1-2. O le ā le filifiliga tāua na faia e tagata Iutaia na aumau i Papelonia? (Esera 1:2-4)

 NA FAIA e le tupu se faatonuga! Ua saʻoloto tagata Iutaia na ave faapagota i Papelonia pe ā ma le 70 tausaga, e toe foʻi i lo latou nuu o Isaraelu. (Faitau le Esera 1:2-4.) E na o Ieova e mafai ona faataunuuina lenā mea. Aiseā? E lē o se tulaga e masani ai le faasaʻoloto o tagata mai i Papelonia. (Isa. 14:4, 17) Peitaʻi ua faatoʻilaloina Papelonia, ma ua faatonuina e le taʻitaʻi fou tagata Iutaia e mafai ona latou tuua le atunuu. O lea ua feagai ai tagata Iutaia uma aemaise lava ulu o aiga ma se filifiliga, pe tuua Papelonia pe nonofo ai pea. Atonu e lē o se filifiliga e faigofie ona fai. Aiseā?

² Na faigatā i le toʻatele ona faimalaga ona ua matutua. Talu ai o le toʻatele o tagata Iutaia na fananau i Papelonia, e na o le pau lenā o le atunuu na latou nonofo ai. Na vaai tagata Iutaia i Isaraelu o le nuu o o latou augātamā. E foliga mai na matuā taulau nisi tagata Iutaia i Papelonia, ma na ono faigatā ai ona latou tuua o latou fale mananaia ma pisinisi, ae siitia atu i se nuu e lē masani ai.

3. O le ā le faamanuiaga na maua e tagata Iutaia faamaoni ina ua toe foʻi i Isaraelu?

³ Na manatu tagata Iutaia faamaoni, e sili atu aogā e latou te maua pe a toe foʻi i Isaraelu nai lo o so o se faataulaga e latou te faia. O le faamanuiaga sili e aofia ai la latou tapuaʻiga. E ui e silia ma le 50 malumalu mo tapuaʻiga faapaupau i Papelonia, ae e leʻi iai se malumalu mo Ieova. E leai se fata faitaulaga e faia ai taulaga a tagata Isaraelu e pei ona manaʻomia  i le tulafono a Mose, ma e leʻi iai foʻi se faatulagaga mo ositaulaga e ofoina atu na taulaga. E lē gata i lea, e toʻatele atu tagata o le aai e tapuaʻi i atua faapaupau, nai lo o i latou e ola e ōgatusa ma tapulaa a Ieova. O lea, e faitau sefulu afe tagata Iutaia e matataʻu iā Ieova na mananaʻo e toe foʻi i lo latou nuu, ma toe faafoʻisia le tapuaʻiga mamā.

4. O le ā le fesoasoani na folafola mai e Ieova mo tagata Iutaia e toe foʻi i Isaraelu?

⁴ E ui i le faigatā o la latou faigāmalaga mai i Papelonia i Isaraelu lea e pe ā ma le fā masina le umi, ae na folafola atu e Ieova o le a ia aveesea so o se faafitauli e ono taofia ai i latou mai i le toe foʻi atu. Na tusi Isaia: “Ia outou faalaulelei le ala o Ieova! Ia faasaʻosaʻo le ala tele e ui atu i le toafa mo lo tatou Atua. . . . Ia faalaulelei laueleele lauleaga, ma ia fai laueleele gaoā ma fanua laugatasi.” (Isa. 40:3, 4) Seʻi faaata le vaaiga lenei: o se ala tele i le toafa ma e laugatasi. O le a fiafia ē e faaaogāina lenā ala e faimalaga ai. O le a sili atu ona faigofie ona latou faimalaga i se auala laugatasi nai lo o se auala e tele piʻoga ma aʻega, ma o le a vave ona latou taunuu.

5. O le ā le igoa o le ala tele faafaatusa mai i Papelonia i Isaraelu?

⁵ O le tele o ala tele i aso nei, e iloa i se igoa po o se numera. Na iai foʻi le igoa o le ala tele faafaatusa na taʻua e Isaia. Ua faapea mai le Isaia 35:8: “O le a iai se ala tele i inā, ioe, o se ala e taʻua o le Ala Paia. E lē ui atu ai lē ua lē mamā.” O le ā le uiga o lenā folafolaga mo tagata Isaraelu, ma o le ā le uiga mo i tatou i aso nei?

