaʼ ri kʼo chuchiʼ ri okibʼal pa Belén», are jun tinamit che kʼo pa kiqʼabʼ ri filisteos. Are chiʼ ri rajchʼojabʼ xketaʼmaj wariʼ, e oxibʼ ajchʼojabʼ xeʼok bʼi chkixoʼl ri filisteos, xekikʼama lo ri jaʼ che kʼo chuchiʼ ri okibʼal pa Belén, xkikʼam bʼi che ri David. ¿Jas xubʼan ri David chiʼ xretaʼmaj wariʼ? Xutij taj, y xujamij cho ri ulew, xubʼij: «¡Muyaʼ ri Dios chwe che kinwukʼiʼaj! ¡Xaq junam kubʼanaʼ riʼ chi kinwukʼiʼaj ri kikikʼel we achijabʼ riʼ, xkijach kʼut ri kikʼaslemal pa kamikal xebʼe che ukʼamik uloq!» (1 Crónicas 11:17-19). Ri David xraj taj xuya ri kikʼaslemal ri winaq riʼ pa kʼax xa rumal che xurayij ri jaʼ.

Y je xuchomaj ri Jesús, are chiʼ ri Itzel xutaqchiʼj rech kukʼaq lo ribʼ puwiʼ ri templo y kchajix kumal ri ángeles rech kuriq ta kʼax chiʼ ktzaq lo cho ri ulew. Ri Jesús xubʼij: «Makʼambʼejej ri Ajawaxel aDios» (Mateo 4:5-7). Qastzij, che ri David y ri Jesús xkikʼutu che ri Dios utz ta krilo are chiʼ jun winaq kuya ri ukʼaslemal pa kʼax.

Rukʼ ri kʼutbʼal che xqilo utz che kqabʼan ri preguntas riʼ: «¿Jas chrij nabʼe kinchoman wi we kwaj kinbʼan jun etzʼanem che kuya ri nukʼaslemal pa kʼax? Weneʼ kqachomaj che ri etzʼanem kuya ta kʼax, are kʼu we más kqabʼano weneʼ kqariq kʼax rumal, ¿jas kqabʼan che retaʼmaxik we kqabʼano o kqabʼan taj?».

¿La utz kinya ri nukʼaslemal pa kʼax?

Rech kqetaʼmaj ri respuesta, rajawaxik kojchoman chrij ri etzʼanem che kqabʼano. Are utz che kqabʼan ri preguntas riʼ: «¿Jas kʼax kinriqo we kinbʼan wajun etzʼanem riʼ? ¿La kʼo ronojel wukʼ rech kinriq ta kʼax? ¿Jas kʼax kinkʼulmaj we kintzaqik, kinkun taj kinkʼaq lo wibʼ o kuriq kʼax ri tajin kinkojo? ¿La xaq kinsokotajik, kinqʼajik o kinkamik?».

We ri cristiano kubʼan etzʼanem che kuya ri ukʼaslemal pa kʼax weneʼ ri rachilanik rukʼ ri Jehová xuqujeʼ ri eqeleʼn che yaʼom che pa ri congregación kuriq kʼax (1 Timoteo 3:2, 8-10; 4:12; Tito 2:6-8). Rajawaxik che ri cristiano qas kchoman chrij ri etzʼanem che kuchaʼ ubʼanik y che kchoman chrij ri kuchomaj ri Dios chrij ri kʼaslemal.

[Nota]

^ Weneʼ are chiʼ kkikʼaq lo kibʼ puwiʼ jun edificio, antenas, qʼaʼm o juyubʼ che kʼo chuchiʼ jun jaʼ. Ri Servicio de Parques Naturales re Estados Unidos kubʼij che utz taj kbʼan ri etzʼanem riʼ rumal che kuya ri kikʼaslemal ri winaq pa kʼax.