Timagazini leti nga ni swifaniso swo saseka leti kombisaka tindhawu leti u nga ti endzelaka, ti endla u navela ku ya etindhawini toleto to saseka ku fana ni “paradeyisi” leswaku u ya bela hi moya ni ku tlhela u rivala hi swiphiqo. Kambe tanihi laha hi swi tivaka hakona, loko hi tlhelela ekaya swiphiqo leswi hi nga na swona swi va swa ha ri kona.

Hambiswiritano, mhaka ya paradeyisi yi tsakisa vanhu vo tala. Hi nga ha tivutisa: ‘Xana “paradeyisi” ko va norho lowu tsakisaka ntsena? Loko swi ri tano, hikwalaho ka yini hi swi navela leswaku yi va kona? Naswona xana yi ta va kona?’

Emalembeni yo tala lama hundzeke, vanhu vo tala va tsakisiwe hi mhaka ya paradeyisi. Vo tala va vona va tsakisiwe hi leswi Bibele yi boxaka ‘ntanga wa Edeni lowu a wu ri etlhelo ra le vuxeni.’ I yini lexi endleke ntanga wolowo wu tsakisa? Rungula ra kona ri ri: “Yehovha Xikwembu a endla leswaku emisaveni ku mila murhi wun’wana ni wun’wana lowu navelekaka ematihlweni ya munhu ni lowu fanelekaka ku dyiwa.” Ntanga wolowo a wu sasekile swinene. Lexi tsakisaka ku tlula hinkwaswo, a ku ri ni “murhi wa vutomi exikarhi ka ntanga.”—Genesa 2:8, 9.

Ku engetela kwalaho, rungula ra Genesa ri boxa milambu ya mune leyi a yi khuluka yi huma entangeni wolowo. Milambu yimbirhi eka milambu yoleyo ya ha tiveka ninamuntlha, ku nga Tigri (kumbe Hidekele) ni nambu wa Yufrata. (Genesa 2:10-14) Milambu leyimbirhi yi khulukela elwandle ra Peresiya, laha sweswi ku nga Iraq, laha khale a ku ri xiphemu xa Peresiya.

Vanhu va le Peresiya va tshemba leswaku paradeyisi yi tshame yi va kona. Mete wa le Peresiya, lowu endliweke hi lembexidzana ra vu-16, lowu hlayisiweke eMuziyamu ya Vutshila ya le Philadelphia, ePennsylvania, le U.S.A., wu kombisa ntanga lowu biyeleteriweke wu ri ni mirhi ni swiluva. Rito ra Xiperesiya leri nge “ntanga lowu biyeleteriweke” ri tlhela ri vula “paradeyisi,” naswona leswi kombisiweke eka mete wolowo swi fana ni leswi hlamuseriwe eBibeleni hi ntanga wo saseka wa Edeni.

Switori leswi vulavulaka hi paradeyisi swi hlamuseriwa hi tindlela leti hambaneke hi ku ya hi mindhavuko ni tindzimi emisaveni hinkwayo. Loko vanhu va ri karhi va hangalaka ni misava, va fambe ni rungula leri fanaka ra paradeyisi, laha endzhaku ka malembe yo tala ri cinceke hikwalaho ka mikhuva ni tidyondzo leswi va sunguleke ku pfumela eka swona. Ninamuntlha, vanhu va hlamusela tindhawu to saseka swinene ta ntumbuluko tanihi paradeyisi.

Valavisisi van’wana va vule leswaku va kume paradeyisi leyi lahlekeke. Hi xikombiso, Charles Gordon, ndhuna ya nyimpi ya le Britain, loko a endzela xihlala xa Seychelles hi 1881, u tsakisiwe hi ndhawu yo saseka leyi vuriwaka Vallée de Mai leyi nga exihlaleni lexi, laha sweswi ku nga ndhawu yo valanga, u gimete hi ku vula leswaku ndhawu yoleyo a ku ri ntanga wa Edeni. Hi lembexidzana ra vu-15, loko Christopher Columbus mutlutisi wa Muitaliya a fika exihlaleni xa Hispaniola, laha sweswi ku nga Dominican Republic na Haiti u tivutisile loko ndhawu yoleyo ku ri yona ntanga wa Edeni.