6. Aiseā ua taʻua ai lenei ala e paia?

⁶ “Le Ala Paia.” Maʻeu se igoa matagofie mo se ala tele! Aiseā ua taʻua ai lenei ala e paia? Talu ai e leai se nofoaga i le nuu ua toe faafoʻisia o Isaraelu mo “lē ua lē mamā,” po o so o se Iutaia na fai ma masani le faia o amioga lē mamā, ifo i tupua, po o isi agasala matuiā. Na tatau i tagata Iutaia na toe foʻi ona avea ma “nuu paia” i lo latou Atua. (Teu. 7:6) Peitaʻi, na manaʻomia lava ona latou faia ni suiga ina ia faafiafia ai Ieova.

7. O ā suiga na manaʻomia ona faia e nisi o tagata Iutaia? Aumai se faataʻitaʻiga.

⁷ E pei ona taʻua muamua, o le toʻatele o tagata Iutaia na fananau i Papelonia. E foliga mai foʻi o le toʻatele o i latou na masani i manatu ma tapulaa a tagata Papelonia. Ina ua mavae le 69 tausaga talu ona toe foʻi i Isaraelu le vaega muamua o tagata Iutaia, ae iloa e Esera na iai nisi tagata Iutaia ua faaipoipo i fafine o nuu faapaupau. (Eso. 34:15, 16; Esera 9:1, 2) I tausaga mulimuli ane ai, na faateʻia le kovana o Neemia ina ua iloa ane e leʻi aʻoaʻoina e tamaiti na fananau i Isaraelu le gagana a tagata Iutaia. (Teu. 6:6, 7; Nee. 13:23, 24) O le a faapefea e na tamaiti ona aʻoaʻoina e alolofa ma tapuaʻi iā Ieova, pe afai e latou te lē malamalama i le gagana Eperu, o le gagana autū lea na tusia ai le Afioga a le Atua? (Esera 10:3, 44) O lea, sa tatau i na tagata Iutaia ona faia suiga tetele. Ae o le a sili atu ona faigofie ona faia na suiga auā sa latou nonofo i Isaraelu, le nofoaga na toe faafoʻisia ai le tapuaʻiga mamā.​—Nee. 8:8, 9.

8. Aiseā e tāua ai iā i tatou i aso nei mea na tutupu i taimi ua teʻa? (Tagaʻi i le ata i le faavaa.)

⁸ E ono faapea mai nisi, ʻE manaia na faamatalaga, ae pe e iai se aogā o mea na tutupu i tagata Iutaia i tuā i inā mo i tatou i aso nei?’ Ioe e iai, ona e peiseaʻī o loo tatou malaga i “le Ala Paia.” E tusa po o i tatou o ni ē e faauuina po o “isi mamoe,” ae e manaʻomia lava  ona tatou tumau i “le Ala Paia” a o tatou iai i le parataiso faaleagaga, ma maua ai faamanuiaga o le Malo i le lumanaʻi. b (Ioa. 10:16) Talu mai le 1919 T.A., ua faitau miliona tane, fafine, ma tamaiti ua tuua Papelonia le Aai Tele po o lotu sesē uma, ma ua amata ona latou savavali i lenā ala faafaatusa. Atonu o oe o se tasi o i latou na. Na amata ona savalia e nisi lenā ala i le pe ā ma le 100 tausaga ua mavae, ae na amata ona sauniunia e nisi lenā ala i le tele o tausaga na muamua atu.

9. E tusa ai ma le Isaia 57:14, na faapefea ona sauniunia “le Ala Paia”?

⁹ Na faamautinoa e Ieova e aveesea mea na faalavelavea ai tagata Iutaia na tuua Papelonia. (Faitau le Isaia 57:14.) Ae e faapefea “le Ala Paia” i aso nei? Mo le tele o senituri seʻia oo i le 1919, na faaaogā ai e Ieova tane e matataʻu iā te ia e fesoasoani i le faalauleleia o le ala, e ō ese mai ai iā Papelonia le Aai Tele. (Faatusatusa i le Isaia 40:3.) Na latou faia sauniuniga na manaʻomia po o sauniuniga faaleagaga, ina ia faigofie ai mo ē lotofaamaoni ona tuua Papelonia le Aai Tele, ma ulu atu i le parataiso faaleagaga lea ua toe faafoʻisia ai le tapuaʻiga mamā iā Ieova. Seʻi o tatou iloiloina po o ā mea na aofia ai i na sauniuniga.

