Skip to content

Skip to table of contents

MAKANI AAJATIKIZYA BANTU BAKAINDI

Desiderius Erasmus

Desiderius Erasmus

MUMAZUBA aakwe, Desiderius Erasmus (c. 1469-1536) kumatalikilo wakali kulombozyegwa akulemekwa nkaambo ngomuntu wakali musongo kapati akati kabasyaazibwene baku Europe alimwi bakali kumwaamba kuti wakali mukandu naa muzangi. Noliba leelyo naakali mubukkale bukatazya kapati nokwakali kubandikwa makani aabukombi, walo wakalijisi busicamba bwakuyubununa zintu zibyaabi zyakali kucitika mucikombelo ca Katolika alimwi aakati kabaabo ibakali kuyooba basikubambulula. Mazuba aano, uzyibidwe kuti wakacita lubazu lupati mukubambulula makani aabukombi mu Europe. Munzila nzi?

NZYAAKALI KWIIYA ALIMWI AKUSYOMA

Luzyibo ndwaakajisi Erasmus lwamwaambo wa Chigiriki aci Latin, lwakamugwasya kweezyanisya busanduluzi bwama Bbaibbele aaci Latin, mbuli Latin Vulgate, amalembe aakusaanguna aa Chigiriki aa Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki, alo aazyibidwe kuti Cizuminano Cipya. Wakalisinizyide kuti luzyibo lwamu Bbaibbele lulayandika kapati. Akaambo kaceeci, wakaamba kuti Magwalo Aasalala ayelede kusandululwa mumyaambo iimbi yakazyibidwe kapati mumazuba aakwe.

Erasmus wakakulwaizya kubambululwa mu Cikombelo ca Katolika, akaambo kakuti wakali kusyoma kuti Bunakristo bwakeelede kuba bube bwabuumi, kutali kutola lubazu muzilengwa zyatakajisi mpindu. Akaambo kaceeci, basikubambulula nobakatalika kulwanina kuti kube kucinca mu Cikombelo caku Rome, cikombelo ca Katolika cakatalika kumuyeeyela kuti nguwakali kuyunga basikubambulula.

Erasmus wakalijisi busicamba bwakuyubununa zintu zibyaabi zyakali kucitika mucikombelo ca Katolika alimwi aakati kabaabo bakali kuyooba basikubambulula

Mumalembe aakwe, Erasmus wakayubununa zintu zibi nzyobakali kucita basololi bazikombelo, mbuli kulisumpula, alimwi amakanze aabapaapa balo ibakali kuzumizya nkondo. Wakaliindene abasololi bazikombelo balo bakali kubelesya zilengwa zyacikombelo mbuli kulyaambilila zibi, kukomba basaante, kuliimya kulya, alimwi akuunka kuyookomba kubusena bumbi—kutegwa kabalida bakombi masuku amutwe. Alimwi wakazikazya zimwi zilengwa zyacikombelo, mbuli kubbadelesya bantu akaambo kacibi ncobakacita kutegwa balekelelwe alimwi amulawo wakukasya kukwatwa naa kukwata.

MALEMBE AA CHIGIRIKI AA CIZUMINANO CIPYA

Mu 1516, Erasmus wakamwaya Bbaibbele lyakwe lyakusaanguna lya Cizuminano Cipya mu Chigiriki, Bbaibbele lyakusaanguna kusimbwa lya Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki ilyakali lyakusaanguna kumwaigwa. Busanduluzi bwa Erasmus bwakali kubikkilizya abupanduluzi buyungizyidwe a Bbaibbele lya Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki mumwaambo waci Latin, bwalo ibwakaindene abusanduluzi bwa Vulgate. Nokwakainda ciindi, wakazumanana kulembulula busanduluzi bwakwe, calo cakapa kuti bube busanduluzi ibwakaindene kapati amalembe aabusanduluzi bwa Latin Vulgate.

Busanduluzi bwa Erasmus bwa Cizuminano Cipya bwa Chigiriki

Kwiindana kumwi kwakali kujanika mulugwalo lwa 1 Johane 5:7. Kutegwa basumpule njiisyo iitali yamu Magwalo ya Butatu, mabala aamwi aatali aamasimpe aaitwa kuti comma Johanneum akabikkilizyigwa mubusanduluzi bwa Vulgate. Mabala aayo abalwa kuti: “Kujulu, Taata, Jwi, Muuya Uusalala: aaba botatwe mbamwi.” Nokuba boobo, Erasmus tanaakaabikkilizya mabala aaya mubusanduluzi bwakwe bwakusaanguna bobilo bwa Cizuminano Cipya akaambo kakuti mabala aaya tanaakaliko mumalembe aa Chigiriki ngaakalingaula. Mukuya kwaciindi, wakasinikizyigwa abacikombelo kuti aabikkilizye mubusanduluzi bwakwe bwatatu.

Busanduluzi mbwaakalembulula Erasmus bwa Cizuminano Cipya bwa Chigiriki bwakapa ntalisyo mbotu yabusanduluzi bwamyaambo yamu Europe. Martin Luther, William Tyndale, Antonio Brucioli, alimwi a Francisco de Enzinas bakabubelesya kusandulula Magwalo aa Chigiriki mumwaambo waci German, Chingisi, ci Italian alimwi aci Spanish.

Erasmus wakapona ciindi nokwakali mazwanga mubukombi, alimwi busanduluzi bwakwe bwa Cizuminano Cipya bwa Chigiriki bwakali kubonwa kuti ncibelesyo cigwasya kapati abaabo basikubambulula baci Protestanti. Bamwi bakali kubona Erasmus kuti ngusikubambulula kusikila mane ciindi Kubambululwa nokwakacitika ncobeni. Mpoonya walo wakakaka kuba kulubazu luli loonse mukukazyanya kwakaliko mumakani aabukombi aakali kusuka busi aakaccilila. Cikkomanisya ncakuti myaka iinda ku 100 yainda syaazibwene wazina lya David Schaff wakalemba kuti Erasmus “wakafwa katazulilwi kucikombelo cili coonse. Ba Katolika tiibakali kukonzya kwaamba kuti wakali kuzulilwa kucikombelo cabo alimwi abalo baci Protestanti tiibakali kukonzya kwaamba boobo.”