NKHANI YA PAPEJI LAKWAMBA
Kumbi Mungachita Wuli Kuti Mulekengi Kutamatama?
Zuŵa lelosi liŵavu linu lilimbana ndi arwani akofya wo angakubayani. Arwani ŵenaŵa asazgapu mabakiteliya, mavayilasi ndi tividononu tinyaki to titambisa matenda. * Arwani yaŵa mungaŵawona cha kweniso mwaŵeni mungaziŵa cha kuti alimbana ndi liŵavu linu. Ivi ve viyo chifukwa chakuti liŵavu linu lilimbana pamwenga kubaya tividononu teniti mwechendalongo kuti mutamengi. Kweni nyengu zinyaki, tividononu to titambisa matenda tingakutamisani. Asani ndi viyo, mungakhumbika kumwa munkhwala pamwenga kulonde chovyu chinyaki kuti muje umampha.
Kwa vyaka vinandi, ŵanthu aziŵanga cha kofya kwa tividononu tambula kuwoneka ndipuso takuwoneka to titambisa matenda. Kweni mu vyaka va m’ma 1800, asayansi ŵati aziŵa kuti pe tividononu tinyaki to titambisa matenda, angusaniya nthowa zo zingawovya kuti ŵanthu alekengi kutamatama. Kwambiya pa nyengu yeniyi, madokotala ngayesesa kusisa chiŵerengeru pamwenga kumalisa vo vingayambisa matenda nganyaki ngakuyambuziyana nge nthomba ndi poliyo. Kweni pambula kuswera, kungubuka matenda nganyaki nge yelofiva ndi dengi. Chifukwa wuli? Tiyeni tiwoni vifukwa vaki:
-
Chaka chechosi, ŵanthu mamiliyoni atuwa m’charu chinyaki kuluta ku charu chinyaki. Ivi vichitisa kuti awandisengi tividononu to titambisa matenda. Mwakukoliyana ndi magazini yinyaki ya vachipatala, munthu yo watuwa m’charu chinyaki kuluta ku charu chinyaki, “wangayambuziya anyaki matenda kwambula kuziŵa.” –Clinical Infectious Diseases.
-
Timabakiteliya tinyaki titufwa cha chinanga munthu wangamwa munkhwala wakubaya mabakiteliya. Wupu Wakuwona za Umoyu Pacharu Chosi ungukamba kuti: “Viwoneka kuti kunthazi munkhwala wakubaya mabakiteliya ugwirengi ntchitu cha, chifukwa matenda nganandi ngakuyambuziyana . . . ngachizgika cha.”
-
Viwoneseru kweniso ukavu vitimbanyizga vo boma lichita kuti limalisi kuwanda kwa matenda.
-
Ŵanthu anandi aziŵa cha vo angachita kuti alekengi kutamatama.
Chinanga kuti ve viyo, pe vinthu vinandi vo mungachita kuti imwi ndi banja linu mulekengi kutamatama. Nkhani yo ye papeji 4 yikonkhosa nthowa zakovya ndipuso zambula kusuzga zo mungalondo kuti mulekengi kutamatama, chinanga kuti muja mucharu chikavu.
^ ndimi 3 Tividononu tinandi tambula kuwoneka titambisa matenda cha. Nkhani zo ze mu magazini iyi zikonkhosa ukongwa za tividononu tambula kuwoneka kweniso tividononu tinyaki to titambisa matenda.
