Ko Ai Ia Sehova?
Tali ʼi te Tohi-Tapu
Ko Sehova ʼe ko te ʼAtua moʼoni ʼi te Tohi-Tapu, te Tupuʼaga ʼo meʼa fuli. (Fakaha 4:11) Neʼe tauhi ki ai ia te ʼu polofeta ko Apalahamo mo Moisese, ohage pe ko Sesu. (Senesi 24:27; Ekesote 15:1, 2; Soane 20:17) ʼE ko te ʼAtua ʼo te “kele katoa,” kae mole ʼo he faʼahiga hahaʼi pe.—Pesalemo 47:3.
Ko Sehova ʼe ko te huafa totonu ʼaia ʼo te ʼAtua ʼi te Tohi-Tapu. (Ekesote 3:15; Pesalemo 83:19) ʼE haʼu mai te kupu Fakahepeleo, ko tona fakaʼuhiga “fakahoko,” tokolahi te kau fai Tohi-Tapu ʼe natou manatu ko te fakaʼuhiga ʼo te huafa ʼaia “ʼe ina fakahoko.” ʼE tuha mo Sehova ia te fakaʼuhiga ʼaia ʼi tona ʼuhiga Tupuʼaga pea mo Ia ʼae ʼe ina fakahoko tona finegalo. (Esaia 55:10, 11) ʼE toe tokoni mai te Tohi-Tapu, ke tou iloʼi te ʼuhiga totonu ʼo te huafa ʼo Sehova, ia tona kalitate tafito, ʼae ko te ʼofa.—Ekesote 34:5-7; Luka 6:35; 1 Soane 4:8.
Ko te huafa Sehova ʼe ko te faʼahiga puʼaki Fakaʼuvea ʼo te huafa Fakahepeleo ʼo te ʼAtua ʼae ko mataʼi tohi Fakahepeleo ʼe fa יהוה (YHWH) ʼae ʼe higoaʼi ko te Tetalakalame. ʼE mole he tahi ʼe mahino ki te faʼahiga puʼaki totonu ʼo te huafa ʼo te ʼAtua ʼi te lea Fakahepeleo ʼafea. Kae ko tona faʼahiga puʼaki Sehova, ʼe lahi te ʼu lea ʼe talanoa ki ai. Neʼe ʼuluaki ha ia te huafa ʼaia ʼi te Tohi-Tapu Fakapilitania, ʼi te taʼu 1530, ʼi te fakaliliu ʼo te ʼu ʼuluaki tohi ʼe nima ʼo te Tohi-Tapu ʼae neʼe fai e William Tyndale. a
He koʼe ʼe mole iloʼi e te hahaʼi ia te faʼahiga puʼaki ʼo te huafa ʼo te ʼAtua ʼi te Fakahepeleo ʼafea?
ʼI te faʼahiga tohi ʼo te lea Fakahepeleo ʼafea, neʼe mole fakaʼaogaʼi te ʼu vuaiele, kae neʼe ko te ʼu kosona pe. Neʼe faigafua ki he tagata lautohi ʼe mahino ki te lea Fakahepeleo hana ʼai te ʼu vuaiele totonu. Kae ʼi te fakaʼosi ʼo te tohi ʼo te ʼu tohi Fakahepeleo (peʼe “Tauhi ʼafea”), ʼi tanatou matataku, neʼe fakafisi ʼihi kau Sutea ki te toʼo ʼo te huafa totonu ʼo te ʼAtua. Ka natou lau leʼo lahi he vaega ʼe tuʼu ai te huafa ʼaia, neʼe natou fetogi ʼaki te ʼu kupu “Aliki” peʼe “ʼAtua.” ʼAki te alu ʼo te temi, neʼe mafola ia te mataku ʼaia pea puli ai mo te faʼahiga puʼaki ʼafea ʼo te huafa ʼo te ʼAtua. b
Neʼe manatu ʼihi ʼe puʼaki te huafa ʼo te ʼAtua “Iave,” kae ko ʼihi neʼe kehe tanatou faʼahiga puʼaki. ʼI te takaiga tohi neʼe maʼu ʼi te Tai Mate, neʼe tuʼu ai te koga ʼo te tohi ʼo Levitiko ʼi te lea Fakakeleka ʼe tohi ai ko te huafa ʼo te ʼAtua ko Iaô. ʼE ui e ʼihi kau faitohi ʼo te Keleka ʼafea ʼe puʼaki Iaê, Iabé peʼe Iaoué. Kae ʼe mole ʼi ai he fakamoʼoni, ko te faʼahiga puʼaki ʼaia neʼe fai feia ʼi te lea Fakahepeleo ʼafea. c
Te manatu ʼa ʼihi ʼo ʼuhiga mo te huafa ʼo te ʼAtua ʼi te Tohi-Tapu
Te manatu ʼa ʼihi: Neʼe ʼai e te kau faifakaliliu ia te huafa ʼaia “Sehova” ki te Tohi-Tapu.
Tona fakahagatonu: Ko te kupu Fakahepelo ʼae ʼe alutahi mo te huafa ʼo te ʼAtua ʼae ko he Tetalakalame ʼe ha teitei tuʼa 7 000 ʼi te Tohi-Tapu. d ʼE lahi te ʼu fakaliliu neʼe natou fakatuʼutuʼu ke natou molehi te huafa ʼo te ʼAtua, kae natou fetogi ʼaki he higoa fakatuʼulaga ohage ko te kupu “Aliki.”
