Aver yem sha atineakaa

Aver yem sha mver u atineakaa

I nger iti i Tattannu sha kurugh ku iwen ne

I Zua a Anikyav Ugen

I Zua a Anikyav Ugen

Ma kwagh ngu u mbadughun akaa shin inya ve zough a mi, u a tese ér kwagh u Bibilo i ôr cii ka mimi yôô? Ken inyom i 2014 la, ngeren ugen ken magazin u i yer ér Biblical Archaeology Review la na mlumun sha mpin ugen. Mpin shon kaa ér: “Ka iorov ume i er kwagh ve ken Bibilo i ken zwa Heberu, shi mbadughun akaa shin inya kpa ve zough a kwagh u tesen ér yange ve lu kpôô kpôô?” Magazin la na mlumun ér: “Ve yina iorov 50 ga!” Kpa orgen ngu u yange i ter un ken ngeren la ga yô, iti na ér Tatenai. Un lu nyi oro? De se nenge kwagh u i nger ken Bibilo tiônôô sha kwagh na la.

Shighe u Yerusalem lu sha ikyev i Tartor u Mbapershia u u kehe kpishi la, Mbapershia yilan haregh u gar ne a lu her la ér, Yande–Ifi-La. Ijiir ne ngi ifi u Uferati vegher u shin ityôtar. Mbapershia yange mba hemban Mbababilon ityav yô, ve due a Mbayuda ken uikyangen kera, ve na ve ian i hiden za maan tempel u Yehova ken Yerusalem. (Esera 1:1-4) Kpa mbaihyomov mba Mbayuda mough ahendan sha tom shon, shi ve kaa ér Mbayuda mba hemban Mbapershia ato sha tom u ve lu eren la. (Esera 4:4-16) Sha ayange a Dariu u sha Uhar tema tor—shighe u shi anyom 522 zan zan va shi anyom 486 Cii man Shighe u Yesu (C.S.Y.) la, ortom u Mbapershia ugen hemen ior gbenda u za tôvon sha kwagh ne, iti na ér Tatenai. Bibilo yila un ér “gomna u yande Ifi la.”—Esera 5:3-7.

I zua a awen nyian kpishi a i nger iti i Tatenai sha mi yô, man alaghga tsô ka ngeren mba sha kwagh u tsombor na, mba yange i koso yô. Iwen igen i i nger kwagh u or u hen tsombor u Tatenai sha mi la, ka i sha kwagh u lishii u kwaghyamen u i nger un ken inyom i sha 20 i tor Dariu u sha Môm, shighe u shi anyom 502 C.S.Y. la. I nger iti i orshiada u yange nan wa uwegh shin lishii ne la ér ka wanakiriki u “Tattannu, gomna u Yande-Ifi-La,” ka or shon u i yer iti na ken Bibilo, ken takerada u Esera ér Tatenai la je la.

Ka nyi or ne yange ere? Shighe u va shi anyom 535 C.S.Y. la, Shirushi u Tamen pav ikpentar ken tartor na. I yilan kpentar ugen la ér, “Babilon man Yande-Ifi-La.” Ken masejime shi i va pav kpentar ne ker hingir ihiar, i yilan u môm la ér, Yande-Ifi-La. Kpentar ne wa tar u Coele-Syria man Fenishia ker, man Samaria kua Yuda, a shi nan kpa Damaseku lu gartamen u kpentar ne. Tatenai yange lu gomna u kpentar ne, hii shighe u shi anyom 520 zan zan va shi anyom 502 C.S.Y. la.

Tatenai yange za ken Yerusalem za tôv sha ijir i i yila Mbayuda la, maa tindi a ripoti hen Tor Dariu ér Mbayuda kaa ér ka Shirushi yange na zwa ér i hide i maa tempel u Yehova la her ye. Mba tôvon sha kwagh ne ken iyou i koson akaa i utor yô, i mase kaven mimi u kwagh ne. (Esera 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Tsô i na Tatenai wada ér a de kera yangen ve tom ga, maa a de.—Esera 6:6, 7, 13.

Sha kpôô yô, “Tatenai, gomna u yande Ifi la” yange er kwagh u vesen je u a nger kwagh na ken yiase ga. Nahan kpa, Ruamabera gema ter un sha iti kua iantom i yange lu shami la jighilii. Kwagh ne kpa ka anikyav ugen ken akaa a i dugh shin inya, a a tese kwa kimbir kimbir ér akaa a yiase a i nger ken Bibilo la cii ka a mimi yô.