Skip to content

Skip to table of contents

Ba Thomas Emlyn—Sena Bakali Basikusampaula naa Basikwiiminina Kasimpe?

Ba Thomas Emlyn—Sena Bakali Basikusampaula naa Basikwiiminina Kasimpe?

INO ba Thomas Emlyn bakali bani, alimwi ncinzi cakabapa kwiiminina kasimpe? Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kulimbabo cikonzya kutugwasya mazuba aano?

Kutegwa twiingule mibuzyo eeyi, tweelede kulanga-langa cakacitika kumamanino aamwaanda wamyaka wa 17 alimwi akumatalikilo aamwaanda wamyaka wa 18 ku England alimwi aku Ireland. Aciindi eeco, cikombelo citegwa Church of England cakali aanguzu kapati. Tubunga twiindene-indene twaba Protestanti alimwi abantu bamwi buyo, tiibakali kuzikkomanina njiisyo alimwi amicito yacikombelo eeci.

INO BA EMLYN BAKALI BANI?

Oobu mbobukkale bwakaliko ciindi ba Thomas Emlyn nobakazyalwa mu May 27, 1663, ku Stamford, Lincolnshire, England. Nobakajisi myaka yakuzyalwa iili 19, bakakambauka mulumbe wabo wakusaanguna. Kumbele, bakazooba mupaizi wamukaintu walupati-pati mu London kumane bakalongela ku Belfast, Ireland.

Kabali mu Belfast mukuya kwaciindi bakaba balupati-pati mucikombelo. Nokwakainda ciindi, ba Emlyn bakeendelezya cikombelo mumasena manji kubikkilizya amu Dublin.

NKAAMBO NZI NCOBAKAAMBWA KUTI MBAASIKUSAMPAULA?

Aciindi eeci ba Emlyn bakali kubala Bbaibbele cakusitikila. Nzyobakali kubala zyakabapa kuzumbauzya njiisyo ya Butatu, nokuba kuti bakali kwiisyoma kumatalikilo. Nobakazumanana kuvwuntauzya mumabbuku aa Makani Mabotu, bakasyoma kuti akali kweendelana akumvwisya kwabo kupya.

Ba Emlyn tiibakayubununa kumvwisya kwabo kupya mpoonya-mpoonya. Nokuba boobo, bamwi mucikombelo cabo caku Dublin bakabona kuti tiibakali kwaamba makani aajatikizya Butatu mumilumbe yabo. Mbwaanga bakabona kuti bantu banji tiibakali kuyookutambula kabotu kumvwisya kwabo kupya, bakalemba kuti: “Tandilangilwi kuzumanana kuba acuuno eeci ndaakubaambila mbondilimvwa.” Mu June 1702 babelesinyina bobilo bakabasikila kutegwa bababuzye ikaambo ncobatakali kubikkilizya makani aa Butatu mumilumbe yabo. Ba Emlyn bakalyaambilila kuti tiibakacili kusyoma mu Butatu pe alimwi bakasala kuzwa mucikombelo.

Bbuku lyaba Emyln ilyakapa bumboni bwamu Magwalo kujatikizya ikaambo Jesu ncatakonzyi kuba Leza Mupati

Mumazuba buyo masyoonto, bakazwa mu Dublin, Ireland akuunka ku England. Pele nokwakainda mvwiki zili kkumi bakapiluka ku Dublin kutegwa babambe twaambo tumwi, kumwi kabajisi makanze aakulongela ku London. Kabali ku Dublin, kumwi kabalombozya kuti bamwi bazyibe nzyobakali kusyoma, bakalemba akumwaya bbuku litegwa An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ (Kuvwuntauzya Makani Aamu Magwalo Aamba zya Jesu Kristo). Mubbuku eeli, bakapa bumboni bwamu Magwalo busalede kujatikizya ikaambo Jesu ncatakonzyi kuba Leza Mupati. Eeci cakabanyemya basicikombelo bamumbungano mobakali kuzulilwa ba Emlyn mu Dublin. Aboobo bakalemba matongoosi aabo.

Ba Emlyn bakaangwa mpoonya mu June 14, 1703 bakabetekwa munkuta iitegwa Queen’s Bench Court iili mu Dublin. Mubbuku lyabo litegwa True Narrative of the Proceedings (Kuluula Kwamasimpe Kujatikizya Lubeta Mbolwakeendelezyegwa), ba Emlyn bakaamba kuti  bakapegwa mulandu “akaambo kakulemba akumwaya bbuku lyaamba makani aakuti, mebo ndakasampaula akwaamba zintu zitali kabotu, kubikkilizya azimwi buyo. Alimwi akuti Jesu Kristo teelene a Leza Taata.” Lubeta tiilwakeendelezyegwa kabotu. Bamabbishopo bali ciloba bamucikombelo ciitwa kuti Church of Ireland bakakkala antoomwe ababetesi. Ba Emlyn tiibakazumizyigwa kwaamba mbobakali kulimvwa. Ba Richard Levins, baloya bazizilwe kapati bakaambila ba Emlyn kuti bakali “kuyoofwa amajwi mukanwa.” Kumamanino aalubeta, ba Richard Pyne, Mubetesi Mupati waku Ireland, bakaambila babetesi kuti, ikuti makani bataakosoli mbwayanda walo, “bamabbishopo bakwe bakaliko,” ambweni ikupandulula kuti babetesi bakali kuyoosubulwa.