Manatu ʼa ʼihi: ʼE mole he ʼaoga ki te ʼAtua Mafimafi ke ʼi ai hona huafa.
Tona fakahagatonu: Neʼe fakalotoʼi e te ʼAtua ia te kau faitohi ʼo te Tohi-Tapu ke natou tohi liuliuga tona huafa pea ʼe ina kole kia natou ʼae ʼe ʼatolasio age ke natou fakaʼaogaʼi tona huafa. (Esaia 42:8; Soele 2:32; Malakia 3:16; Loma 10:13) Neʼe tauteaʼi e te ʼAtua ia te kau polofeta loi ʼae neʼe natou faigaʼi ke galoʼi e ʼana kaugana tona huafa.—Selemia 23:27.
Manatu ʼa ʼihi: ʼI te talatisio Fakasutea, ʼe tonu ke toʼo ia te huafa ʼo te ʼAtua ʼi te Tohi-Tapu.
Tona fakahagatonu: Tatau aipe pe neʼe fakafisi te ʼu sikalaipe Sutea ki te fakaʼaogaʼi ʼo te huafa ʼaia, kae neʼe mole natou molehi ʼi te Tohi-Tapu. Koia, neʼe mole loto e te ʼAtua ke tou muliʼi te ʼu talatisio fakatagata ʼae ʼe ina fakamamaʼo tatou mai tana ʼu fakatotonu.—Mateo 15:1-3.
Manatu ʼa ʼihi: ʼE mole tonu ke tou fakaʼaogaʼi te huafa ʼo te ʼAtua he ʼe mole tou iloʼi tona faʼahiga puʼaki totonu ʼi te lea Fakahepeleo.
Tona fakahagatonu: ʼE maʼu te faʼahiga manatu ʼaia takoa he ʼe loto e te ʼAtua ke tatau te faʼahiga puʼaki ʼo tona huafa e te hahaʼi ʼo te ʼu lea kehekehe. Kae ʼe ha mai ʼi te Tohi-Tapu, neʼe mole tatau ia te faʼahiga puʼaki e te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua ʼo te temi muʼa ia te ʼu higoa.
Ohage la ko te tuʼi fakamau Iselaele ko Sosue. Neʼe higoaʼi ia ia e te kau Kilisitiano ʼo te uluʼaki sekulo ʼae neʼe palalau Fakahepeleo ko Yehôshoua, kae neʼe higoaʼi e natou ʼae neʼe palalau Fakakeleka ko Iêsous. Neʼe tohi ia te fakaliliu Fakakeleka ʼo te higoa Fakahepeleo ʼo Sosue ʼi te Tohi-Tapu, ko tona fakaʼuhiga neʼe mole he kovi ki te kau Kilisitiano tanatou fakaʼaogaʼi ia te ʼu higoa ʼaia ʼi tanatou lea.—Gaue 7:45; Hepeleo 4:8.
ʼE tatau te aluʼaga ʼaia mo te huafa ʼo te ʼAtua. ʼI tuʼa atu ʼo te faʼahiga puʼaki totonu ʼo te huafa ʼo te ʼAtua, ko te maʼuhiga ke toe fakatuʼu tona huafa ʼi te ʼu vaega ʼae neʼe tuʼu ʼafea ai ʼi te Tohi-Tapu.
a Neʼe fakaʼaogaʼi e Tyndale te faʼahiga puʼaki ʼaeni “Iehouah” ʼi tana fakaliliu te ʼu ʼuluaki tohi ʼe nima ʼo te Tohi-Tapu. ʼI te 1535, neʼe lahi te ʼu faʼahi neʼe toe fakatuʼu ai e Pierre Robert Olivétan te faʼahiga tohi ʼaia ʼo huafa ʼo te ʼAtua ʼi tana fakaliliu te Tohi-Tapu fakafalani. ʼAki te alu ʼo te temi, neʼe mulimuli leva te faʼahi tohi ʼo te huafa ʼo te ʼAtua ki te ʼu fetogi ʼo te lea. Neʼe lahi te ʼu faʼahi neʼe fakatuʼu ai te huafa “Sehova” ʼi te Bible de Genoude, ʼae neʼe ha ʼi te 1824, moʼo fakaliliu ʼaki te Tetalakalame. Ko te Bible de Crampon, ʼae neʼe ta ʼi te 1894 ki te 1904, ʼe fakaʼaogaʼi ai te huafa “Sehova” ʼi te Koga Tohi-Tapu Fakahepeleo fuli.
b ʼE ui fenei ʼi te tohi New Catholic Encyclopedia, seconde édition, volume 14, pasina 883 mo 884: “Hili ni kiʼi temi ki te ʼosi ʼo te ʼaunofo, neʼe lahi leva te fakaʼapaʼapaʼi ʼo te huafa Yahvé ʼo kamata fetogi ʼaki ai ʼaki te kupu ADONAÏ peʼe ÉLOHIM.”
c Kapau ʼe ʼe kotou fia maʼu he tahi ʼu fakamahino, kotou vakaʼi te kaupepa lahi Tokoni Ki Te Ako ʼi te kupu tafito “Te Huafa ʼo Te ʼAtua ʼi Te ʼu Koga Tohi-Tapu Fakahepeleo.”
d Vakaʼi te Theological Lexicon of the Old Testament, volume 2, pasina 523 mo 524.