10-11. Na faapefea ona saosaolaumea le lomiaina ma le faaliliuina o le Tusi Paia i le faatupulaʻia o le poto e faatatau i le Tusi Paia? (Tagaʻi foʻi i le ata.)

¹⁰ Lomiaina. Na tusilimaina kopi o le Tusi Paia seʻia oo i le tausaga 1450. Na umi se taimi na alu i lenā galuega, ma e leʻi tele ni kopi o le Tusi Paia na maua i lenā taimi ma na matuā taugatā. Ae ina ua faaaogā se masini e lolomi ai kopi o le Tusi Paia, na faigofie ona saunia le tele o kopi o le Tusi Paia ma tufatufaina atu i tagata.

¹¹ Faaliliuina. I le tele o senituri, e na o le gagana Latina na maua ai le Tusi Paia, lea e na o tagata e lelei aʻoaʻoga na mafai ona malamalama i ai. Ae ina ua taatele le lolomiina o tusi, na galulue mamafa ai tane e matataʻu i le Atua e faaliliu le Tusi Paia i gagana e tautatala ai le toʻatele o tagata. Ua mafai nei e tagata faitau o le Tusi Paia, ona faatusatusa mea na aʻoaʻoina ai i latou e taʻitaʻi lotu ma aʻoaʻoga moni o loo i le Tusi Paia.

12-13. Aumai se faataʻitaʻiga i le auala na faaalialia ai e tagata aʻoga o le Tusi Paia lotofaamaoni i le senituri lona 19 aʻoaʻoga sesē a lotu.

¹² Lomiga e suʻesuʻe ai le Tusi Paia. E tele mea na aʻoaʻoina e tagata aʻoga maelega o le Tusi Paia, mai i mea na latou faitauina i le Afioga a le Atua. Ae e leʻi fiafia le toʻatele o taʻitaʻi lotu ina ua latou faamatala atu i isi mea na latou aʻoaʻoina. O se faataʻitaʻiga i le senituri lona 19, na lomia ai e ni tane lotofaamaoni ni sāvali na faaalialia ai aʻoaʻoga sesē a lotu.

¹³ Pe tusa o le 1835, na lomia ai e se tagata e mataʻu i le Atua e igoa iā Henry Grew, se sāvali na faamatalaina ai le tulaga o ē ua maliliu. I lenā sāvali na ia faamaonia ai mai i le Tusi Paia, o le ola e lē mafai ona oti o se meaalofa mai i le Atua, ae e lē o se mea na tatou fananau mai ma i tatou e pei ona aʻoaʻoina e le tele o lotu. I le 1837, na maua ai e se faifeʻau e igoa iā George Storrs se kopi o lenā sāvali a o faimalaga i se nofoaafi. Na ia faitau i ai ma na ia mautinoa ai ua ia maua se upu moni tāua. O lea na ia filifili ai e faailoa atu i isi mea na ia aʻoaʻoina. I le 1842, na ia faia ai se faasologa o lauga na faamatuaina, “An Inquiry—Are the Wicked Immortal?”  Na iai se aafiaga lelei o tusitusiga a George Storrs i se alii talavou e igoa iā Charles Taze Russell.

14. Na faapefea ona aogā i le uso o Russell ma ana aumea sauniuniga faaleagaga na faia i le taimi ua teʻa? (Tagaʻi foʻi i le ata.)

¹⁴ Na faapefea ona aogā i le uso o Russell ma ana aumea sauniuniga faaleagaga na faia i le taimi ua teʻa? A o faia a latou saʻiliʻiliga, na faaaogā lomifefiloi, faasino upu, ma isi faaliliuga o le Tusi Paia. Na muaʻi saunia nei mea uma a o leʻi amata la latou galuega. Na latou maua foʻi aogā mai i saʻiliʻiliga o le Tusi Paia na faia e tane e pei o Henry Grew, George Storrs, ma isi. Na saosaolaumea le uso o Russell ma ana aumea i na sauniuniga faaleagaga, e ala i le saunia o le tele o tusi ma sāvali na talanoaina ai mataupu faale-Tusi Paia.

