Go na content

Go na table of contents

Wan stampu ’di ben de fu Yukal’

Wan stampu ’di ben de fu Yukal’

Wan stampu ’di ben de fu Yukal’

NA INI a di fu seibi yarihondro b.G.T., Nebukadnesar, a kownu fu den Kaldeasma, teki Yerusalem abra, a bron a foto, èn a pori den skotu fu a foto. A grabu Sedekia, a kownu fu Yuda, èn a meki a kon breni. Boiti dati, ’a kownu fu Babilon kiri ala den heihei sma fu Yuda’.—Yeremia 39:1-8.

Wan fu den heihei sma, noso granman fu Yuda, di den Babilonsma kiri kande, ben de Yukal, a manpikin fu Selemya. Sma kon sabi wan tu nyun sani di abi fu du nanga Yukal. Ma fosi wi o go luku den sani dati, meki wi luku san Bijbel e taki fu Yukal èn fu a ten di a ben libi na ini.

„Den no sa abi bun bakapisi”

Yehovah ben taigi a profeiti Yeremia fu tyari wan krutu boskopu gi Yuda nanga Yerusalem. Gado ben taigi Yeremia taki den kownu, den granman, den priester, nanga a pipel fu Yuda, ben o „gens” Yeremia. „Ma den no sa abi bun bakapisi, bika ’mi de nanga yu’”, na so Yehovah taki.—Yeremia 1:17-19.

Na a ten di den Babilonsma ben lontu Yerusalem, a mamafoto fu Yuda, dan Kownu Sedekia seni boskopuman tu leisi go na a profeiti Yeremia fu kon sabi efu a legre fu Nebukadnesar ben o hari gowe fu a foto, èn fu aksi en efu a kan begi taki dati pasa. Wan fu den boskopuman fu a kownu ben de Yukal, di sma sabi sosrefi leki Yehukal. A boskopu di Gado ben gi Yeremia, ben taki dati den Babilonsma, noso den Kaldeasma, ben o pori a foto. Iniwan sma di ben o tan libi na ini Yerusalem ben o dede leki bakapisi fu angriten, takru siki, noso fu di sma ben o kiri den nanga feti-owru. Ma den sma di ben o gi densrefi abra na den Kaldeasma, ben o tan na libi. Den granman fu Yuda ben atibron srefisrefi nanga den sani di Yeremia ben taki!—Yeremia 21:1-10; 37:3-10; 38:1-3.

Yukal ben de wán fu den granman di ben gi Sedekia a rai disi: „Grantangi, meki den kiri a man [Yeremia] disi, fu di . . . a e swaki den anu fu den fetiman.” Na ogri-ati man Yukal ben de wan fu den sma di trowe Yeremia na ini wan tokotoko alen peti, èn bakaten sma puru a profeiti na ini (Yeremia 37:15; 38:4-6). Fu di Yeremia gi yesi na Yehovah, meki a tan na libi di Yerusalem kisi pori, ma soleki fa a sori dan Yukal lasi en libi di a Dyu sistema pe a ben poti frutrow na tapu, kisi pori.

Den moi nyun sani di sma kon sabi

Na ini 2005, sma kon sabi den nyun sani di abi fu du nanga Yukal. Sabiman fu owruten sani ben e diki a gron na wan presi, fu di den ben howpu fu feni a kownu-oso fu Kownu David. Na presi fu dati, den feni wan bigi pisi ston, èn den e bribi taki a ben de fu wan sani di kisi pori di den Babilonsma teki Yerusalem abra na ini a ten fu Yeremia.

Sma no sabi seiker efu den feni a kownu-oso fu David. Toku sabiman fu owruten sani sabi san na wan fu den sani di den feni, namku wan stampu fu kleidoti pe wan sani skrifi na tapu, èn a sani dati bradi pikinmoro wan centimeter. Wi kan si a stampu na tapu bladzijde 14. Wan leisi a stampu disi ben de na tapu wan dokumenti di pori gowe langa ten kaba. Na ini a stampu skrifi: „Disi na fu Yehukal, a manpikin fu Selemya, a manpikin fu Syofi.” Soleki fa a sori, dan Yehukal, noso Yukal, a manpikin fu Selemya, di ben de a gensman fu Yeremia, ben stampu a sani disi na ini a pisi kleidoti.

Eilat Mazar, sabiman fu owruten sani, tyari kon na krin san skrifi na tapu a stampu. A e taki dati fu ala den stampu di sma feni na ini a Foto fu David, a di fu Yehukal na ’a di fu tu stampu di ben de fu wan granman’, èn a di fu Gemaria, a manpikin fu Safan, ben de a fosiwan. *

A no de fanowdu taki wi feni owruten sani fosi, fu man poti bribi na ini Gado Wortu. Ma a yoisti sani di e yepi wi fu poti bribi na ini Bijbel, na a kontru fu den profeititori di skrifi nanga yepi fu santa yeye. Sani di sma kon sabi fu owruten e sori krin taki a profeititori di e taki dati Yerusalem ben o kisi pori, kon tru soifri soleki fa Yeremia ben taki na fesi. A syen fasi fa den gensman fu Yeremia dede, musu gi wi wan moro tranga overtoigi taki efu wi de getrow neleki Yeremia, dan den feanti fu wi ’no sa abi bun bakapisi fu di Yehovah de nanga wi’.

[Futuwortu]

^ paragraaf 11 Efu yu wani sabi moro fu Gemaria nanga Safan, dan luku na artikel „Yu sabi Safan nanga a famiri fu en?”, na ini A Waktitoren fu 15 december 2002, bladzijde 19-22.

[Prenki na tapu bladzijde 15]

Yeremia no brokokindi di sma ben e dwengi en fu kenki a boskopu fu Gado

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 14]

Gabi Laron/Institute of Archaeology/ Hebrew University ©Eilat Mazar