“Ndililibambilide kupengela kasimpe kajatikizya [Leza] abulemu bwakwe.”—Thomas Emlyn

Ciindi ba Emlyn nobakajanwa amulandu, loya wamfwulumende walupati-pati wakabapa muzeezo wakuti bacince majwi ngobakaambide. Ba Emlyn bakakaka. Aboobo bakaambilwa kuti babbadele mali alimwi akwaangwa mwaka omwe. Pele akaambo kakuti bakaalilwa kubbadela mali aaya, bakakkala muntolongo kwamyaka yobilo kusikila mane mweenzinyina naakabandika abalupati-pati kuti bacesye mweelwe wamali ngobakeelede kubbadela. Ba Emlyn bakaangununwa mu July 21, 1705. Kuusigwa nsoni kwakabapa kuti baambe majwi aazubuludwe kumatalikilo aacibalo eeci aakuti: “Ndililibambilide kupengela kasimpe kajatikizya [Leza] abulemu bwakwe.”

Ba Emlyn bakalongela ku London kwalo nkobakajana ba William Whiston, sikwiiya Bbaibbele awalo wakapenzyegwa akaambo kakulemba akumwaya makani ngaakazyi kuti kakali kasimpe kamu Bbaibbele. Ba Whiston bakabalemeka ba Emlyn, akubaamba kuti bakali “‘bakusaanguna kulyaambilila’ kujatikizya ‘bunakristo bwakaindi.’”

NKAAMBO NZI NCOBAKABUKAKILA BUTATU?

Mbubwenya mbuli ba William Whiston alimwi asikwiiya Bbaibbele umwi uulemekwa, uutegwa Isaac Newton, ba Emlyn bakajana kuti Bbaibbele taliyiisyi njiisyo ya Butatu mbuli mbobaamba munjiisyo zyakalembwa a Athanasius. Bakapandulula kuti: “Nondakayeeyesya kapati akwiiya zili mu Magwalo aasalala, . . . ndakajana ikaambo kalimvwisya . . . ncondakeelede kuleka kusyoma njiisyo ya Butatu.” Wakamanizya kwaamba makani aaya kwiinda mukwaamba kuti “Leza walo uuli ngo Usyi Jesu Kristo, alikke ngo Leza Mupati.”

Ino ncinzi cakapa kuti ba Emlyn baambe boobu? Nkaambo bakajana magwalo manji aatondezya lwiindano luliko akati ka Jesu alimwi a Usyi. Ngaaya amwi aamagwalo ngobakajana (Bupanduluzi bwaba Emlyn bwalembwa mumabala aasendeme):

  •  Johane 17:3: “Kristo kunyina naambwa kuti ngu Leza uuli alikke.” Alikke buyo Taata nguwaambwa kuti “Leza mwini-mwini ooli olikke.”

  •  Johane 5:30: “Mwana taciti kuyanda kwakwe mwini, pele ucita kuyanda kwa Bausyi.”

  •  Johane 5:26: “Bausyi mbebakamupa buumi.”

  •  Baefeso 1:3: “Jesu Kristo kanji-kanji waambwa kuti Mwana wa Leza, taakwe mpotujana kuti Usyi waambwa kuti Usyi wa Leza, nokuba kuti kanji-kanji waambwa kuti Usyi wa Mwami wesu Jesu.”

Ba Emlyn nobakalanga-langa bumboni boonse, cakusinizya bakaamba kuti: “Kunyina kapango nokaba komwe mu Magwalo aasalala, kapa muzeezo wakuti Usyi, Mwana alimwi a Muuya Uusalala mbamwi naa muntu omwe.”

NCINZI NCOTUKONZYA KWIIYA?

Bantu banji mazuba aano balayoowa kwiiminina Magwalo ncaayiisya. Pele ba Emlyn bakalilisungwide kwiiminina kasimpe kamu Bbaibbele. Bakabuzya mubuzyo wakuti, “Ikuti muntu katayandi kwaamba kasimpe kayandika kapati, nkabona kuti kajisi bumboni busalede bwamu Magwalo aasalala, nkaambo nzi ncayelede kubala akuvwuntauzya kasimpe aako?” Ba Emlyn tiibakakaubya-ubya kasimpe.

Cikozyanyo ncobakapa ba Emlyn alimwi abamwi cilakonzya kutupa kulanga-langa naa tulilibambilide kwiiminina kasimpe ciindi notukazyigwa kujatikizya zintu nzyotusyoma. Andiswe tulakonzya kulibuzya kuti, ‘Ino ncili ciyandika kapati, sena nkulemekwa alimwi akulumbaizyigwa abantu naa nkwiiminina kasimpe ka Jwi lya Leza?’