Xeen tiʼ baʼax ku taasik

Xeen tu cuadroil baʼax ku taasik

¿A wojel wa?

¿A wojel wa?

¿Táan wa u yaʼalik baʼal Jesús ka tu yaʼalaj maʼ maʼalob ka puʼuluk waaj tiʼ «le mejen peekʼoʼoboʼ»?

Juntúul chan paal u méekʼmaj u yalakʼ peekʼ (estatua griega wa romana beetaʼab siglo 1 wa 2)

Juntéenjeakileʼ le bijaʼan Jesús tiʼ junpʼéel u kaajil Roma ku kʼaabaʼtik Siriaoʼ, náatsʼ juntúul koʼolel griega u kʼáat áantaj. Teʼeloʼ Jesuseʼ tu ketaj le máaxoʼob maʼ judíoʼob yéetel «mejen peekʼoʼoboʼ». Le Ley tsʼaʼab tiʼ Moisesoʼ ku yaʼalikeʼ le peekʼoʼoboʼ maʼ limpioʼob tu táan Diosiʼ (Levítico 11:27). ¿Táan wa túun u yaʼalik baʼal Jesús tiʼ le koʼolel yéetel tiʼ le maʼ judíoʼoboʼ?

Maʼatech, Jesuseʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼobeʼ maases túuxtaʼab u yáant le judíoʼoboʼ. Le oʼolal tu yaʼalaj le kettʼaan tiʼ le koʼolel griegaaʼ: «Maʼ uts ka chʼaʼabak u yoʼoch waaj le paalaloʼob utiaʼal pulbil tiʼ le mejen peekʼoʼoboʼ» (Mateo 15:21-26; Marcos 7:26). Le griegoʼob yéetel le romanoʼoboʼ jach u yaabiltmoʼob le peekʼoʼoboʼ, ku yookloʼob ich naj yéetel ku báaxaloʼob yéetel le mejen paalaloʼoboʼ. Le oʼolal le ka tʼaanaj Jesús tiʼ «le mejen peekʼoʼoboʼ» maʼ kʼaas tu yuʼubil le koʼoleloʼ, hasta tu yaʼalaj tiʼ Jesús: «Jaaj, Yuumtsil, baʼaleʼ u jaajileʼ le mejen peekʼoʼoboʼ ku jaantkoʼob le u xiixel waaj ku júutul yáanal u mesa u yuumiloʼoboʼ». Jesuseʼ tu yilaj jach nojoch u fe le koʼoleloʼ ka tu tsʼakaj u hija (Mateo 15:27, 28).

¿Baʼaxten tu yaʼalaj Pablo maʼ unaj u seguer u viajar le barcooʼ?

Junpʼéel barco póolaʼan (siglo 1)

Le táan u viajar le apóstol Pablo tiʼ barco tak Italiaoʼ jach kʼaʼamchaj iikʼ. Le oʼolaleʼ ka jeʼeloʼob tiʼ junpʼéel kaajeʼ tu yaʼalaj maʼ unaj u seguer le viajeoʼ (Baʼaxoʼob [Hechos] 27:9-12). ¿Baʼaxten túun tu yaʼalaj Pablo leloʼ?

Le marineroʼob yanoʼob teʼ kʼiinoʼoboʼ u yojloʼob sajbeʼentsil u viajar máak teʼ Mediterráneo tu kʼiinil keʼeliloʼ. Óoliʼ tu chúumukil noviembre tak tu chúumukil marzoeʼ, maʼ jach maʼalob ka viajarnak máak tiʼ barcoiʼ. Chéen baʼaleʼ Pabloeʼ táan kaʼach u viajar septiembre wa octubre. Flavio Vegecio, juntúul romano kuxlaj teʼ siglo 4, ka tʼaanaj tiʼ u viajar máak teʼ Mediterraneooʼ, tu yaʼalaj: «Yaan mesoʼob jach maʼalob u viajar máak, yaneʼ maʼ jach maʼalobiʼ yéetel uláakʼoʼobeʼ jach junpuliʼ maʼ unaj u viajar máakiʼ» (Compendio de técnica militar). Vegecioeʼ tu yaʼaleʼ le mesoʼob jeʼel u páajtal u viajar máakoʼ 27 tiʼ mayo tak 14 tiʼ septiembre. Chéen baʼaleʼ 15 tiʼ septiembre tak 11 tiʼ noviembre yéetel 11 tiʼ marzo tak 26 tiʼ mayoeʼ maʼ jach maʼalob ka viajarnak máakiʼ. Pabloeʼ suuk u viajar le oʼolal jach u kʼaj óol le tiempooʼ. Maʼ xaaneʼ le capitán yéetel u yuumil le barcooʼ u yojloʼob xan, pero maʼ tu beetoʼob u cuentail baʼax tu yaʼalaj Pabloiʼ le oʼolal búuloʼob (Baʼaxoʼob 27:13-44).