Buku ya manguva lawa ya matimu leyi vuriwaka Mapping Paradise, yi ni mimepe ya khale leyi tlulaka 190, laha yo tala yi kombaka Adamu na Evha va ri aEdeni. Exikarhi ka mimepe yoleyo ku ni mepe lowu nga tolovelekangiki lowu endliweke hi Beatus, hi lembexidzana ra vu-13, wa ndhawu leyi vuriwaka Liébana. Ehenhla ka mepe lowu ku ni xibokisana lexitsongo lexi kombisaka paradeyisi exikarhi ka xona. Nakambe laha ku kombisiweke paradeyisi eka xibokisana xexo ku ni milambu ya mune, leyi tsariweke “Tigri,” “Yufrata,” “Pixoni” na “Gihoni,” laha ku vuriwaka leswaku yi yimela ku hangalaka ka Vukreste emisaveni hinkwayo. Swilo leswi hinkwaswo swi kombisa leswaku hambileswi swi nga ha tivekiki leswaku Paradeyisi a yi ri kwihi, vanhu va ha yi tsundzuka.

John Milton, mutlhokovetseri wa Munghezi wa lembexidzana ra vu-17 u tiveka hi xitlhokovetselo xakwe  lexi nge Paradise Lost, lexi sekeriweke eka rungula ra Genesa, laha xi vulavulaka hi ku dyoha ka Adamu ni ku hlongoriwa kakwe aEdeni. Eka xona u vulavule hi xitshembiso xo endla leswaku vanhu va tlhela va hanya hilaha ku nga heriki, u te: “Misava yi ta tlhela yi va paradeyisi.” Hi ku famba ka nkarhi Milton u tlhele a tsala xitlhokovetselo lexi nge Paradise Regained.

Handle ko kanakana, i khale vanhu va lava ku tiva swo tala hi paradeyisi leyi lahlekeke ya laha misaveni. Hikwalaho ka yini yi nga ha tekeriwi enhlokweni mhaka leyi namuntlha? Buku leyi nge Mapping Paradise yi hlamula hi ndlela leyi, “hileswi vativi va vukhongeri va . . . tshikeke ku lavisisa ndhawu leyi paradeyisi a yi ri kona.”

Vanhu vo tala lava nghenaka kereke va dyondzisiwa leswaku va ya hanya etilweni, ku nga ri eparadeyisini laha misaveni. Hambiswiritano, eka Pisalema 37:29 Bibele yi ri: “Lavo lulama va ta dya ndzhaka ya misava, va ta tshama eka yona hi masiku.” Tanihi leswi misava yi nga riki paradeyisi namuntlha, i yini lexi hi tshembisaka leswaku xitshembiso xexo xi ta hetiseka? *

Yehovha Xikwembu, loyi a endleke Paradeyisi, u tshembisa ku tlhela a yi endla. Njhani? Yesu u hi dyondzise ku khongela hi ndlela leyi: “Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.” (Matewu 6:10) Mfumo wolowo i mfumo lowu nga ta fuma misava hinkwayo naswona wu ta fumiwa hi Yesu Kreste laha a nga ta herisa mifumo hinkwayo ya vanhu. (Daniyele 2:44) Ehansi ka Mfumo wolowo, ku rhandza ka Xikwembu ko endla misava yi tlhela yi va paradeyisi “ku [ta endleka].”

Muprofeta Esaya u huhuteriwe ku hlamusela ndlela leyi swiyimo swi nga ta va ha yona eParadeyisini leyi tshembisiweke, laha swilo hinkwaswo leswi karhataka vanhu swi nga ta herisiwa. (Esaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Hi ku khutaza leswaku u teka timinete ti nga ri tingani u hlaya matsalwa lawa eBibeleni ya wena. Loko u endla tano swi ta ku tiyisekisa leswaku Xikwembu xi ta swi endla leswi xi swi tshembisaka vanhu lava yingisaka. Lava nga ta hanya hi nkarhi wolowo va ta tiphina eparadeyisini ni ku tlhela va tsakeriwa hi Xikwembu, ku nga swilo leswi Adamu swi n’wi lahlekeleke.—Nhlavutelo 21:3.

Ha yini hi tiyiseka leswaku mhaka ya leswaku ku ta va ni Paradeyisi laha misaveni a hi norho kambe i ya xiviri? Hikuva Bibele yi ri: “Loko ku ri matilo, i matilo ya Yehovha, kambe misava u yi nyike vana va vanhu.” Mhaka ya leswaku ku ta va ni Paradeyisi laha misaveni yi tshembisiwe hi ‘Xikwembu, lexi xi nga hembiki, xi yi tshembiseke emahlweni ka minkarhi leyi nga heriki.’ (Pisalema 115:16; Tito 1:2) Mawaku ntshembo lowu Bibele yi tshembisaka wona, ku nga Paradeyisi leyi nga ta va kona hilaha ku nga heriki!