Nghena endzeni

Hundzela eka leswi nga endzeni

TA KHALE

Desiderius Erasmus

Desiderius Erasmus

DESIDERIUS ERASMUS, (loyi a hanyeke kwalomu ka 1469 ku ya eka 1536) eku sunguleni a a dume tanihi xidyondzi xo tlhariha swinene ku tlula swidyondzi hinkwaswo swa le Yuropa, kambe hi ku famba ka nkarhi u onhiwe vito hi ku hehliwa leswaku a ri toya kumbe muxandzuki. A a lwisana ni tidyondzo ta vukhongeri ta mavunwa, a a paluxa swihoxo swa kereke ya Khatoliki ni swa swirho swa yona leswi a swi lava leswaku ku cinciwa ndlela leyi swilo a swi endliwa ha yona ekerekeni. Namuntlha u tiveka tanihi un’wana wa lava hoxeke xandla eku cinceni ka vukhongeri eYuropa. Njhani?

TIDYONDZO NI LESWI A SWI PFUMELA

Leswi Erasmus a xi tiva kahle Xigriki ni Xilatini, sweswo swi endle leswaku a kota ku pimanisa vuhundzuluxeri bya Bibele bya Xilatini byo tanihi Vulgate ya Xilatini ni Matsalwa yo sungula ya Vukreste ya Xigriki, lama tsariweke hi voko naswona ma tivekeke tanihi Testamente Leyintshwa. A tiyiseka leswaku ku tiva Bibele i swa nkoka swinene. Hikwalaho ka sweswo u hlele leswaku Matsalwa yo Kwetsima ma fanele ma hundzuluxeriwa hi tindzimi tin’wana leti a ti vulavuriwa hi nkarhi wolowo.

Erasmus u hlohlotele leswaku ku va ni ku cinca eka Kereke ya Khatoliki hileswi pfumela leswaku loko munhu a ri Mukreste u fanele a swi kombisa hi mahanyelo yakwe ku nga ri hi ku ya ekerekeni ntsena. Hikokwalaho ka sweswo, loko swirho swa kereke swi sungule ku yima hi nenge wun’we swi sindzisa leswaku tidyondzo ta Kereke ya Rhoma Khatoliki ti cinciwa, Erasmus hi yena loyi a ehleketeleriwa ku va muvangi wa hoyihoyi yoleyo.

Erasmus a a lwisana ni tidyondzo ta mavunwa ta vukhongeri hi ku paluxa swihoxo swa Khatoliki ni swa swirho swa kereke yoleyo leswi a swi lava leswaku tidyondzo ta kereke ti cinciwa

Eka matsalwa yakwe Erasmus u paluxe ndlela ya tihanyi leyi vafundhisi a va khoma swirho swa kereke ha yona, ndlela leyi a va tikukumuxa ha yona ni ndlela leyi vapapa a va ri ni nkucetelo ha yona etinyimpini. A nga fani ni vafundhisi va vukungundzwana, lava a va dyelela swirho swa kereke hi ku tirhisa mikhuva ya kereke yo tanihi ku phofula swidyoho, ku gandzela vakokwana, ku titsona swakudya ni ku teka maendzo yo leha hi xikongomelo xo ya eku gandzeleni. Nakambe a nga pfumelelani ni mikhuva ya kereke yo tanihi ku xavisiwa ka mapapila yo rivaleriwa swidyoho ni ku sindzisa vanhu leswaku va va tinghwendza.

MATSALWA YA XIGRIKI YA TESTAMENTE LEYINTSHWA

Hi 1516, Erasmus u humese Testamente Leyintshwa ya Xigriki, ku nga kopi yo sungula ya Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki ku va yi kandziyisiwa. Erasmus u hlamusele Bibele a tlhela a hundzuluxela Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki hi Xilatini, lama a ma hambana ni ya Vulgate. Hi ku famba ka nkarhi u antswise vuhundzuluxeri byakwe lebyi eku heteleleni a byi hambanile swinene ni Matsalwa ya Vulgate ya Xilatini.

Testamente Leyintshwa ya Xigriki ya Erasmus

Ku hambana kun’wana a ku kumeka eka 1 Yohane 5:7. Leswaku ku seketeriwa dyondzo ya leswaku Xikwembu xi hi kanharhu, eka Vulgate ku hoxiwe ni marito ya vukanganyisi lawa a ma tiveka tanihi hi comma Johanneum. Yi hlayeka hi ndlela leyi: “Etilweni, Tatana, Rito ni Moya lowo Kwetsima: leswi haswinharhu i nchumu wun’we.” Hambiswiritano, Erasmus a nga ma katsanga marito wolawo eka vuhundzuluxeri byakwe byimbirhi bya Testamente Leyintshwa, hi ku va eka Matsalwa ya voko ya Xigriki a ya nga ri kona. Kambe endzhaku ka sweswo kereke yin’wi sindzise leswaku a katsa marito wolawo eka nkandziyiso wa vuhundzuluxeri.

Testamente Leyintshwa ya Xigriki leyi Erasmus a yi antswiseke yi endle leswaku swi olova ku hundzuluxela Matsalwa ya Xigriki hi tindzimi ta le Yuropa. Martin Luther, William Tyndale, Antonio Brucioli, na Francisco de Enzinas va tirhise Matsalwa wolawo leswaku va hundzuluxela Matsalwa ya Xigriki hi Xijarimani, Xinghezi, Xiitaliya ni hi Xipaniya.

Erasmus u hanye hi nkarhi wa minkitsikitsi ya vukhongeri naswona Vaseketeri va Maprotestente a va teka Matsalwa yakwe ya Xigriki ya Testamente Leyintshwa tanihi lama nga pfuniki nchumu. Vanhu van’wana a va teka Erasmus tanihi munhu loyi a lwisana ni tidyondzo ta Khatoliki, hambileswi sweswo a swi nga si va erivaleni. Hikokwalaho, u arile ku seketela tlhelo ro karhi eka mphikamakaneta leyi a yi ri kona exikarhi ka vativi va vukhongeri. Lexi hlamarisaka, eka malembe yo tlula 100 lama hundzuke, xidyondzi David Schaff u tsale leswaku Erasmus, “u fe a nga ngheni kereke. Makhatoliki ni ma Maprotestente a va nge vuli leswaku a ri xirho xa vukhongeri bya vona.”