HEBREU idiömachö qellqayanqan Bibliataqa, ¿leyita yachankiku? Itsapis mana. O hasta hebreu idiömachö qellqayanqan Bibliataqa ni imëpis rikarqunkillapistsu. Tsënö kaptimpis, 1501 a 1600 watakunachö kawaq estudiösu Elïas Hütter nunapita, y hebreu idiömachö ishkë cläsi Bibliata qellqanqampita musyanqëkiqa, kapushunqëki Diospa Palabranta mas valoranëkipaqmi yanapashunki.

Elïas Hütterqa 1553 watachömi, Görlitz markachö yurikurqan y tsëqa këkan kanan witsan Alemaniachömi y amänunchöqa këkäyan Poloniawan Republica Chëca nacionkunam. Jena markachö këkaq Universidä Luteräna nishqanchömi, Asiapa sur kaq lädunchö idiömakunata parlayanqanta estudiarqan. Y 24 watayoqllaraq këkarninmi, Leipzig markachö Hebreu idiömata yachatsikur qallëkurqan. Juknöpam yachatsikurqan y Nuremberg markachömi juk escuëlata rurarqan, tsëchö estudiaqkunaqa chusku watallachömi hebreu, griëgu, latin y aleman idiömakunata yachakuriyaq. Manam tsë witsanchöqa, tsënö escuëla ni universidäqa karqantsu.

Hütterqa 1587 watachömi, hebreu idiömachö Antïguo Testamentu nishqanta jorqamurqan. Kë librupa tïtulunqa Derekh ha-Kodesh nishqanmi karqan, tsëtaqa Isaïas 35:8 textupitam jorqarqan y tsë ninanqa “Santu këman chätsikoq näni” ninanmi. Hebreu idiömachö shumaq letrakunata utilizanqanrëkurmi kënö niyarqan: “Llapan qellqanqanqa alläpa shumaq kanqantam rikätsikun”. Tsënö shumaq kaptimpis, hebreu idiömata yachakuyänampaq yanapakuptinmi masqa precisarqan.

Hütter qellqanqan Biblia imanir alläpa yanapakunqanta entiendinapaqqa, hebreu idiömachö Bibliata leyeqkuna imanir mana entiendiyanqantam puntataqa musyanëki. Mana reqiyanqan y jukläya letrakunawanmi qellqashqa këkan y tsëtaqa derëchapita izquierdamanmi leyikan, y yanaqaq kaq letrakunataqa ima ninan kanqanta pantakätsin. Hebreu letraman néfesch tikratsishqa palabraqa (hebreu idiömachöqa kënömi נפשׁ) “alma” ninanmi. Ezequiel 18:4 textuchö néfesch palabrapa qallananchöqa ha (ה) nishqan yanaqaq letram yurin, tsëmi ishkanta juntarishqaqa hannéfesch (הנפשׁ) neq palabraman tikrarin. Mana alläpa reqeq nunapaqqa hannéfesch (הנפשׁ) palabraqa alläpa jukläyam néfesch (נפשׁ) palabrapita.

 Hütterqa, estudiantinkunata yanapanampaqmi hebreu idiömachö letrakunawan kënö imprimirqan: kikin precisaq kaq palabrakunatam (raiz nishqanta) mas yana y tita letrakunawan imprimirqan, y tsë palabrakunata yanaqaq kaq letrakunataqa (prefïju y sufïju nishqankunata) chusu letrakunawan imprimirqan. Tsëmi estudiantinkuna hebreu idiömachö kikin precisaq kaq palabrakunata raslla reqiriyänampaq y tsë idiömata yachakuyänampaq yanapakurqan. Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras (con referencias) nishqan Bibliaqa, ura kuchunchö willakïninkunawan tsënöllam ruran. Letraman tikratsishqa precisaq kaq palabraqa yanachömi këkan, peru tsë palabrakunata yanaqaq letrakunaqa manam. Hebreu idiömachö Hütter qellqanqan Bibliachö utilizanqan letrakunapa fötukuna, y Biblia con referencias nishqampa ura kuchunchö willakïnin utilizanqan letrakunapa fötukunaqa janachömi këkan.

Hütterqa, 12 idiömakunachömi Mushoq Testamentuta jorqamurqan. Tsë Bibliakunataqa 1599 watachömi Nuremberg markachö jorqamurqan y tsëtaqa mas reqiyan Poliglota de Nuremberg nishpam. Hütterqa juk idiömachö këkaq Mushoq Testamentutam yapëta munarqan, peru mëtsika qellëta pagakïta puëdikarnimpis, tsëta ashinanqa envänulla kanampaq kaqtam nirqan. * Tsërëkurmi griëgu idiömapita hebreu idiömaman Mushoq Testamentu kikin traducinampaq decidirirqan. Tsë rurëllachö dedicädu kakurmi, juk watallachö traducir usharirqan.

Tsëqa, ¿Mushoq Testamentuta hebreu idiömaman Hütter traducinqanqa rasumpaku yanapakurqan? Hebreu idiömata alleq reqeq Franz Delitzsch nunam, 1891 watachö kënö qellqarqan: “Cristiänukuna mana alläpa reqiyanqan hebreu idiömata alleq entiendinqantam traducinqanqa rikätsikun, y kanan witsampis yanapakïkanllaram, porqui wakin wakinchöqa ima ninan kanqanta alleqmi churashqa”.

Hütterqa manam tsëta ruranqanrëkurtsu kapoqyoq tikrarirqan, porqui manam atska Bibliakunatatsu rantikurqan. Tsënö kaptimpis, ruranqanqa alläpam yanapakurqan. William Robertson y Richard Caddick nunakunam, 1661 y 1798 watakuna Hütter traducinqan Mushoq Testamentuta revisayarqan y yapë imprimiyarqan. Griëgu idiömapita traducirninmi, Hütterqa Kýrios (Señor) y Theós (Dios) neq tïtulukunapa rantin Jehovä jutita churarqan; y Hebreu Idiömachö Qellqayanqan Diospa Palabrampita yureq textukunachö y Jehoväpaq parlaq textukunachömi tsë jutitaqa churarqan. Mushoq Testamentuta traduciyanqanchö Diospa jutinta wakinkuna mana churashqa kayaptimpis, Hütterqa traducinqan Bibliamanmi churarqan.

Mushoq Testamentu Bibliachö Diospa jutin Jehovä kanqanta yapë rikarninqa, Elïas Hütter nunata y hebreu idiömachö shumaq Bibliankunaman yarpë.