Skip to content

Skip to table of contents

Ncomweelede Kuzyiba Kujatikizya Kusuntuka

Ncomweelede Kuzyiba Kujatikizya Kusuntuka

IKUTI mweenzyinyoko wawa ansi, wayuminina, kumane watalika kugwalaya. Kuti nywebo kamuzyi kuti ulaciswa bulwazi bwakusuntuka, mulakonzya kumugwasya munzila imwi ciindi nomulindila lugwasyo lumbi. Atulange-lange twaambo tumwi twamasimpe kujatikizya bulwazi oobu kanji-kanji bantu mbobatamvwisyi.

Ino kusuntuka ninzi? Kusuntuka mbulwazi bwakubongo bwalo bupa muntu kuyuminina kwaciindi cisyoonto buyo. Kanji-kanji kutola buyo maminiti aatasiki kuli osanwe. Bukkale ibwapandululwa kumatalikilo aacibalo eeci, nkokusuntuka kukatazya kapati.

Ncinzi cipa muntu kusuntuka? Basikuvwuntauzya baamba kuti muntu ulayuminina kuti avwula malaiti mumaseelo aamubongo. Ikaambo eeci ncocicitika takanazyibwa pe.

Ikuti muntu wasuntuka, ncinzi ncondeelede kucita? Ibbuku litegwa The Encyclopedia of the Brain and Brain Disorders, lyaamba kuti: “Kunze lyakubona kuti tanaalicisa alimwi akusinizya kuti ulayoya, aabo balangilila tabeelede kumunyonganya mulwazi, pele beelede kulindila kusikila wasinsimuka.” Kulubazu lumwi, bbuku eeli lyaamba kuti: “Ikuti naa kwainda maminiti osanwe katasinsimuki, naa wasuntuka alimwi, alimwi akuti naasinsimuka takonzyi kucita cintu cili coonse mumaminiti masyoonto naamana kugwalaya, nkokuti ambulasi yeelede kwiitwa.”

Mbuti mbondikonzya kumugwasya mulwazi ciindi naasuntuka? Amumubikke cintu citeteete kunsi aamutwe, alimwi akugwisya zyintu zili zyoonse izili afwaafwi zikonzya kumucisa. Ikuti wasinsimuka, amumusandule kweelana ambokutondezyedwe azifwanikiso izili apeeji iitobela.

Ncinzi ncondeelede kucita ciindi muntu iwasuntukide naasinsimuka? Cakusaanguna, amumusyomezye kuti zyintu zyoonse zili buyo kabotu. Kumane amumugwasye kunyamuka akumutola abusena buli kabotu nkwakonzya kupumuna. Bantu banji ibaciswa bulwazi oobu inga bacinyongene nobamana kusuntuka alimwi inga bayanda koona; bamwi balafwambaana kuba kabotu alimwi inga bazumanana amulimo ngobali kucita kabatanasuntuka.

Sena boonse baciswa bulwazi bwakusuntuka balagwalaya? Peepe. Bamwi inga tabawi buya aansi, pele inga tabazyi cicitika. Eeci cicitika buyo kwakaindi kasyoonto, alimwi kanji-kanji inga tabapengi kapati. Bantu bamwi ibaciswa bulwazi oobu balayuminina kwaciindi cili mbocibede kabatazyi cicitika. Ikuti kali muciimo eeco mulwazi, inga uleendeenda muŋanda, kukwela-kwela zisani zyakwe naa kucita zyintu nzyataciti lyoonse. Amana kucita boobo inga umvwa kuzinguluka kumeso.

Ino balimvwa buti aabo baciswa bulwazi bwakusuntuka? Mubwini, bantu banji ibaciswa bulwazi oobu lyoonse balalibilika kujatikizya ciindi nobatiiciswe alimwi akuti naa banooli kuli. Kutegwa batafwi nsoni, inga balalizandula.

Mbuti mbondikonzya kugwasya muntu uuciswa bulwazi bwakusuntuka? Amumukulwaizye kwaamba mbwalimvwa, alimwi amube baswiilizi babotu. Amumubuzye nzyayanda kuti kamumucitila naaciswa. Akaambo kakuti bantu banji ibaciswa bulwazi bwakusuntuka tabeenzyi myootokala, mulakonzya kubanyamuna mumootokala wanu naa kuyoobaulila zyintu nzyobayanda.

Sena kusuntuka kulakonzya kucesyegwa-cesyegwa naa kulesyegwa? Kuli zyintu zimwi zipa kuti mulwazi kaciswa-ciswa, zyintu mbuli kutyompwa alimwi akutoona kabotu. Aboobo, basyaazibwene bakulwaizya bantu baciswa bulwazi oobu kuti beelede kujana ciindi cinji cakoona alimwi akunyanyaasya mibili yabo lyoonse kutegwa bacesye-cesye kutyompwa. Zimwi ziindi ayalo misamu iinywugwa kweelana amalailile yacikonzya kulesya bulwazi oobu.