15. O ā suiga tāua na tutupu i le 1919?

¹⁵ I le 1919, na saʻoloto ai tagata o le Atua mai iā Papelonia le Aai Tele po o lotu sesē uma. O le tausaga lava lenā na amata ai ona galue le “pologa faamaoni ma le faautauta,” ina ia mafai ai e tagata lotofaamaoni ona savavali i “le Ala Paia.” (Mata. 24:45-47) E tatou te faafetaia ē faamaoni na faia se sao i le sauniunia o lenā ala i le taimi ua teʻa, lea ua fesoasoani i tagata ua savalia lea ala i aso nei, ina ia aʻoaʻo atili e faatatau iā Ieova ma lona finagalo. (Faata. 4:18) Ua mafai ai foʻi ona faaōgatusa o latou olaga ma tapulaa a Ieova. E lē faatalitalia e Ieova ona tagata e faia suiga uma e manaʻomia i le taimi e tasi. Nai lo o lea, o loo faasolosolo ona ia aʻoaʻoina ona tagata. (Tagaʻi i le pusa “ O Loo Faasolosolo Ona Aʻoaʻoina e Ieova Ona Tagata.”) Maʻeu lo tatou fiafia pe a faia mea uma e faafiafiaina ai lo tatou Atua!​—Kolo. 1:10.

16. Talu mai le 1919, o ā galuega na faia ina ia faatumauina ai pea le lelei o “le Ala Paia”? (Isaia 48:17; 60:17)

¹⁶ O so o se auala lava, e manaʻomia galuega ina ia faatumauina ai pea le lelei. Talu  mai le 1919, o loo faaauau pea ona faaleleia “le Ala Paia” ina ia mafai ai e le toʻatele o tagata ona tuua Papelonia le Aai Tele. Na amata loa ona galue le pologa faamaoni ma le faautauta lea ua tofia, ma i le 1921, na latou lomia ai se lomiga e suʻesuʻe ai le Tusi Paia lea e fesoasoani i ē e fou e aʻoaʻoina upu moni o le Tusi Paia. O lenā lomiga o le The Harp of God, ma e toetoe ono miliona kopi na tufatufaina ai i gagana e 36, ma e toʻatele na aʻoaʻoina ai le upu moni. E leʻi leva talu ai nei na tatou maua ai se lomiga matagofie ua faamatuaina, Se Olaga Fiafia e Faavavau! lea e faaaogā e faia ai suʻesuʻega faale-Tusi Paia. A o faagasolo aso e gata ai, ua faaaogā e Ieova lana faalapotopotoga e saunia mai pea meaʻai faaleagaga, e fesoasoani iā i tatou uma ina ia savavali ai pea i “le Ala Paia.”​—Faitau le Isaia 48:17; 60:17.

17-18. O le ā le taunuuga mo i latou e savavali i “le Ala Paia”?

¹⁷ E tatou te ono manatu o le taimi lava e talia ai e se tasi se suʻesuʻega faale-Tusi Paia, o lenā ua ia maua le avanoa e savalia ai “le Ala Paia.” O nisi o na tagata suʻesuʻe e savavali i lenā ala mo se taimi puupuu ona latou tuua lea. Ae o nisi e maumauaʻi e savavali ai pea i lenā ala, seʻia oo i le taunuuga. O le ā lenā taunuuga?

¹⁸ O i latou e faamoemoe e ola i le lagi, e taʻitaʻia i latou e “le Ala Paia” “i le parataiso a le Atua” o loo i le lagi. (Faaa. 2:7) Ae mo i latou e faamoemoe e ola i le lalolagi, e taʻitaʻia i latou e lenā ala i se olaga lelei atoatoa i le iʻuga o le 1,000 tausaga. Pe afai o loo e savalia lenā ala i aso nei, aua e te toe tepa i tua. Ia faaauau pea lau savaliga seʻia oo i le lalolagi fou. Tau ina ia manuia lau faigāmalaga!