Skip to content

Skip to table of contents

ZIKONZYA KUGWASYA BANTU BALI MUBUUMBA

Kulwana Penzi Lyabuumba—Nzukonzya Kuchita

Kulwana Penzi Lyabuumba—Nzukonzya Kuchita

Ulakonzya kujana zintu zyiingi zikonzya kukugwasya kuti ulwane penzi lyabuumba kuti waziyanduula alubo zimwi zilakonzya kukugwasya kwiinda zimwi. Chimwi chiindi zilakonzya kuba oobo nkaambo umwi awumwi ulila munzila iisiyene mbuuli mbukwaambwa muchiiyo chayinda. Zigwasya umwi zilakonzya kutamugwasya umwi.

Nikuba boobo, kuli malayilile aalikugwasya bantu biingi mazubaano. Malayilile aaya akaambwa abasyaabusongo biingi mumakani aakufwidwa aleendelana amalayilile aasyomeka aajanika mubbuku lyachiindi lyabusongo, Bbayibbele.

1: ZUMINA KUGWASIGWA ABAMUMPULI ABEENZINYOKWE

  • Bamwi basyaabusongo bakaamba kuti kuzumina kugwasigwa abamwi kulagwasya chiindi nuli mubuumba. Pesi chimwi chiindi kulakonzeka kuti uyanda kuba awulikke. Chimwi chiindi ulakonzya kunyemena bantu balikukugwasya. Eezi zilachitika.

  • Utabonaanga toyelede kukkala abamwi alubo toyelede kubatantamuka chakumaninina. Chimwi chiindi, uzooyanda kuti bakugwasye. Babuzye nzuyanda anzutayandi munzila yalubomba.

  • Baachiindi chakukkala aabamwi achakuba awulikke, kweendelana azyiimo.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: “Bantu bobile, mbabotu kwiinda omwe . . . Na umwi wawa, mweenzinyina ulamubusya.”—Mukambausi 4:9, 10.

2: Langa-langa Chakulya Nchulya Alubo Ekisesayiza

  • Kulya chakulya chiyaka mubili kuyookugwasya kuti ulwane penzi lyabuumba. Yezya kulya michelo, zisyu azyakulya zitakwe mafuta miingi.

  • Nywa maanzi miingi azimwi zinywigwa zigwasya mumubili.

  • Kuti kumoyo kakusiya, yezya kulya chakulya chiche, kwaziindi zyiingi. Ulakonzya kukumbila dokotela kuti akubuzye chimwi chakulya chiyaka mubili nchukonzya kulya. *

  • Kweendesya akumwi ku-ekisesayiza, kulakonzya kupa kuti utakataazikani loko mumizeezo. Ku-ekisesayiza kulakonzya kupa kuti ulyiibe akuti utayeeyesesyi loko atala akufwidwa.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: “Taakwe muntu uusula mubili wakwe mwini, pe, ulausanina akuubamba kuti ubote.”—BaEfeso 5:29.

3: JANA CHIINDI CHIINGI CHAKOONA

  • Koona kulayandikana pesi kuyandikana loko kuli baabo bali mubuumba nkaambo ngabakataazikene zyiindilide.

  • Chenjelela zintu zili a-caffeine naakuti bukande bwiingi nkaambo zilakonzya kupa kuti ube achilabila.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: “Inkankamanza yomwe iili aluumuno nimbotu kwiinda maanza obile aazwide milimo iikataazya iitakutyi moyo.”—Mukambausi 4:6.

4: CHITA KWEENDELANA AZYIIMO ZYAKO

  • Weelede kuziba kuti bantu balila munzila zisiyene. Nkinkaako, weelede kuziba mbulimvwa nuli mubuumba.

  • Bamwi bakabona kuti kutondeezya mbubalimvwa nibali mubuumba kulagwasya pesi bamwi tabayandi kulitondeezya. Basyaabusongo bali amaboneno aasiyene aatondeezya kuti kulagwasya na kutondeezya mbalimvwa muntu naafwidwa. Kuti kuyanda kubuzya umwi mbulimvwa pesi kuyoowa, ulakonzya kusaanguna kwaamba zintu ziniini zili atala ambulimvwa kumuntu ngusyoma.

  • Bamwi bakabona kuti kulila kubagwasya kuti batakataazikani loko pesi bamwi balakonzya kulwana apenzi lyabuumba nikuba kabatalilisyi.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: “Moyo ulizi macise aawo.”—Tusimpi 14:10.

5: TANTAMUKA ZIYANZA ZIBI

  • Chiindi bamwi nibafwidwa, bayeeya kuti balakonzya kumaninsya kukataazikana nkubalaako kwiinda mukunywa bukande naakuti kubelesya ma-drugs. Kubelesya nzila eeyi nkulijaya. Kulakonzya kupa kuti muntu alyiibe kwachiindi chifwiifwi pesi mukuya kwachiindi kumunjizya mumapenzi mapati. Yezya kubelesya nzila zitakweeteli mapenzi kuti umaninsye kukataazikana.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: ‘Atulisonzole kubusofwaazi boonse.’—2 BaKorinto 7:1.

6: CHIBELESYE KABOTU CHIINDI CHAKO

  • Bamwi bakabona kuti kulagwasya kulibikkila ziindi zyakulila (chiindi nukataazikene achiindi nulikulwana akukataazikana) kwiinda mukubeleka imwi milimu kwachiindi chifwiifwi (milimu iipa kuti batayeeyesesyi penzi ndibalaalyo).

  • Ulakonzya kuumbulizigwa kwiinda mukusimya bweenzinyokwe, kwiiya kuchita chintu chipya akuba achiindi chakulikondelezya.

  • Mukuya kwachiindi kukataazikana kunooyabucheya. Mazuba ngutanookataazikane anooyabucheya alubo eezi ziyoopa kuti moyo wako ubatame.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: “Zintu zyoonse zilijisi ciindi cazyo, . . . ciindi cakulila aciindi cakuseka, ciindi cakoomoka aciindi cakuzyana.”—Mukambausi 3:1, 4.

7: CHITA ZINTU NZWAAKALI KUCHITA

  • Kuti wabona kuti wasima, chita zintu nzwaakali kuchita.

  • Kuti wakonzya kuchita zintu nzwaakali kuchita chiindi ziswaanizya chiindi nchwaakali koona, milimu azimwi, zitondeezya kuti waba kabotu.

  • Kuchita zintu zikugwasya kuti ukkale kuli amaboneno aali kabotu, kuyookugwasya kuti ulyiibe.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: “Oyo muntu takonzyi kulikataazya loko nkaambo kakuceya kwamazuba aakwe, nkaambo Leza ulamupa kukondwa kwamoyo wakwe.”—Mukambausi 5:20.

8: UTAFWAMBAANI KUSALA ZINTU ZIPATI NWAAFWIDWA

  • Bantu bafwambaana kusala zintu zipati nibafwidwa ngabazoolisola atala akusala nkubakachita.

  • Kuti kazichita, utafwambaani kulonga, kuchincha mulimu naakuti kusowa zintu zyamuntu wakafwa.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: “Makanze aabasungu alaleta zilyo zinji, pele uufwanzya makani ulajana bucete buyo.”—Tusimpi 21:5.

9: CHITA ZINTU ZIKUYEEZYA MUNTU WAKAFWA

  • Bamwi bakafwidwa bakabona kuti kulagwasya kuchita zintu zipa kuti kabayeeya nzubo yabo yakafwa.

  • Kuba amapikicha naakuti kabbuku kalembedwe nzimwakali kuchitaamwi amuntu wakafwa, kulakonzya kukuumbulizya.

  • Bamba zintu zinookugwasya kuyeeya zintu zilikabotu nzimwakali kuchita amuntu wakafwa akuzilanga-langa nwaasima.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: “Amwiibaluke mazuba aaciindi.”—Deuteronomo 32:7.

10: YINKA KULI BUMWI BUSENA

  • Kuya kuli bumwi busena kulakonzya kukugwasya.

  • Kuti zyiimo zyako kazitakuzumizyi kuswaya bumwi busena, ulakonzya kuchita zimwi zintu zikunoneezya mbuuli kuswaya bumwi busena, kwiinka ku-museum naakuti kweendeenda.

  • Kuchita zintu munzila iisiyene ambuwakali kuchita chiindi, akulako kulakonzya kukugwasya.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: “Amuboole nywebo nubeni kumbali kunkanda, mukalyokezye buniini.”—Marko 6:31.

11: GWASYA BAMWI

  • Weelede kuziba kuti kugwasya bamwi kupa kuti anduwe ugwasikane akuti ulimvwe kabotu.

  • Ulakonzya kuchita oobo kwiinda mukugwasya bajatikizigwa akufwa kwanzubo yako baswaanizya nzubo zyakwe abeenzinyina bayanda kuumbulizigwa.

  • Kugwasya bamwi akubawumbulizya kulakonzya kupa kuti ujane kubotelwa mbuuli mbuwakali kuchita.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: ‘Kupa kulabotezya kapati kwiinda kupegwa.’—Incito 20:35.

12: LANGA-LANGA ZINTU NZUBIKKA MUBUSENA BWAKUSAANGUNA

  • Kukataazikana akaambo kakufwidwa kulakonzya kukugwasya kuti uzibe zintu ziyandikana mubuumi.

  • Belesya chiindi eecho kubona nzulikuchita mubuumi.

  • Libambile kuchincha zintu nzubikka mubusena bwakusaanguna mubuumi.

NZILYAAMBA BBAYIBBELE: “Kuya kung’anda yadilwe nkubotu kwiinda kuya kung’anda yakusekelela, nkaambo kufwa ngemamanino aabantu boonse, nkabela baumi baleelede kubika moyo kuliceeci.”—Mukambausi 7:2.

Kwaamba choonzyo, taakwe chintu chikonzya kumaninsya buumba mbulaabo chakumaninina. Nikuba boobo, bantu biingi bakafwidwa balazumina kuti kubelesya malayilile aali muchiiyo eechi kwakabagwasya kuti bawumbulizigwe. Nikuba boobo, eezi teenzizyo pe azilikke nzila zikonzya kukugwasya kulwana penzi lyabuumba. Pesi kubelesya zimwi nzila zyaambwa aawa, kulakonzya kukugwasya kuti uumbulizikane.

^ par 13 Amubuke! tayitubikkili milawu iili atala anzila zyabusilisi.